Dagur - 11.05.1999, Blaðsíða 7

" "þriðjvd a'g UR 'l'l'. ''ltfÁ'í 'í §9 9 - 7

RITSTJÓRNARSPJALL
Verulegar breytingar
- en staoan samt eins?
Það er gamalkunnug fullyrðing
að því meira sem hlutirnir breyt-
ast því meira verði þeir eins.
Með öðrum orðum, að breyting-
arnar séu meira á ytra borði;
kjarninn sé áfram sá sami.
Það kemur vafalaust fljótlega
enn betur í ljós hvort þetta eigi
líka við um alþingiskosningarnar
á laugardaginn. Urslitin liggja
fyrir, pólitíska Iandslagið virðist
verulega breytt frá því sem það
var fyrir kosningar. En hveiju
breytir það í reynd um stjórn
landsins næstu árin? Kannski
engu.
Lítum fyrst á nokkur meginat-
riði sem blasa við að kosningum
Ioknum.
íhaldið kaffærir Framsókn
Sjálfstæðisflokkurinn komst yfir
fjörutíu prósenta múrinn í fyrsta
sinn síðan í pólitískum ofurhita
kalda stríðsins árið 1974. Það ér
út af fyrir sig sögulegt, þótt skoð-
anakannanir hafi spáð honum
,mun meira fylgi. Góðærið og
Davíð Oddsson hefur skilað
flokknum þessum árangri.
En Sjálfstæðisflokkurinn gerði
meira í þessum kosningum:
hann er orðinn stærsti flokkur-
inn í sjö af átta kjördæmum
landsins, hvorki meira né minna.
Sjálfstæðismenn kaffærðu
samstarfsflokk sinn harkalega í
fylgi í flestum hefðbundnu fram-
sóknarkjördæmunum og er nú í
fyrsta sæti ekki aðeins í báðum
R-kjördæmunum, eins og ávallt
áður, heldur einnig á Vestur-
Iandi, Vestfjörðum, f báðum
Norðurlandskjördæmunum og á
Suðurlandi. Aðeins á Austur-
landi tókst sjálfstæðismönnum
ekki að mylja Framsóknarflokk-
inn undir sig fylgislega séð, enda
þar við sjálfan formanninn, Hall-
dór Ásgrímsson, að eiga.
Enn einu sinni hefur það því
gerst að Sjálfstæðisflokkurinn
hefur tætt fylgi af samstarfs-
flokki sínum í ríkisstjórn. Spurn-
ingin nú er fyrst og fremst sú
hvernig fórnarlambið bregst við.
Og er þá komið að stöðu Fram-
sóknarflokksins.
Fjórði hver þmgmaður
í byrjun kosningabaráttunnar
stefndi í stórfellt tap Framsókn-
arflokksins. Hann mældist í
sumum skoðanakönnunum með
aðeins þrettán prósenta fylgi á
landsvísu - eða með um tíu pró-
sentustigum minni stuðning en í
kosningunum fyrir fjórum árum.
Með vel skipulagðri kosninga-
baráttu tókst forystu flokksins að
sækja fram á ný og ná fylginu
upp um 5-6 prósentustig. Það
hlýtur að teljast verulegt afrek.
En það breytir ekki því að
Framsóknarflokkurinn borgar
samstarf sitt við Sjálfstæðis-
flokkinn síðustu árin dýru verði í
þessum kosningum. Hann miss-
ir í reynd fjórða hvern þingmann
sinn (fær tólf af sextán) og tapar
tæplega fimm prósentustiga fylgi
frá kosningasigrinum fyrir fjór-
um árum.
Það er auðvitað sérstaklega al-
varlegt fyrir flokkinn hversu mik-
ið fylgistapið er úti á Iandsbyggð-
inni. Að hann skuli hvergi nema
á Austurlandi vera lengur stærsti
flokkurinn er verulegt áfall fyrir
stjórnmálaafl sem sögulega séð
hefur alltaf litið á sig sem helsta
flokk landsbyggðarinnar.
Hverjar eru ástæður þessa
mikla fylgistaps? Nokkur atriði
blasa við augum: Samstarfið við
Sjálfstæðisflokkinn. Stórfelldur
flótti af landsbyggðinni undan-
farin ár. Ótti margra byggðarlaga
við hrun vegna sölu á kvóta til
annarra landshluta. Og svo tví-
mælalaust undir lokin hastarleg-
ar persónulegar árásir á formann
flokksins.
Persónusigrar
Ef Iitið er á einstaka frambjóð-
endur er ljóst að tveir menn eru
persónulega mestu sigurvegarar
þessara kosninga.
Fyrst ber að nefna Steingrím J.
Sigfússon. Framganga hans í
kosningabaráttunni var sérlega
árangursrík. Hann fór ekki að-
eins sjálfur inn í sinni eigin
heimabyggð heldur tók annan
mann á listanum með sér. Sex
manna þingflokkur Vinstrihreyf-
ingarinnar er fyrst og fremst verk
Steingríms. Hann lagði mikið
undir þegar hann gekk úr Al-
þýðubandalaginu og lagði út f
óvissuna. Uppskeran er mun
meiri en nokkur gat reiknað með
á þeim tíma.
Hinn persónulegi sigurvegar-
inn er Guðjón Arnar Kristjáns-
son sem kom Fijálslynda flokkn-
um inn á þing þrátt fyrir þveröf-
ugar spár skoðanakannana allt
til loka. Enn einu sinni sýndu
Vestfirðingar að þeir eru reiðu-
búnir að veita uppreisnarmönn-
um gegn hefðbundnu flokkakerfi
brautargengi f kosningum. I leið-
inni hafa þeir tryggt að það verð-
ur engin lognmolla í þinginu
þegar kvótamálin koma þar til
umræðu næsta vetur.
Næst stærsti þingflokkurmn
Margsinnis hefur verið á það
bent að tilkoma Samfylkingar-
innar ein og sér gerði þessar
kosningar sögulegar. Það á enn
við. Hins vegar var útkoma hins
sameiginlega framboðs mun lak-
ari en margir höfðu vonast eftir,
ekki síst með tilliti til þess hver
staðan var eftir prófkjörin í R-
kjördæmunum tveimur. Skoð-
anakannanir höfðu að vísu búið
Samfylkingarfólk undir þessi úr-
slit, en þau hljóta samt að valda
verulegum vonbrigðum í þeirra
röðum.
Samfylkingin bætir við sig ein-
um þingmanni frá þeim fjölda
sem var í nýja þingflokknum sem
stofnaður var rétt fyrir kosning-
ar. En sautján þingmenn er Iangt
í frá það sem að var stefnt þegar
lagt var upp í samfylkingarferð-
ina. Og innan nýja þingflokksins
vantar þar að auki ýmsa lykil-
menn í sameiningarferlinu.
Hvers vegna komst Samfylk-
ingin ekki f þijátíu prósenta fylgi
eða ríflega það, eins og stefnt var
að sem algjört lágmark?
Eins og margoft hefur komið
fram var það alfarið f höndum
Samfylkingarinnar sjálfrar að ná
þeim árangri. En kosningabar-
áttan var einfaldlega háð með
þeim hætti að f stað þess að vera
í öflugri sókn, eins og þetta nýja
stjórnmálaafl hafði alla burði til,
lentu Samfylkingarmenn í sí-
felldri vörn - og fórst það stund-
um svo óhönduglega að undrun
sætir. Þegar það hendir til dæm-
is hvað eftir annað að forystu
flokks tekst ekki að gera sum
helstu stefnumál sín almenningi
skiljanleg, þá er ekki von á góð-
um kosningaúrslitum.
Afstaða til ríkisstjómar
Hversu skrítið sem það kann nú
að virðast er ekki annað að sjá en
að forystumenn Samfylkingar-
innar leggi verulega áherslu á að
næst stærsti þingflokkur Alþing-
is fái frí frá Iandsstjórninni
næstu árin.
Hugsanlega er þetta gáfuleg
afstaða frá hreinu flokkssjónar-
miði. Samfylkingin þarf tíma til
að gera upp málin innbyrðis og
breyta sér síðan í formlegan
stjórnmálaflokk, velja sér nýja
forystu, laga stefnuna að veru-
leika nýrrar aldar og hefja þá
sókn sem ein getur skilað nýja
flokknum góðum kosningasigri
eftir fjögur ár. Auðvitað er þægi-
legra að gera þetta allt saman í
stjórnarandstöðu, og meiri von
til þess að árangur náist fylgis-
lega séð.
Ef Framsóknarflokkurinn gerir
Samfylkingunni þann greiða að
endurnýja fyrirhafnarlítið núver-
andi stjórnarsamstarf án þess að
kanna einu sinni aðra mögu-
leika, gæti þessi hernaðaráætlun
jafnvel skilað tilætluðum árangri
í næstu þingkosningum.
En stjórnmálabaráttan snýst
um að komast til valda og fram-
kvæma þá stefnu sem lögð hefur
verið fyrir kjósendur. Það er til-
gangurinn með starfi stjórnmála-
flokka. Þess vegna hefði mátt
ætla að Samfylkingin legði ein-
hveija áherslu á að þrátt fyrir allt
megi túlka úrslit kosninganna
sem kröfu um breytingar - eins
og Steingrímur J. Sigfússon
gerði réttilega fyrir hönd síns
flokks þegar á kosninganótt.
Breyttur fjórflokkur
Það er rétt sem margir hafa bent
á síðustu vikurnar að þrátt fyrir
uppstokkunina á vinstri væng
stjórnmálanna lifir fjórflokkur-
inn svonefndi góðu lífi. En það
er hins vegar að ýmsu leyti
breyttur fjórflokkur.
Meginbreytingin er auðvitað
sú að Samfylking jafnaðarmanna
hefur nú tekið við því hlutverki
sem Framsóknarflokkurinn hef-
ur gegnt mestan hluta aldarinn-
ar - það er að vera næst stærsta
stjórnmálaaflið í landinu og á Al-
þingi. Samfylkingin er með
sautján þingmenn eftir þessar
kosningar en Framsóknarflokk-
urinn aðeins tólf.
Eitt af því sem ráðast mun
meðal annars af gangi viðræðna
um stjórnarmyndun næstu daga
er hvort líkur séu á að þessi
breyting festist enn frekar í sessi
á næstu árum. Ef núverandi
stjórnarsamstarf heldur áfram
undir forystu Davíðs Oddssonar
og það án verulegra breytinga
eða fyrirhaffiar, og ef Samfylk-
ingin nær vopnum sínum í
stjórnarandstöðu, verður ekki
aftur snúið. Þá mun það væntan-
lega gerast, sem Samfylkingunni
mistókst að ná fram með afger-
andi hætti í þessum kosningum,
að hér verði tvær meginfylkingar
í stjórnmálunum - Sjálfstæðis-
flokkurinn og Samfylkingin - og
tveir minni flokkar sinn hvorum
megin við hina nýju fylkingu
jafnaðarmanna.