Dagur - Tíminn Akureyri - 18.02.1997, Blaðsíða 9

|Ditgur-'2Stmrat
PJÓÐMÁL
Þriðjudagur 18. febrúar 1997 - 9
Fiskmarkaðir -
Svanfríður
Jónasdóttir
skrifar
Aundanförnum árum hafa
mikla breytingar orðið í
íslenskum sjávarútvegi.
Pessar breytingar eiga m.a.
rætur að rekja til tæknibreyt-
inga, sóknar í úthafið, fiskveiði-
stjórnunarkerfisins, íjarskipta
og upplýsingastreymis, bættra
samgangna og að fiskmarkaðir
hafa haslað sér völl.
Fiskmarkaðir hafa starfað í
um 10 ár og um þá eru nú seld
árlega um 100 þúsund tonn af
bolfiski fyrir um 10 milljarða á
ári. Þeir eru grundvöllur fyrir
fjölmörg fyrirtæki sem hafa sér-
hæft sig erlendum mörkuðum.
Þeir hafa breytt viðhorfum
vinnslunnar og gert hana með-
vitaðri um samkeppni og gæði.
Fiskverð á að heita frjálst en
verð sem fæst á fiskmörkuðun-
um hefur einnig orðið viðmiðun
við verðlagningu þess afla sem
aðrir hafa samið um í svoköll-
uðum beinum viðskiptum. Og
hversu frjálst er verðið þá? Get-
ur vinnsla sem framleiðir á
hefðbundna markaði sölusam-
takanna risið undir því að
greiða fiskmarkaðsverð fyrir
hverja tegund? Það verð ræðst
af eftirspurn á mörkuðunum
þar sem einungis þriðjungur af
bolfiskaflanum er seldur yfir
árið? Mörg fyrirtæki sem eru
bæði með útgerð og vinnslu
hafa farið þá leið að nýta eigin
skip til annarra veiða innan
lögsögu en bolfiskveiða eða
sent skipin í úthafið. Þau hafa
nýtt veiðiheimildir skipanna
þannig að þær hafa verið leigð-
ar og keypt hráefni fyrir vinnsl-
una til að hún geti sérhæft sig.
Leiðin til sérhæfingar hefur
þannig legið um viðskipti með
veiðiheimildir fremur en afla.
Krafa
samtaka sjómanna
Verðmyndun aflans er þannig
að mikil tortryggni er milli sjó-
manna og útgerðarmanna, ekki
síst vegna fjölmargra dæma um
að sjómenn eru látnir bera
kostnað af kaupum eða leigu á
veiðiheimildum.Verðlagningin
er einatt þannig að erfitt er að
greina á milli hvað er fiskverð
samkvæmt hinni hefðbundnu
skilgreiningu og hvað er kvóta-
leiga eða kaup. Sjómenn sjálfir
hafa, með vaxandi þunga, sett
nýtt viðskiptainnhverfi
fram kröfuna um að allur fiskur
verði seldur yfir fiskmarkað,
enda væri verðlagningin gegnsæ
og ljóst hvert hið raunverulega
skiptaverð er. Krafan um allan
fisk yfir markað er meginkrafa
allra samtaka sjómanna í dag.
Hagsmunir útgerðar og sjó-
manna eiga auðvitað að fara
saman við verðlagningu á sjáv-
arafla. Það á að vera beggja
hagur að fá sem hæst verð sem
þeir síðan skipta sín í milli eftir
samningum og lögum. Sam-
kvæmt samningum hefur út-
gerðarmaður með höndum sölu
aflans og hefur til þess umboð
áhafnar. Einnig er kveðið á um
að útgerðarmaður skuli tryggja
skipverjum hæsta gangverð fyr-
ir fiskinn. Hinsvegar hafa út-
gerðarmenn í mörgum tilvikum
ákveðið einhliða það verð sem
greitt er til áhafna skipanna. Og
þrátt fyrir skýr ákvæði kjara-
samninga og laga um að óheim-
ilt sé að sjómenn taki þátt í
kostnaði útgerðar við öflun
veiðiheimilda, hafa útgerðar-
menn verðlagt afla til áhafna
með tilliti til kostnaðar við öflun
þeirra.
Borguðu sjómenn
hagræðinguna?
Það hlýtur að vekja upp spurn-
ingar af hverju viðsemjendur
sjómanna, útgerðarmenn, vilja
ekki fá eðlilegt verð á markaði
fyrir þann afla sem kemur að
landi. Er tregða útgerðarmanna
gagnvart fiskmörkuðunum
tengd því að ef afli er seldur á
fiskmarkaði þá kemur hið rétta
skiptaverð fram? Að hagræð-
ingin sem leitt hefur til þess að
útgerðin í landinu er öll rekin
með hagnaði sé vegna verslun-
ar með veiðheimildir sem sjó-
menn eru látnir taka þátt í. Að
það séu í raun sjómenn sem
hafi borgað fyrir hagræðing-
una?
Með því að breyta leikreglum
þannig að allur afli til vinnslu
fari um fiskmarkaði má eyða
þeirri tortryggni sem er milli
útgerðar og sjómanna. Það
hefði einnig áhrif í þá átt að
það séu jafnan þeir sem bestum
árangri ná sem eru við fisk-
vinnslu á hverjum tíma. Sala
alls afla sem seldur er innan-
lands um fiskmarkaði er því
bæði réttlætismál fyrir sjómenn
og mikilvægt hagsmunamál
vinnslunnar svo hún geti sér-
hæft sig frekar með eðlilegum
hætti.
Helgi Seljan
félagsmála-
fulltrúi Ö.B.Í.
Arla á vordögum 1996 eða
í aprfllok þá, var gefin út
reglugerð ein af ráðu-
neyti tryggingamála, sem mjög
hefur síðan í umræðu verið,
enda við afar marga illa komið.
Margar eru vissulega reglu-
gerðir þessa ráðuneytis eins og
annarra ráðuneyta, en fáar
aðrar komið eins rækilega við
fjárhag lífeyrisþega og þessi.
Má með miklum rétti segja að
hjá mörgum lífeyrisþeganum
hafi heimilisbókhaldið hrein-
lega í ógöngum lent af hennar
völdum, enda tekjustig þessa
fólks þannig að það má ekki við
miklu. Mála sannast einnig að
það eru auðvitað hrein býsn að
í öllu góðærinu skuli þessi hóp-
ur, einmitt þessi hópur, verða
fyrir umtalsverðri tekjulækkun.
En tilurð reglugerðarinnar
var þó ekki á þann veg að til
skerðingar á kjörum skyldi
verða. Flöt skerðing uppbótar á
lífeyri hafði verið framkvæmd
1. mars á því ári og henni af
mörgum mótmælt, m.a. hélt
Sjálfsbjörg sérstakan mótmæla-
fimd við ráðuneyti trygginga-
mála af þessu tilefni. Ráðherra
tryggingamála brást vel við og
kallaði til fundar og boðaði að-
gerðir til leiðréttingar, þó ekki
afturköllun skerðingarinnar, en
úrbætur á skyldum sviðum ættu
í staðinn að koma. Um þessa
leiðréttingu var nokkuð fundað
með ráðuneyti af hálfu samtaka
aldraðra og fatlaðra og var nú
bíðum og vonum
ekki beysið í boði vægast sagt,
en þakkarvert þó það sem það
var. En í andrá snöggri var
ráðuneytið allt í einu komið
með viðbótarákvæði, strangt og
stíft, um ákveðin tekjumörk líf-
eyrisþega og raunar eignamörk
einnig sem upphæfu rétt til
uppbótar á lífeyri, sem er vel að
merkja vegna tilfinnanlegs
aukakostnaðar lífeyrisþegans.
Víðtæk áhrif
Við þessu ákvæði var alvarlega
varað, bent á að við marga
myndi koma og það óþyrmi-
lega, en því svarað að þetta
væri nánast staðfesting á þeim
reglum sem þegar giltu hjá
Tryggingastofnun, nema ef vera
skyldu rýmri. Því miður var
þessu um of af okkur trúað og
þar er okkar sök. Enginn sem
að kom við setningu þessara
Mála sannast er
það líka að við vit-
um ekki um annan
hóp þjóðfélags-
þegna sem beinlínis
varð fyrir umtals-
verðri tekjulækkun
á liðnu ári og svo
aftur nú í ársbyrjun,
sem betur fer allra
annarra vegna.
marka á tekjum og eignum
hafði í raun hugmynd um við
hve marga myndi koma, enda
engar tölur tiltækar þar um,
forðast raunar að fá á vettvang
þá sem vísastir voru hér um. Þó
bentum við ítrekað á þá hættu
að þetta myndi við miklu fleiri
koma en ráðuneytismenn ætl-
uðu, en engu varð um þokað og
réttinn til reglugerðarútgáfu
ráðuneyta dregur raunar eng-
inn í efa.
Þegar tryggingaráðherra
kynnti svo reglugerðina lofaði
hún því hins vegar, og á því tók-
um við virkilega mark, að hún
skyldi endurskoðuð á haustdög-
um, þegar í ljós kæmu endanleg
áhrif hennar á hag lífeyrisþega.
Sá varnagli var eðlilegur og
þakkarverður um leið, þegar
svo blint var rennt í sjóinn um
afleiðingar allar.
Okkur var auðvitað frá upp-
hafi alveg ljóst að þessi um-
deildi liður reglugerðar um há-
marksmörk tekna og eigna sem
skilyrði fyrir uppbót var bein-
línis settur fram til að ná fram
áætluðum sparnaði íjárlaga
ársins 1996 í heimildarbótum
trygginganna, sem var upp á
80-90 millj. kr. 1. ágúst sl. kom
svo þetta ákvæði að mestu til
framkvæmda og fljótlega kom í
ljós að áhrif hennar á hag líf-
eyrisþega voru miklu meiri og
komu við pyngju miklu fleiri en
nokkurn hafði áreiðanlega órað
fyrir. Enda komu uggvænlegar
tölur í ljós á Alþingi á haust-
dögum við fyrirspurn Svavars
Gestssonar og eins Ástu R. Jó-
hannesdóttur og enn bólaði
ekki á endurskoðunartilburðum
þó afleiðingar lægju ljósar fyrir.
Tvö þúsund manns
urðu fyrir lækkun
í ljós kom sem sagt að eitthvað
í kringum tvö þúsund manns
höfðu orðið fyrir tekjulækkun
og henni umtalsverðri eða að
meðaltali um 90 þús. kr. á líf-
eyrisþega á ársgrundvelli,
hvorki meira né minna. Um
helmingur þeirra hafði alger-
lega misst uppbótina og hinn
helmingurinn fengið lækkun,
margir afar umtalsverða. Hins
vegar kom í Ijós að fáir höfðu
notið leiðréttingaákvæða reglu-
gerðarinnar.
En hver var svo afrakstur
ráðuneytisins, „sparnaðurinn“
sem að var stefnt að yrði 80-90
millj. kr.? Á ársgrundvelli nam
„sparnaðurinn“ sem sé ekki
bara 90 millj. heldur nær tvö-
faldri þeirri tölu eða um 180
millj. kr. Er hæpið að annar
„sparnaður" í ríkisgeiranum
hafi heppnast betur. Leiðrétt-
ingaákvæðin munu hins vegar
aðeins hafa skilað litlu broti af
þessum „sparnaði“ sem vel að
merkja bættist ofan á „sparnað-
inn“ frá 1. mars. Og nú var
eðlilega farið að kalla eftir
þeirri endurskoðun sem lofað
hafði verið, en þrátt fyrir góðar
undirtektir gerðist h'tið á liðnu
ári.
Afnotagjaldið
í janúarmánuði komu svo enn
frekari afleiðingar þessa reglu-
gerðarákvæðis í ljós, því þá
fengu lífeyrisþegar svo hundr-
uðum skiptir hinar elskuríkustu
tilkynningar frá ríkisútvarpinu
okkar allra um að nú skyldu
þeir fara að greiða afnotagjöld
RÚV. Ástæðan einfaldlega sú að
réttur til niðurfellingar afnota-
gjalda er bundinn því að við-
komandi hafi margumrædda
uppbót á lífeyri. Framlag lífeyr-
isþega til ríkisútvarpsins af
þessum sökum gæti þannig
numið á annan tug milljóna,
jafnvel yfir tvo tugi, ef aðgerðin
hefur nógu vel heppnast! Ekki
þarf að efa að rflcisútvarpið
okkar nýtir þessa (jármuni vel
en engu að síður er það ætlan
mín að þeir væru betur komnir
hjá lífeyrisþegum, enda þörfin
þar afar brýn.
Nú er einmitt ákveðin vinna í
gangi þó varðandi endurskoðun
reglugerðarinnar og ég efa ekki
að ráðherra og ráðuneyti henn-
ar muni vilja nokkuð til móts
við lífeyrisþega koma, svo al-
varlegar afleiðingar sem þetta
reglugerðarákvæði hefur víða
haft. Mála sannast er það líka
að við vitum ekki um annan
hóp þjóðfélagsþegna sem bein-
línis varð fyrir umtalsverðri
tekjulækkun á liðnu ári og svo
aftur nú í ársbyrjun, sem betur
fer allra annarra vegna.
Loforð um
endurskoðun
Við hljótum því að treysta á það
að veruleg leiðrétting fáist og
sannleikurinn sá að ekki væri
til of mikils mælst að mæst yrði
á miðri leið, ekki síst í Ijósi þess
tvöfalda sparnaðar og ríflega
það sem fékkst fram með reglu-
gerðarákvæðinu.
Við treystum á það að með
endurskoðunarloforði sínu hafi
ráðherra átt við að ekki yrði
meira tekið en (járlög sögðu til
um.
En tíminn líður - íjárhags-
áætlanir alltof margra lífeyris-
þega hafa með öllu farið úr
böndum og því er enn skorað á
þá sem valdið hafa að koma nú
myndarlega til móts við þetta
fólk sem svo hart hefur verið
leikið, svo jafnvel að öll efna-
hagsleg tilvera þess hefur hrun-
ið. Við bíðum og vonum, því
ótalin hundruð bíða þess að úr
rætist og rofa megi til.