Dagur - 16.01.1999, Blaðsíða 4

20 - LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1999

PETUR
GAUTUR
eftir Henrik Ihsen
Sýningar:
lau. 16. jan. kl. 20
- uppselt
fös. 22. jan. kl. 20
lau. 23. jan. kl. 20
Glefsur úr
leikdómum:
„Hið vandasama aðal-
hlutverk leikur Jakob Þór
og ferst það vel úr hendi.
Framsögn hans er til fyrir-
myndar og leikurinn af-
burðagóður."
„Leikur, buningar, tónlist,
leikmynd og lýsing
mynda mjög sannfærandi
heild þar sem textinn er
gerður að lifandi afli sem
hrífur áhorfandann með
sér."
Sveinn Haraldsson MBL
„Uppsetning Leikfélags
Akureyrar á Pétri Gaut
hlýtur að teljast leiklist-
arunnendum á Akureyri
og í nærsveitum kær-
komið tækifæri til þess
að njóta einnar af perlum
leikbókmenntanna. Þeir
ættu ekki að láta það
fram hjá sér fara."
Haukur Ágústsson Degi
„Sveinn Einarsson leik-
stjóri hefur skilað hreint
frábæru verki. Svona á
leikhús að vera og það er
einfaldlega fullkomin
synd að láta þessa sýn-
ingu fram hjá sér fara."
Þórgnýr Dýrfjörð RÚVAK
„Leiftrandi skemmtileg
sýning þar sem ævintýrið
er höndlað í eftirminni-
legum atriðum. Ógleym-
anlegt."
Auður Eydal DV
TEATER
Œ
DANS
l NORDEN
LEIKFÉLAG
AKUREYRAR
SÍMI 462 -1400
MENNINGARLÍFIÐ I LANDINU
bókaS
Elías Snæland
Jonsson
ritstjóri
HILLAN
írar sjá á eftir einum kunnasta rithöfundi
sínum. Brian Moore, sem sumir landa hans
hafa borið saman við James Joyce á yngri
árum, lést á mánudaginn. Hann var 77 ára
að aldri.
Irskir rithöfundar og stjórnmálamenn hafa
keppst við að bera lof á hinn látna, þeirra á
meðal forseti landsins, enda líta þeir á Moore
sem írskan höfund þótt hann hafi búið í Am-
eríku frá því skömmu eftir síðari heimsstyij-
öldina og gerst kanadískur ríkisborgari. Hann
sendi frá sér 19 skáldsögur, sem margar voru
kvikmyndaðar, en skrifaði auk þess ýmis kvik-
myndahandrit, þar á meðal fyrir meistara
Hitchcock. Síðasta skáldsagan, The Magici-
an’s Wife, kom út á nýliðnu ári.
1 breska hemiun
Brian Moore fæddist í Belfast á Norður-Ir-
landi í ágúst árið 1921, einn níu systkina.
Faðirinn var læknir í góðum efnum og fjöl-
skyldan kaþólsk. Hann hlaut menntun í St.
Malachy skólanum í Belfast, eins og reyndar
annar kunnur írskur skáldsagnahöfundur -
Bernard MacLaverty. Moore gaf fræga mynd
af skólalífinu í einni af sögum sínum - The
Feast of Lupercal (1957).
Að námi loknu hafði Moore hins vegar
fengið nóg af þröngsýnu samfélagi Norður-
Irlands þar sem trúarbrögð og pólitík voru
samtvinnuð. Þegar heimsstyrjöldin hófst
gerðist hann því sjálfboðaliði í breska hern-
um og gegndi herþjónustu öll stríðsárin,
meðal annars í Norður-Afríku, Italíu og
Frakklandi.
Að stríðinu loknu starfaði hann á vegum
hjálparstofnunar Sameinuðu þjóðanna í
Austur-Evrópu. Þar hitti hann líka örlagadís:
kanadíska konu sem hann varð svo ástfang-
inn af að hann elti hana til Ameríku. Þótt ást-
in væri ekki endurgoldin ákvað Moore að
koma sér fyrir í nýja landinu, fékk starf sem
prófarkalesari og síðar blaðamaður og gerðist
kanadískur ríkisborgari.
Fyrsta sagan best?
Moore sagðist hafi ákveðið að fara inn á
skáldskaparbrautina þegar einum kunninga
hans tókst að fá „hræðilega skáldsögu" út-
sinn að hann væri eftirlætis höf-
undur sinn. Aðrir segjast ráð-
leggja verðandi rithöfundum að
læra fagmannleg vinnubrögð með
því að lesa skáldsögur Moores.
Brian Moore: síðasta skáldsaga hans kom út í fyrra þegar
hann var 76 ára.
gefna. Árangur fyrstu tilraunar hans í þessa
veru var The Lonely Passion of Judith Hear-
ne - saga sem hefur verið kvikmynduð og
margoft endurprentuð. Margir telja þessa
fyrstu sögu þá bestu sem hann skrifaði á æv-
inni. Honum gekk að vísu illa að fá hana út-
gefna í Ameríku; fékk hana endursenda hvað
eftir annað og leitað loks til bresks útgef-
anda. Þar fékk skáldsagan góðar viðtökur
sem aftur leiddi til útgáfu í Bandaríkjunum.
Upp frá því lifði Moore af skáldskap sínum
og bjó ýmist í Kanada eða Bandaríkjunum,
þótt hann Iiti á sig sem írskan rithöfund.
Aðdáendur Moore voru margir, ekki síst
aðrir rithöfundar. Graham Greene sagði eitt
Vildi vera „ósýnilegur“
„Hann vildi verða ósýnilegur rit-
höfundur," segir breskur kollegi,
Hermione Lee. Sagan var aðalat-
riðið £ hans huga, ekki höfundur-
inn.
Hver ný skáldsaga frá hans
hendi var gjörólík hinum fyrri.
Fjölbreytni í efnisvali gerði gagn-
rýnendum erfitt fyrir að flokka
Moore á tiltekinn bás. The
Statement frá árinu 1996 fjallar
til dæmis um franskan kaþólskan
stríðsglæpamann sem notið hefur
verndar kirkjunnar frá Iokum
heimsstyrjaldarinnar; fyrirmyndin
er sótt í mál Paul Touviers. Black
Robe (1985) gerist á sautjándu
öld í Kanada og segir frá frönsk-
um presti sem ferðast á meðal
indíánanna (Bruce Beresford
kvikmyndaði söguna árið 1991).
No Other Life (1993) fjallar hins
vegar um trúboð prests á karab-
ískri eyju og er lauslega byggð á
Jean-Bertrand Aristide, prestinum
sem var kjörinn forseti Haiti. I The
Great Victorian CoIIection (1975) segir hins
vegar frá listfræðingi sem dreymir listaverk
frá Viktoríutímanum, vaknar f móteli í Kali-
fomíu og finnur einmitt þess konar listaverk
á bílastæðinu.
Fyrsta skáldsagan, sem MacLaverty kallar
„meistaraverk," hefur einnig verið nefnd
„Madame Bovary" írskra bókmennta. Judith
Hearne er roskin, lífsþreytt kona sem þráir
hjónaband en veit að það er vonlítill draum-
ur. Hún er einnig áfengissjúklingur sem
reynir að vinna bug á fíkn sinni. Sagan er svo
miskunnarlaus í lýsingum sínum að enginn
sem les hana getur gleymt hremmingum
söguhetjunnar.
Til vamar letirmi
Leti hefur löng-
JÓHANNESAR- um verið talin
hinn versti löst-
ur og letingjar
æfinlega illa
séðir og liðnir.
Ekki síst á þetta
við í löndum þar
sem lúterska út-
gáfan af kristni
er við lýði eins
og til að mynda
á Islandi. Enda
er letingi eitthvert versta
skammaryrði íslenskrar tungu,
en dugnaðarforkur afturámóti
mesta lof sem hægt er að hlaða á
nokkurn mann. Letin á sér því
hvergi viðreisnar von og formæl-
endur fáa.
Þetta er að mörgu leyti ómak-
legt. Hæfilegur skammtur af leti
er ekki sfður nauðsynlegur eigin-
leiki en dugnaður. Letin er oft á
tíðum mikill kostur, þó ekki væri
fyrir annað en að án hennar væri
hugtakið dugnaður ekki til. Ef
ekld kæmi til samburður við let-
ingjana þá myndi engin taka eft-
ir því hvað dugnaðarforkarnir eru
duglegir.
Lúsiðnir puðarar
Vandamálið við Ietina eins og svo
marga aðrar mannlega eigin-
leika, er skilgreiningin á hugtak-
inu leti, sem er nokkuð á reiki.
Dugnaður og ieti eru yfirleitt
metin í beinu samhengi við
frammistöðu manna í launa-
vinnu. Þannig er maður sem
neitar stöðugt yfirvinnu og vill
frekar vera heima og leika við
börnin sín, eða dunda sér í garð-
inum, yfirleitt stimplaður latur
jafnvel þó hann sé hamhleypa við
heimilisstörfin og sannkölluð
jarðýta í garðinum.
Lúsiðnir puðarar sem böðlast í
blóðspreng og uppstyttulaust of-
aní skurðum eru jafnan meira
metnir en hugsuðurinn sem hall-
ar sér fram á skófluna og íhugar
hinstu rök tilverunnar, áður en
hann tekur yfirvegaður fyrstu
skóflustunguna. Þessvegna eru
listamenn gjarna stimplaðir let-
ingjar og auðnuleysingjar, eða
allt þar til þeir fara að græða á
list sinni, þá eru þeir boðnir vel-
komnir í, samfélag dugnaðar-
forkanna. En staðreyndin er auð-
vitað sú að húðlatt ljóðskáld sem
skilur eftir sig eitt lítið Ijóð getur
markað dýpri spor í menninguna
en atorkuhöfundur sem Iætur
eftir sig marga þúsund blaðsíðna
doðranta.
Blóölatir fjðldamorðingjar
Skortur á heilbrigðri leti hefur
valdið miklum skaða í gegnum
tíðina. Það er til dæmis alveg ljós
að það er miklu þægilegra að
þurfa að lifa við blóðlatan
fjöldamorðinga en harðduglegan
kollega hans. Hitler var eins og
menn muna dugnaðarforkur
hinn mesti.
Með hæfilegri aulcningu á leti
mætti spara gríðarlega í heil-
brigðiskerfinu á Islandi. Letingj-
arnir eru yfirleitt ekki verulega
stressaðir, en stress veldur
hjartasjúkdómum eins og kunn-
ugt er og pungsveittum atorku-
mönnum er miklu hættara við
stressi og kostnaðarsömum
kranldeikum því tengdu.
Skortur á heilbrigðri leti hefur
einnig kostað þjóðina ótalda
milljarða í gjaldþrotum hömlu-
lausra framkvæmdamanna á
ýmsum sviðum atvinnulífsins.
Leti er kannski ekki allt sem
þarf, en hún er nauðsynlegur
hemill á óhefta framkvæmda-
gleði stórhættulegra dugnaðar-
forka.
Varist „Til vamar“
Að svo mæltu er rétt að benda
mönnum á að vara sig á greinum
sem byrja á: „Til varnar.“ hinu og
þessu. Þeir sem skrifa greinar
undir slíkjum formerkjum eru
æfinlega að reyna að réttlæta eig-
in ágalla og upphelja sjálfan sig
undir yfirskyni heimspekilegra
vangaveltna. Og ég viðurkenni
það fúslega að ég er húðarletingi
af verstu sort og þessi litla grein
er auðvitað fyrst og fremst til-
raun til'að verja sjálfan mig og
upphefja á kostnað dugnaðar-
forkanna, sem ég að sjálfsögðu
myndi öfunda ef ég nennti þvf.
Eg hef þetta þá ekki lengra,
enda er ég orðinn gjörsamlega
útkeyrður og örmagna þegar hér
er komið sögu í pistlinum. Eg
nenni þessu ekki lengur, ég þarf
nauðsynlega að fara heim að
leggja mig og safna kröftum fyrir
næsta pistil.
SPJALL
Jóhannes
Sigurjónsson
skrifar