Dagur - 27.11.1999, Page 7

LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1999 - 7
Xk^w-
RITSTJÓRNARSPJALL
Hálfsannleikur og
sj áifsblekking
Öryrkjar og eignalausir og tekjurýrir gamlingjar búa við kjör sem ekki eru sæmandi í auðugu þjóðfélagi. En lífsgleðin á sér engin aldursmörk og er því
mesti óþarfi að útskrifa fólk úr samfélaginu þegar það hættir að þjóna hlultabréfum fjármagnsmarkaðanna.
- Að ljúga að öðrum er Ijótur
vani. Að ljúga að sjálfum sér er
hvers manns bani Svo hljóðar
gamalt máltæki, sem er heldur
kauðskt, en felur í sér sannleiks-
korn. En það er greinilega orðum
aukið að sjálfslygin sé banvæn,
því margur kemst upp með hana
án þess að bíða tiltakanlegan
skaða af. Kynslóðir stjórnmála-
manna og viðhlægendur þeirra
eru til að mynda búnir að ljúga
því að sjálfum sér og öðrum að á
Islandi sé háþróað velferðarkerfi
og hafa komist upp með það vel
og lengi.
Oft hefur verið bent á ýmsa
annmarka á íslensku velferðinni
og tekin dæmi af einstökum
málaflokkum um velferð hér og
velferð þar og kemur þá einatt í
ljós, að ólíku er saman að jafna.
Slíkum athugasemdum er ávallt
tekið á sama hátt. Stjórnmála-
menn allra flokka og handbendi
þeirra í embættum segja dæmin
sem tekin eru röng og að ekkert
mark sé á þeim takandi. íslenska
velferðin er mest og best og þeir
sem halda öðru fram kunna ekki
að gera samanburð og fara villur
vegar í hvívetna.
Svipað hefur ávallt verið uppi á
teningnum þegar gerður hefur
verið samaburður á launum eða
vöruverði. íslenskar aðstæður
eiga að vera svo allt öðru vísi og
ekki hægt að bera þær saman við
neitt annað. Svona Ijúga menn
að öðrum og sjálfum sér án þess
að bera nokkurn skaða af.
í einu tilviki vildu nú samt
leiðtogar þjóðarinnar bera saman
kjörin. Það var þegar þeir héldu
að fulltrúar á þjóðþingum á
Norðurlöndum mökuðu heldur
betur krókinn með stjórnmála-
þátttöku. Svo var farið að athuga
hvað þingmenn í Noregi, Dan-
mörku, Svíþjóð og Finnlandi
bera úr býtum. Þingmannslaunin
í þrem þessara landa reyndust
svipuð og á Islandi, en aðeins
hærri í einu. Sfðan sú könnun
var gerð hefur Kjaradómur bætt
um betur og hlaðið enn undir
kjaraaðalinn.
Óhagstæður samauhurðiir
Nú er komin út mikil skjírsla um
velferð á íslandi og samanburður
við nokkur þeirra ríkja, sem eðli-
legast þykir að taka mið af. Bók
Stefáns Olafssonar prófessors,
íslenska leiðin. Almannatrygg-
ingar og velferð í fjölþjóðlegum
samanburði, sem kynnt var í síð-
ustu viku, er plagg sem enginn
hefur enn borið brigður á, þótt
talsvert hafi verið um skýrsluna
fjallað.
Þar kemur fram, að útgjöld al-
mannatryggingakerfa hér á landi
eru helmingi minni miðað við
verga þjóðarframleiðslu en á öðr-
um Norðurlöndum. Miðað við
sama mælikvarða eru þau aðeins
meiri hér en í Bandaríkjunum,
þar sem viðurkennl er að velferð-
arkerfið er ófullkomið og tekju-
skiptingin hrópleg. Þar er talið að
fátækt og skortur á samhjálp sé
samfélaginu til skammar og er
það viðurkennt af stjórnmála-
mönnum sem öðrum.
Hér á Iandi hafa sjálfskipaðir
félagshyggjuflokkar iðulega bent
á Bandaríkin sem skammarlegt
dæmi um misskiptingu auðs og
ófullkomið almannatrygginga-
kerfi. En svo kemur upp úr kaf-
inu að þeir ríku Islendingar eru
lítið skárri þegar kemur að al-
mannatryggingakerfi og velferð.
Hér eiga allir íslensku stjórn-
málaflokkarnir hlut að máli, því
allir sitja þeir í ríkisstjórnum
annað slagið og hafa haft áhrif á
samfélagsgerðina og eru þá
menn í forystuliði nýjustu flokk-
anna meðtaldir.
Samkvæmt tslensku leiðinni
eru hlutföllin þannig, að í
Bandaríkjunum er varið 16,4 %
af vergri landsframleiðslu til al-
mannatryggingakerfa. I Þýska-
landi 29,8%, á öðrum Norður-
löndum 38,5% og sker Island sig
úr velferð skyldþjóðanna með
19,2% af vergri Iandsframleiðslu
sem varið er til almannatrygg-
inga.
Logið stórt
Þessar prósentutölur segja ekki
alla söguna um sérstöðu fslands,
en eru greinileg vísbending um
að stórt er logið, viljandi eða
óvíljandi, þegar verið er að guma
af framlögum til velferðar og að
hér á Iandi ríki ásættanleg sam-
hjálp. Dagur birti í vikunni ágæta
úttekt úr skýrslunni um þau kjör
sem öryrkjar á íslandi búa við og
hvílíkur niðursetningabragur er á
þeirri aðstoð allri. En það er ekki
von á öðru í ríki sem sættir sig
við að greiða lægri laun og skatt-
leggja vöru og þjónustu af meiri
ákefð en þckkist meðal þeirra
landa sem tíðast er verið að miða
við.
Það ríkir fátækt meðal vinn-
andi fólks sem verður að sætta
sig við lægstu launataxta og þarf
að sjá sér og sínum farborða með
launatekjum einum. Því þykir
engin goðgá þótt öryrkjar og aldr-
aðir, sem verða að láta tekju-
tryggingu duga, hafi aðeins lýrir
nauðþurftum og varla það.
Sérstaða ísiands kemur einna
skýrast fram í lífeyriskerfunum.
Af þeim guma pólitfkusar og
embættimenn þeirra í tíma og
ótíma. Það, að frjálsi vinnumark-
aðurinn sér að miklu leyti um
sínar lífeyrisgreiðslur í söfnunar-
sjóði, sparar ríkinu mikil útgjöld
til velferðarmála. Hins vegar hafa
opinberir starfsmenn og banka-
menn notið lífeyrisgreiðslna um
gegnumstreymskerfi og skulda
því ríki, sveitarfélög og bankar
háar upphæðir, sem standa eiga
undir lífeyrisgreiðslum næstu
áratugina. Nýverið hófust til-
raunir til að breyta opinberum
lífeyri í söfnunarsjóði.
Vafasamt met
Söfnunarsjóðir lífeyrisréttinda
létta verulega á velferðarbyrði
hins opinbera og skýrir það að
nokkru hve aftarlega við erum á
merinni þegar kemur að útgjöld-
um til framfærslu þeirra sem
bágust hafa kjörin sé prósentuút-
reikningur á heildarframlögum
mældur. Að hinu leytinu njóta
eigendur hinna almennu lífeyris-
sjóða þess í litlu hve mikið þeir
spara ríki og sveitarfélögum með
framlögum sínum til eigin fram-
færslu að starfsævinni lokinni.
Þannig þykir forráðamönnum
ríkisins ekkert eðlilegra en að tví-
skatta lífeyririnn.
Því er haldið mjög á lofti að
starfsævin á íslandi sé mun
lengri en annars staðar. Þetta
telja þrælapískarar gamla bænda-
þjóðfélagsins loflegt og að það sé
mikið happ fyrir gamlingjana, að
fá að puða fram í andlátið. I öðr-
um Iöndum krefjast menn þess,
að komast sem fyrst á eftirlaun,
og þykir eðlilegt.
En málið er það, að almennir
lífeyrisþegar verða að starfa svo
lengi sem stætt er vegna þess hve
naumt lífeyririnn er skammtaður
af almennu lífeyrissjóðunum.
Þeim hefur verið misjafnlega illa
stjórnað gegnum tíðina og fjár-
málalífi landsins enn verr og voru
margir hverjir uppétnir af verð-
bólgu og öðrum hremmingum
áður en verðtryggingu var komið
á. Því hafa söfnunarsjóðirnir ekki
bolmagn til að greiða sómasam-
legan lífeyri, þótt verið sé að
hampa þeim sem fyrirmynd ann-
arra og gjöfulli velferðarkerfa.
Það er því af illri nauðsyn
fremur en cinhverri dyggð, að
starfsævin á íslandi er lengri en í
öðrum löndum. Menn í hægum
embættum og gamlir forstjórar
sem muna ckki annað en að hafa
ráðið sínum vinnutíma sjálfir og
örfáir eljuþjarkar, sem aldrei hafa
lært að eiga frí sér til ánægju og
uppbyggingar, eru oft að setja
fram þær kröfur að allir færi-
banda- og skrifstofuþrælarnir fái
að njóta kapphlaupsins við
stimpilklukkur svo Iengi sem
öndin tollir í nösum þeirra. Það
er Iíka markmið samfélagsins, að
draga úr velferð þeirra sem eiga
undir högg að sækja í landi þar
sem þrældómur og fátækt hefur
löngum verið talin til dyggða.
Því liggur nú mikið við að
vernda stöðugleikann og gera
„hófsamar" kröfur til handa þeim
sem lægst hafa launin og búa við
bágust kjörin.
Velferðin eina og sanna
En velferð þeirra sem betur mega
er mikil og má vel hælast um hve
örlátt þjóðfélagið er við þá sem
betur mega. Skattmann er látinn
hundelta launafólk og hirða af
því tekjunar á meðan eignamenn
og verðbréfabraskarar eru látnir í
friði með sína tíund. Félags-
hyggjuforkólfur komst að því fyr-
ir nokkrum árum, að laxveiði sín,
bankastjóra og annarra fyrir-
manna væri íþrótt og losaði eig-
endur veiðihlunninda undan
virðisaukaskatti. Þetta er aðeins
lítið dæmi um hugarfar.
Veiðiheimildir eru gefnar og
útgerðum réttur skattaafsláttur
handa sínum starfsmönnum.
Heilbrigðiskerfin eru í sífelldu
uppnámi vegna fátæktar og sveit-
arfélögin kikna undan menntun-
arkröfum, sem þau ráða ekki við.
Kjaradómur sér sjálfkrafa um
velferð þeirra sem stjórna öllu
móvcrkinu og aðrir þeir sem gera
það gott lifa í vellystingum prakt-
uglega, og gera hagstæða starfs-
lokasamninga hver við annan,
þegar sá gállinn er á mannskapn-
um.
En það er mesti óþarfi að vera
að vola þetta. Skýrslan sem Stef-
án Ólafsson gerði fyrir Trygg-
ingastofnun ríkisins, gleymist
skjótt og stjórnendur Iands og
þjóðar munu endurheimta sjálfs-
ánægju sína og bruðla ótæpt með
landssjóðinn til að ná árangri f
þeirri fþrótt sem þeir iðka af hvað
mestu kappi, atkvæðaveiðunum.
Síðan munu sjónhverfingameist-
ararnir taka til við sína gömlu
iðju, að telja öryrkjum og öðrum
fáræklingum trú um að þeir njóti
fullkomnasta velferðarkerfis í
veröldinni.
Samanburður á einstökum
þáttum velferðar við önnur lönd
er ekkert að marka, segja þeir
sem búnir eru að hreiðra um sig
í velferð kjaraaðalsins og
skammta öðrum lífsgæðin eins
og skít úr hnefa.