Dagur - Tíminn Akureyri - 06.03.1997, Qupperneq 9

pI9ur-®hmnn
Fimmtudagur 6. mars 1997 - 9
PJOÐMAL
Leiðandi spumingar?
Stefán Jón
Hafstein
ritstjóri skrifar
í síðustu viku kynnti Félagsvísindastofnun Háskóla ís-
lands „könnun á viðhorfum til orkufreks iðnaðar. “ Fjöl-
miðlar gerðu grein fyrir megin niðurstöðum, sem sýndu -
almennt - mikið fylgi við stóriðju.
Andstœðingar álvers í Hvalfirði sögðu strax að spurn-
ingarnar vœru leiðandl
„Finnst þér að orkufrekur iðnaður eigi ÁFRAM..."
Fyrsta spurningin býður strax upp á gildishlaðið viðhorf.
Ef maður svarar nei, er maður þá að segja að núverandi
iðjuver eigi að HÆTTA? Þessari spurningu svöruðu 23,4%
þjóðarinnar neitandi. Þýðir það að tæplega ijórðungur
þjóðarinnar vilji loka álverinu og járnblendiverksmiðj-
unni? Eða er verið að biðja um stuðningsyfirlýsingu við
hugsanleg fleiri iðjuver, og þá hve mörg? Eitt á 20 ára
fresti eins og verið hefur?
„...mikilvægur þáttur atvinnuuppbyggingar"? Það er í
hæsta máta umdeilanlegt að fullyrða að í víðu sögulegu
samhengi (t.d. á lýðveldistíma) hafi orkufrekur iðnaður
verið mikilvægur hluti atvinnuuppbyggingar. Fyrir utan:
hver getur verið á móti einhverju sem er lýst svona?
Hvers vegna var ekki spurt: „Styður þú rekstur fleiri stór-
iðjuvera á íslandi, já eða nei?“
Þessi spurning er stórvarasöm. Byrjum á „yfirleitt". Ilvað
þýðir það? Oftast? Oftast en með alvarlegum frávikum?
Kjarnorkuver eru yfirleitt örugg, en Tjérnobyl var það
ekki.
„Hefur þú orðið var/vör við SKAÐA..." Fýluna frá Krossa-
nesi? Gulu slikjuna frá Áburðarverksmiðjunni? Vansköpuð
börn? Frárennsli frá sláturhúsum? Geislavirkni? Fugl í
skógi? Spurningin er svo yfirgripsmikil - um skaða frá öll-
um hefðbundnum atvinnuvegum á íslandi - að svarið get-
ur þýtt allt og ekkert. En hvers vegna var EKKI spurt
svona: Hefur þú orðið var/vör við mcngun frá stóriðju á ís-
landi? Eða:
Veistu til þess að stóriðja á íslandi mengi umhverfi? At-
hyglisvert er að skoða spurninguna um mengun frá stór-
iðju annars vegar, og mengun frá hefðbundnum atvinnu-
vegum hins vegar. Er tilviljun að ekki er nokkur leið að
bera saman niðurstöðurnar? Til þess hefðu spurningarnar
þurft að vera orðaðar mjög svipað.
„Samanborið við önnur lönd.“ Hvaða lönd? Rúmeníu eða
Hvíta-Rússland, Norður-Kóreu, Eþíópíu? Önnur lönd en
ísland þýðir allur heimurinn.
Meinti Félagsvísindastofnun það? Er þá verið að spyrja
um yfirleitt eðlileg mörk miðað við heiminn?
/fyrstu hljómaði sú gagnrýni eins og hvert annað
holtaþokuvœl þeirra sem ekki þola að tapa. En hafa þeir
rétt fyrir sér? Lesendur Dags-Tímans geta nú kynnt sér
spurningalistann með athugasemdunu
Spurning:
Finnst þér að orkufrekur
iðnaður (svo sem áliðnaður
og framleiðsla járnblendis)
'eigr áfram að vera mikil-
vœgur þállur atvinnuupp-
hyggiiufrír hér á landi?
Spurning:
Telurðu að mengun af völd
um orkufreks iðnaðar hér /á
landi sé yfirleitt innan eð/li-
legra marka, samanb
við önnur lönd, eða Jinrtsl
þér jsvo ekki vjera?
/Spurning:
Finnst þérlað herða þurfi
kröfur um mengunar-
varnir? / Aðeins þeir
(27,4%) sem töldu meng-
un ekkij innan eðlilegra
marka hér á landi.
Spurning:
Hefuy þú orðið var/vör við
skaða af völdum mengunar
frá / hefðbundinni atvinnu-
starfsemi (t.d. landbúnaði,
fisKvinnslustöðvum, loðnu-
bræðslu o.fl.) í landinu?
Spurning:
Telurðu að virkjanamann-
virki, svo sem á Þjórsár-
svœðinu, í Blöndu og við
Kröflu hafi jákvæð, nei-
kvæð eða engin sérstök
áhrif á ferðamenn sem
koma á þau svæði?
Spurning:
Telurðu að hægt sé að sætta
sjónarmið virkjunar til raf-
orkuframifmðsku^og um-
hverfisverndar í óbyggðunr
svo vel fari?
Eftir að hinni eiginlegu og umdeilanlegu spurningu er lok-
ið, er hnýtt við: „eða finnst þér svo ekki vera?“ Fólk var
beðið að svara með já-i eða nei-i. Hvorri spurningunni?
Þeirri fyrri, eða þeirri síðari? Ef ég er spurður: telur þú að
mengun sé innan marka, já eða nei? - er alveg ljóst hvað
ég á við með svarinu. Ef ég er spurður: telur þú að meng-
un sé innan marka, eða finnst þér svo ekki vera, já eða
nei? Hvað þýðir þá já og hvað þýðir nei? Þessari spurn-
ingu - eins og hún var orðuð - svöruðu 59% þjóðarinnar
já. Þjóðin telur þá svo ekki vera, að mengun sé yfirleitt
innan eðlilegra marka hér á landi, frá orkufrekum iðnaði,
miðað við önnur lönd!
Félagsvísindastofnun túlkaði svörin við spurningunni að
ofan á þá lund að 27,4% teldu mengun ekki innan eðli-
legra marka. Þessi hópur - en bara þessi hópur - var
spurður hvort ætti að herða mengunarvarnir. Hvers vegna
voru ekki allir spurðir? Miðað við hvernig fyrri spurning
var orðuð er fráleitt að ætla öllum svarendum að hafa
ekki skoðun á hertum mengunarvörnum. Og er það ekki
meginpunkturinn í allri umræðunni? Hertar mengunar-
varnir?
Innan „eðlilegra marka.“ Hver eru eðlileg mörk? Eru það
mörkin sem Ríó-sáttmálinn kveður á um, eða lyktarskyn
almennings? Hvað veit ég um eðlileg mörk?
Allir sem hafa komið á þessa þrjá staði vita að ekki er ver-
ið að tala um samanburðarhæfa hluti. „Á Þjórsársvæðinu"
er hvað? „í Blöndu“ er hvað? Og „við Kröflu" er allt annað
en lónin og skurðirnir fyrir hinar virkjanirnar. Var gengið
úr skugga um að svarendur hefðu komið á þessa staði alla
eða gætu svarað spurningunni af viti? Ég sjáfur geri enga
athugasemd við staðsetningu Kröfluvirkjunar, og held hún
hafi jákvæð áhrif á ferðamenn, en hef mikla fyrirvara á
Blöndulónum, sem ég tel að hati neikvæð áhrif á ferða-
menn. Fer ég þá í flokkinn „veit ekki“?
Bíðum nú við. Er til sá íslendingur sem vUl ekki „virkja til
rafork ufranileiöslu “ ? Auðvelt er að ganga út frá sem vísu
að allir landsmenn vilji virkja til að fá rafmagn. „Sjónar-
‘ niið“ þeirra verður að sættast við „umhverfisvernd í
óbyggðum" með einum eða öðrum hætti. Þar er, eins og
dærnin sanna, hafdjúp á milii manna. „Svo vel fari“ fyrir
hvern?
Þá sem vUja leggja höfuðáherslu á að virkja, sjá tillögur
Landsvirkjunar og módel Orkustofnunar, eða þá sem vilja
leggja höfuðáherslu á að friða hálendið og virkja bara ut-
an þess?
* o
J