Dagur - Tíminn Akureyri - 22.02.1997, Blaðsíða 17

JDagur-'ffimtimt
Laugardagur 22. febrúar Í997 - 29
L I F O G LAND
Land og þjóð
Sigurður
Bogi
Sævarsson
skrifar
1. Fjall skammt frá Grindavík
ber alþekkt íslenskt karlmanns-
nafn. Umsvifamikið útgerðar-
fyrirtæki í bænum er nefnt eftir
því, en framkvæmdastjóri þess
er forseti Slysavarnafélags ís-
lands. Hvað heitir ijallið, fyrir-
tækið - og hver er fram-
kvæmdastjórinn og slysavarna-
maðurinn?
2. Spurt er um bæ í Saurbæ í
Dölum. Þar er rekið stórt kúabú
sem oft hefur komist í fréttir,
sakir þess að þar eru einar nyt-
hæstu kýr landsins. Hver er
bærinn?
3. Hvað hét maður sá sem fyrr
á öldinni bjó í Selárdal á vet-
urna og var nefndur listamað-
urinn með barnshjartað?
4. Eyja nokkur í Blöndu hefur
verið gerð að útivistarparadís
Blöduósbúa. Þar er góðursæll
skógarreitur, sem mikil vinna
hefur verið lögð í að rækta síð-
ustu áratugi. Hvað heitir eyjan?
5. Það var stefna og verk Jónas-
ar frá Hriflu að reisa héraðs-
skóla landsins á jarðhitasvæð-
um úti á landsbyggðinni. Einn
slíkur skóli var reistur á Noður-
landi eystra. Hvar er hann?
6. Varnarliðið byggði sér mann-
virki víðsvegar um landið, með-
an umsvif þess voru mest hér á
landi. Meðal annars byggði það
ratsjárstöð á Austurlandi. Hvar
var hún?
7. í landi efsta bæjar í Lands-
sveit á Suðurlandi er mikið
skóglendi og þar eru á hverju
sumri haldnar hátíðir bindind-
isfólks. Hvað heitir þessi bær?
8. Fyrir um 35 árum skrifaði
Árni Óla bók um byggðarlag á
Suðurlandi, sem hann nefndi
Þúsund ára sveitaþorp. Hvert
er byggðarlagið og fyrir hvað er
það þekktast?
nisgiajuiBjjnijo
-JJB5J juáj jnjsnj5j?j9cj J9 jæq!A5j5jX<j jj
•jjjjjjæj
-njjno tpuBj t j9 jngojjsjBfjjæjBJino ■/
■JQJIJEUJOH ÍUJ JJUUIBJJS ‘ÍS9USJJ5IOJS y '9
njsXsjBKo
-Sujq-jngng i jnpEfjjÁaa ; uiníinE'i gy <;
Á9jnJH -p
•uossuof jgnuiES '£
uuuæq Jjjjaq Euunjg-uja 'Z
uossEUipj, juuuno
Ja uuungEiu go ujpfqjoq J9 grajBjq \
JpAS
Hin brennandi vötn
um land og stórum jökulhlaup-
um á Skeiðarársandi. Á 20. öld-
inni hafa nokkrum sinnum orð-
ið eldsumbrot í Grímsvötnum
og nágrenni. Má nefna eldgos í
Grímsvötnum 1922, norðan
Grímsvatna 1933, í Grímsvötn-
um 1934 og enn norðan þeirra,
á sama stað og gosið 1996 byrj-
aði, árið 1938. Mjög stór jökul-
hlaup, með 20.000-40.000 rúm-
metra rennsli á sek., fylgdu
tveimur síðasttöldu gosunum.
Það svarar til 5-10 falds meðal-
rennslis Þjórsár.
III.
Framan af var talið að 2-4 smá-
gos hefðu komið upp í Gríms-
vötnum á árabilinu 1939-1954
en nákvæm athugun sérfræð-
inga leiddi í ljós að gömul ösku-
lög og niðurfallspyttir hafa lík-
lega villt mönnum sýn. Þar með
hefur orðið óvenjulangt goshlé
því jarðeldur bærði ekki á sér
fyrr en smágosinl983 og 1984
(náði ekki upp úr íshellunni)
bættust við. Gosið 1983 stóð í
þrjá daga og dálitlar gjósku-
sprengingar sáust í gati á ís-
hellunni, í stöðuvatninu sem
þar glitti þá í. Atburðarásin
1996 sem fól í sér smágos á
Lokahryggnum milli Hamarsins
og Grímsvatna, skjálftahrinu í
Bungunni og upphaf sprungu-
goss norðan Grímsvatna er afar
sérkennileg og þarfnast nánari
skýringa.
Eldgos í Grímsvötnum hafa verið
tíð. Fyrstu staðfestu gosin skrifast
á 1598 og 1619 en gos urðu vafalít-
ið tíð fyrir þann tíma.
stöðvarnar voru í Grímsvötn-
um. Nokkru síðar var orðið ljóst
að stór askja (sigdæld) er þarna
í miklu eldfjalli. I öskjunni er
stöðuvatn sem hefur verið 10-
30 ferkílómetrar að flatarmáli
en ofan á henni er 200-250
metra þykk íshella (íljótandi
jökull). Fyrir nokkrum árum
skilgreindu sérfræðingar svo
Grímsvötn sem virka megineld-
stöð í eldstöðvakerfi (mjórri
sprungurein með eldstöðvum)
sem nær frá Lakagígum um
Vötnin og alllangt norður fyrir
þau.
II.
Eldgos í Grímsvötnum hafa ver-
ið tíð. Fyrstu staðfestu gosin
skrifast á 1598 og 1619 en gos
urðu vafalítið tíð fyrir þann
tíma. Á 17. öld og fram á 20.
öld kom upp jarðeldur í Gríms-
vötnum sjálfum eða í eldstöðva-
kerfi þeirra utan Vatnanna á
10-15 ára fresti og voru sum
gosin mikil; með gjóskufalli víða
Ari Trausti
Guðmundsson
skrifar
I.
Ekki vitum við hvaða vitneskju
menn höfðu á miðöldum um
eldstöðvar í Vatnajökli. Hitt er
jafn víst að þær gusu oft og fyrr
á öldum urðu til munnmæli um
brennandi vötn þar sem risinn
Grímur átti að búa. Seinna
rugluðu menn saman Græna-
lóni og eldstöðinni Grímsvötn-
um og það var ekki fyrr en
1919 að sænskir könnuðir stað-
festu að stór dæld (þeir héldu
hana vera eldgíg) væri í miðjum
vestanverðum Vatnajökli. Þá
var unnt að festa örnefnið
Grímsvötn á réttan stað.
í eldgosinu 1934 fór leiðang-
ur á staðinn og staðfesti að gos-
Fluguveiðar að vetri (7)
Bréf um þurrflugur
Stefán Jón
Hafstein
skrifar
Já, það er fiðringur kominn í
mannskapinn. Þar sem tveir
hittast er talað um úthlutun
á hinum og þessum veiðistöðum,
talað um að „vor sé í lofti“ og
mikið skeggrætt. Hið íslenska
fluguveiðifélag á Akureyri er að
koma sér upp heimasíðu, Ár-
menn eru komnir með eina.
Getur einhver snjall nethaus
sent okkur lista yfir netföng og
heimasíður um fluguveiðar? Það
væri nú vel þegið.
Vel var þegið bréfið frá félaga
okkar í listinni, Iljalta Þorsteins-
syni málarameistara, um þurr-
fluguveiðar. Grunaði mig svo
sem að til
væru meiri
spekingar
um það mál
en sá sem
hér hefur
umsjón. Rit-
gerð Hjalta
er gagnmerk
og ætla ég að
leyfa ykkur
að njóta í
skömmtum.
Hjalti ávarp-
ar ritstjóra blaðsins vegna um-
mæla í blaðinu 8. feb. um hve-
nær rétt sé að skipta um flugu,
ef fiskur í töku gín ekki við
henni:
„Fyrst er til að taka hversu
fljótt þú vilt skipta um flugu. Þú
vilt skipta um flugu eftir þrjú til
Ijögur köst yfir fisk í töku (þ.e.
fiskur vakir). Þar finnst mér þú
vera of bráður nema auðvitað
að þú sórt afburðarkastari. Nær
þætti mér að þú settist niður og
veltir fyrir þér góða stund
hvernig þú gætir boðið fiskinum
fluguna betur, og á sem kyrrlát-
asta hátt svo að hvorki þú, línan
eða taumurinn valdi styggð. Af
hverju segi ég þetta? Það er
vegna sérstöðu íslands á veiðum
með þurrflugu, sem byggist á
hversu fáskrúðugt skordýralífið
er. Þú getur verið nánast 80-
90% viss um að vera með réttu
flugutegundina. Sennilegasta
ástæðan fyrir því að fískurinn
tók ekki er því ekki sú að þú
hafir beitt rangri flugu, heldur
að hreyfingar flugunnar þinnar
hafi ekki verið nógu eðlilegar á
vatninu eða þá hreinlega að þú
hafir styggt fiskinn".
Þetta er auðvitað hárrétt og
alls ekki nógsamlega staðnæmst
við þetta atriði í mínum skrifum.
Raunar segja margir afburða
fluguveiðimenn að flugan sjálf
skipti mun minna máli en
hvernig hana ber fyrir fiskinn,
og skiptir ekki máli hvort hann
heitir silungur eða lax. Þetta eru
þakksamlega þegnar ábending-
ar, enda sá sem hér skrifar
bráður um of, en ekki „afburða-
kastari". Nóg um það. Hjalti gef-
ur fleiri heilræði:
„Ef þú ætlar að veiða á eftir-
líkingu af lifandi æti fiska í ám
eða vötnum, verður þú að kynna
þér hvað fiskurinn er að éta
hverju sinni, þ.e. að segja púpu,
lirfu eða flugu. Auðvitað er fisk-
urinn ekki síétandi frekar en þú,
en hann er hins vegar lítið gef-
inn fyrir íjölbreytni í mataræði.
Ef fiskurinn er t.d. í litlu ljós-
vængjuðu vorflugunni, lítur
hann ekki við stóru brúnu og
matarmiklu flugunni og svo öf-
ugt. Jafnvel þó maður sjái fisk-
inn vaka er oft erfitt að sjá á
hverju hann er að gæða sér, sér-
lega er það erfitt í straumvatni,
svo ég tali nú ekki um ef hann
er að gæða sér á lirfum eða
púpum vatnaflugna...
Til að komast að því hvað er
á matseðli fiskanna, á þeirri
stundu og stað sem þú ert
staddur á, með þína fisléttu
flugustöng og vígalega veiðihatt,
þarft þú að skyggnast vel um og
sjá hvort þú sérð eitthvað, sem
getur upplýst þig um hegðun
fisksins. Enginn hreyfing á yfir-
borðinu, reyndu púpu. Smá-
hreyfing á yfirborðinu, reyndu
púpu rétt í vatnskorpunni. Sjá-
irðu fisk vaka, reyndu þurr-
flugu.“
Gott og
vel. Einfald-
ara getur það
ekki verið!
Þessu til við-
bótar vil ég
benda á að
oft er taka
fiskanna
varla sýnileg,
og alls ekki í
straumvatni
eða ströngum
vindi. Þá er heilræði að hlusta!
Stakt skvamp segir heilmikla
sögu. Þá er hann uppi, og rýfur
vatnsflötinn. Ég man eftir þurr-
flugufiski sem ég tók í sumar
leið: hávaðarok og sól glampaði
á straumnum - ég sá ekki neitt-
en skvampið sagði mér að eitt-
hvað væri í gangi. Púpan fór af,
þurrflugan á! Hann greip svarta
títlu um leið og hún lenti á yfir-
borðinu. Eini fiskur morgunsins
í lok vaktar! En meira frá
Hjalta. Nú er það æskileg með-
ferð á veiddum fiski:
„Þegar þú hefur náð einum
fiski á land, hálsbrjóttu hann
með greipartaki og losaðu síðan
úr honum fluguna. Opnaðu fisk-
inn, settu hrogn eða svil í lítinn
plastpoka. Það er nammið þegar
heim kemur. Skerðu vélindað
frá upp við kok og kreistu úr því
í glas. Settu vatn saman við og
hristu glasið varlega svo graut-
urinn leysist í sundur og þá
blasir við þér hvað þessi fiskur
var að éta rétt áður en þú fékkst
hann á krókinn. Ef þú átt eftir-
líkingu af einhverju því kvikindi,
sem þú ert nú með fyrir augun-
um, festu það þá á tauminn, ef
ekki, þá vertu með það næst í
farteskinu. Kannski hefur
mataræðið ekki breyst. Taktu nú
innvolsið og tálknin úr fiskinum
og settu í plastpoka, sem þú
hendir í næstu ruslatunnu.
Ilentu aldrei slógi úr bleikju út á
víðavangi, síst af öllu við stöðu-
vatn, því það er vísasti vegurinn
til að sýkja allan fiskstofn vatns-
ins af ormum. Að síðustu set-
urðu fiskinn í kælingu, kælibox."
Heiðra skaltu móður náttúru!
Bestu þakkir Hjalti, enn eru eftir
frábærir og lærðir þankar hans
um þurrílugur sem ég birti síð-
ar.
Ps. látið Jluguveiðimenn vita
af dálkinum. Netfangið er: rit-
stjori@dagur. is; heimilisfangið:
Dagur-Tíminn, Strandgata 31
Ak. Þverholt 14, Reyk Hittumsl
nœstu helgi.