Dagur - 16.01.1999, Qupperneq 17

LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1999 - 33

LÍFIÐ t LANDINU
Bókasafnið erí lama-
sessi og ekkerthugsað
fyrír tómstundum.
Rúmdýnumar eru svo
lélegar aðfangamir
veikjast í baki. Að-
stæðumarem hörmu-
legar. Hvar? ÁLitla
Hrauni!
„Þeir sem koma þarna í fyrsta sinn, hvort sem það eru fangar eða aðstandendur, vita ekkert og þeim er ekkert sagt
heldur," segir Guðlaug Pétursdóttir, móðir fanga á Litla Hrauni. mynd: teitur
Fangamir þurfa
meira!
„Því er alltaf haldið fram að
flestir fangar séu fíkniefnaneyt-
endur sem fari inn í fangelsin til
að hvíla sig á götunni en rann-
sóknir hafa sýnt að 35-40 pró-
sent fanga lenda aðeins einu
sinni í fangelsi. Mér finnst
slæmt að það er aðallega hugsað
um fangavist sem refsivist en
ekki betrunarvist. Það er Iítið
gert til að fangarnir geti haft
ofan af fyrir sér og bætt sjálfa
sig. Handavinna er algjörlega
bönnuð, til dæmis nál og prjón-
ar og allt sem viðkemur höndun-
um,“ segir Guðlaug Pétursdóttir.
Guðlaug er móðir fanga á
Litla Hrauni og þekkir fangelsis-
málin út og inn út frá sjónar-
horni fanga og aðstandenda
þeirra. Hún er bullandi óánægð
með aðstæður á Litla Hrauni og
gagnrýnir harðlega hvernig búið
er að föngunum. Hún telur að
íslendingar séu alltof refsiglaðir
og vill að fangavistin verði betr-
unarvist, ekki refsivist eins og er
í dag. Fangarnir eru manneskjur,
ekki „dreggjar" eða „skítur“ eins
og hún orðar það, og að sjálf-
sögðu eiga þeir rétt á viðunandi
aðstæðum.
Fangavcrðir alltof fáir
Því miður hefur gengið hægt að
bæta úr aðstæðum fanga á Litla
Hrauni. Astandið fór batnandi í
sumar og haust eftir að þrír ung-
ir menn fyrirfóru sér í fyrravor
en því miður er mikið verk eftir.
Þannig er sem betur fer hætt að
láta unga fanga á gang með erf-
iðustu föngunum en því miður
hefur fangavörðum ekki verið
fjölgað. Það má jafnvel segja að
þeim hafi hlutfallslega fækkað
þó að ný fangelsisálma hafi verið
tekin í notkun. Sami fjöldi varða
sinnir stærra fangelsi. Stundum
er aðeins einn fangavörður á
næturvakt á 55 fanga gangi.
„Fangaverðirnir eru mjög
mannlegir og koma flestir vel
fram við okkur aðstandendur og
sýna okkur virðingu. Þeir gera
sitt besta en það er alltof lítið
hlustað á þá,“ segir Guðlaug.
Hún gagnrýnir hvernig tekið
er á móti nýjum föngum og telur
alltof lítið upplýsinga- og
fræðslustreymi frá fangelsinu til
fanga og aðstandenda. „Þeir sem
koma þarna í fyrsta sinn, hvort
sem það eru fangar eða aðstand-
endur, vita ekkert og þeim er
ekkert sagt heldur," segir hún.
Fangar og aðstandendur verða
því að læra hver af öðrum og af
reynslunni.
„Svo er annað sem mér finnst
ábótavant og það er þegar
óreyndir dómarafulltrúar taka
skýrslur fanganna og dæma þá í
gæsluvarðhald. Þegar lögmenn
ætla að reyna að verja þá er búið
að halda gögnum og jafnvel að
fela þau,“ segir hún.
Ósamræmdax reglur
Oftsinnis virðist sem reglur á
Litla Hrauni séu óskýrar og
ósamræmdar. Gott dæmi um
það eru reglur um gjafir til
fanga. Það liggur í hlutarins eðli
að aðstandendur mega ekki
koma með hvað sem er í fang-
elsið en að mati Guðlaugar er
erfitt fyrir aðstandendur að fá
nákvæmar upplýsingar um það
hvað má og hvað ekki í gjöfum.
Aðstandendur þurfa að greina
frá því hvað gjafirnar innihalda
þegar þeir koma með þær á Litla
Hraun. Gjafir eru svo opnaðar
að fangavörðum viðstöddum og í
sumum tilfellum strax teknar af
föngunum.
„Einn fangi þurfti til dæmis að
fá tesíu vegna þess að hann var
svo veikur í maga að hann þurfti
að drekka te. Hann mátti ekki fá
hana vegna þess að hún var úr
járni. Oðrum voru gefnir olíulit-
ir sem voru í járnumbúðum.
Hann mátti ekki fá þá því að
þeir voru úr járni. En núna um
jólin fengu fangarnir vindla í
járnkassa frá einhverju líknarfé-
lagi og það máttu þeir fá. I
sjoppunni á Litla Hrauni geta
þeir fengið keypta gotterísdós úr
járni,“ nefnir hún sem dæmi.
„Mér finnst þetta vera svo
miklar geðþóttaákvarðanir og
þær hafa skemmt svo mikið.“
Byrja í meðferð
Ymislegt hefur batnað á Litla
Hrauni en það er heilmargt eftir.
Þegar Guðlaug er beðin um
óskalista yfir það sem hún vildi
helst sjá til bóta segir hún mest
áríðandi að breyta fangavistinni
úr refsivist í betrunarvist. Ofar-
lega á hlaði er einnig að Iáta
fangana byrja fangavistina á því
að fara í áfengis- og fíkniefna-
meðferð í stað þess að ljúka
henni í meðferð eins og nú er.
Það væri náttúrulega í átt til
betrunar.
Guðlaug telur að aðstæður til
tómstundaiðkunar vanti stórlega
á Litla Flraun. Að vísu er
íþróttaaðstaðan viðunandi eftir
að nýr salur var tekinn í gagnið
en tækjasalurinn er í pínulitlu
herbergi þar sem aðeins sex
menn komast að með góðu
móti. Fangarnir fá aðeins að
vera úti í einn og hálfan tíma á
dag, óháð veðri, og ráða þá hvort
þeir sparka bolta, ganga hring-
inn í kringum fótboltavöllinn
eða fara í íþróttasal.
„Það er svo margt sem þeir
spara í fangelsinu sem þarf
kannski ekki að spara. Það er til
dæmis búið að eyða fleiri millj-
ónum í girðingu í kringum fang-
elsið en það má ekki kaupa dýnu
í rúmin handa föngunum," segir
hún og heldur áfram:
Vantar hillur
„Bókasafnið er algjörlega í Iama-
sessi og ekki hægt að nota það
eins og er. Fangavörður hefur
unnið mjög óeigingjarnt við að
byggja upp bókasafnið og það er
orðið mjög gott og fínt án þess
að fangelsið hafi kostað nokkru
til. Það hefur fengið allar bæk-
urnar gefins. Nú hefur fengist
herbergi undir bókasafnið en
það er ekki hægt að taka það í
notkun á ný því að það fást ekki
hiilur undir bækurnar. Þær eru
því í kössum.“
Fangar eiga rétt á að sækja um
dagsleyfi eftir ákveðinn tíma en
það nýtist ekki nógu vel þeim
föngum sem koma utan af landi.
Þá eiga þeir rétt á dagpeningum
ef ekki er hægt að útvega þeim
vinnu í fangelsinu en raunin er
sú að ekki fá allir dagpeninga.
„Það er náttúrulega ömurlegt
fyrir fullorðna menn að hafa
ekki vasapeninga, til dæmis til
að komast f síma,“ segir Guð-
laug að lokum og hefur þá að-
eins tæpt á nokkru af öllu þH
sem betur má fara hjá föngun-
um á Litla Hrauni. -GHS
Rýiir
skammtar
Margt hefur breyst til
batmðar á Litla Hrauni
upp á síðkastið en það er
líka ótalmargt eftir. Eftir-
farandi punktareru byggð-
irá viðtalinu við Guð-
laugu oggreinargerðfrá
fdngum á Litla Hrauni.
Rýrir skanuntar?
Sjoppa er rekin á Litla Hrauni
af sama aðila og rekur eldhús-
ið og er opið þrisvar í viku. Yf-
irbragð hennar er að breytast í
matvöruverslun með vöruval í
þeim dúr. Það bendir til að
fæði sé lélegt eða að skammt-
ar séu rýrir.
Eittbilljardborð
Samkvæmt lögum skulu fang-
ar hafa aðstöðu til tómstunda-
iðkunar og líkamsþjálfunar.
Aðstaða til líkamsþjálfunar
hefur farið batnandi en að-
staða til tómstundaiðkunar er
fátækleg. I nýjasta húsinu
hafa 55 fangar aðgang að einu
billjardborði. Engin önnur að-
staða til tómstundaiðkunar er
á staðnum.
Bækumar í kassa
Bókasafnið á Litla Hrauni er
stórt en skilyrðin slæm. Segja
má að fangarnir hafi ekki haft
aðgang að bókasafni í hálft ár.
Þó að lítið húsnæði sé fyrir
hendi hafa hillur ekki verið
keyptar og bækurnar því að
mildu leyti lokaðar ofan í
kassa.
Fráhrindandi fyrir gesti
Fangarnir hafa eina hæð í
elsta húsinu á Litla Hrauni
undir heimsóknir. Aðstaðan er
fráhrindandi, flestir klefar að-
eins fimm fermetrar, stálhurð-
ir óþéttar og rimlar fyrir
gluggum. Vegna Iélegrar
hljóðeinangrunar er kveikt á
útvarpi frammi á gangi. I
hveijum ldefa er rúm úr vink-
ilstáli, plastfóðruð dýna og
koddi, eitt borð og stóll.
Dýnur eru ónýtar
Dýnur í rúmum eru lélegar og
jafnvel ónýtar. Ekki er óal-
gengt að fangar fái bólgueyð-
andi og kvalastillandi lyf
vegna bakverkja. Þeir hafa
jafnvel orðið að leggjast inn á
sjúkrahús meðan á fangavist
hefur staðið eða fljótlega eftir
að henni lauk.
Sama leyfi óháð búsetu
Fangar eiga rétt á að sækja um
dagsleyfi eftir ákveðinn tíma
og geta þeir þá fengið leyfi frá
átta að morgni til tíu að kvöldi
óháð búsetu. Þetta nýtist illa
föngum sem búa í öðrum
landshlutum. Þá þykir föngun-
um erfitt að fá Ieyfi vegna
jarðarfara og hefur verið synj-
að um slík Ieyfi, til dæmis við
fráfall tengdaforeldris.
Byggt a viðtalinu við Guð-
laugu og greinargerð frá föng-
um.