Dagur - Tíminn Reykjavík - 22.02.1997, Blaðsíða 9

Laugardagur 22. febrúar 1997 - 9
Jlagur-®mttrat
RITSTJORNARSPJALL
Gengið um gólf
Einn eftirminnilegasti við-
talsþáttur í íslensku sjón-
varpi fyrr og síðar var
þáttur með Þórbergi Þórðarsyni
sem var á dagskrá í árdaga
Sjónvarpsins. í þættinum var
Þórbergur að segja frá og átti
erfitt með að sitja kyrr á meðan
hann talaði. Hann stóð upp
þegar frásögnin tók að æsast og
gekk um gólf í sviðsmyndinni og
talaði. Spyrillinn, Magnús
Bjarnfreðsson, sat hins vegar
örlítið vandræðalegur á sínum
stað enda um fátíða uppákomu
í sjónvarpi að ræða, meira að
segja í því íslenska.
Þjóðin hins vegar varð yfir
sig hrifin og fannst Þórbergur
meiri maður fyrir að láta ekki
„showbusiness" sjónvarpsins
njörva sig um of niður, hvorki
líkamann né andagiftina. Þór-
bergur var og er líka eitt af
stórskáldum þjóðarinnar, sann-
kölluð þjóðareign og samein-
ingartákn. Síðan hefur fátt ef
nokkuð jafn óvænt gerst í sjón-
varpi, enda þjóðin orðin kassa-
vön, jafnt þeir sem koma fram
og þeir sem horfa á. Síbyljan,
sápurnar og yfirborðsmennsk-
an renna nú um skjáinn án
allra truflana og fólk er að
vertdegu leyti orðið ónæmt fyrir
dýpri blæbrigðum mannlegrar
tilveru. Þó eru innanum og
saman við skáld sem enn segja
sögur og búa til myndir sem
eru ígildi þess að gengið sé svo-
h'tið um gólf. Sá gólfsumgangur
heldur í okkur lífinu sem þjóð.
Sinfónían
Þessi sjónvarpsþáttur kom upp
í hugann þegar útvarpið hafði
viðtal við framkvæmdastjóra
Sinfóníuhljómsveitar íslands
vegna farar hljómsveitarinnar
til Nuuk á Grænlandi þar sem
hún spilaði við opnun hins
glæsilega menningarhúss
Katuaq. í þessu viðtali, sem
tekið var áður en hljómsveitin
fór út, var m.a. verið að segja
frá óþægindum sem hlutust síð-
ast þegar hjómsveitin spilaði í
Grænlandi fyrir einum tíu ár-
um. Þá stóðu menn úti í sal
nefnilega upp þegar spileríið
var að komast á flug og gengu
um gólf. Upplýst var í viðtalinu
að búið væri að tala við Græn-
lendingana um þetta og tryggt
orðið að þeir myndu sitja með-
an spilað væri.
En þó Grænlendingar hafi
setið kjurrir undir sinfómutón-
leikunum að þessu sinni, þá er
óhætt að segja að þeir hafi í síð-
ustu viku engu að síður gengið
mikið og almennt um gólf þjóð-
menningar sinnar. Það gerðu
þeir í tengslum við opnun
menningarhúss í Nuuk sem var
vissulega mikilfengleg. Græn-
lendingar meta málið þannig að
í þessu mikla húsi muni opnast
gluggi til umheimsins, gluggi
sem áður var ekki fyrir hendi
og að fjármunirnir sem lagðir
voru í þetta muni skila þeim
menningarlegum og - þegar
fram í sækir - efnahagslegum
arði. Inn og út um þennan
glugga muni streyma hvers
kyns hugmyndir og örvun fyrir
þjóðlíf þessa tilölulega einangr-
aða lands. Og það mikilvægasta
af öllu er að þessi opnun á að
verða á forsendum Grænlend-
inganna sjálfra.
Sjálfsímyndin styrkt
Þetta eru hreint ekki svo litlar
væntingar. Og þrátt fyrir að ís-
lenska sinfónían sé að reyna að
fá Grænlendinga til að hætta að
ganga um gólf í sviðsmyndinni,
er megin niðurstaðan þó sú að
með hátíðarhöldunum öllum sé
einmitt verið að fá Grænlend-
inga til að sinna sfnum málum
um leið og sjálfstraustið og
sjálfsímyndin fær aukinn styrk.
Slík styrking er vitaskuld nauð-
synleg þjóð sem er að feta sig
áfram á sjálfstjórnarbraut í
samfélagi þjóðanna og er á kafi
í því að byggja upp nútímalegt
samfélag með öllum þeim stofn-
unum og innviðum sem því
fylgja. Grænlendingar eru að
En þó Grænlendingar
hafi setið kjurrir undir
sinfóníutónleikunum að
þessu sinni, þá er
óhætt að segja að þeir
hafi í síðustu viku engu
að síður gengið mikið
og almennt um gólf
þjóðmenningar sinnar.
breyta með nokkuð dramatísk-
um hætti þeirri ímynd sem þeir
hafa haft í samfélagi þjóðanna.
John Lennon söng á sínum tíma
að konan væri annars flokks
maður, hún væri „blámaður
heimsins." Grænlendingar hafa
þurft að búa við það að vera
„blámenn hins vestræna heims“
vegna nálægðar sinnar við
veiðimennsku, sem allt of oft er
jafnað við einhvers konar villi-
mennsku. Enginn efi er á að
framkoma danskra og banda-
rískra stjórnvalda varðandi
staðsetningu kjarnorkuvopna í
Thule og flugslyss vélar sem
bar kjarnavopn þar á sfnum
tíma má að hluta rekja til þess
að þessum „herraþjóðum" þótti
ekki ástæða til að hafa „ein-
hverja veiðimenn á hundasleð-
um“ með í ráðum eða einhver
sérstök skylda væri að upplýsa
forustumenn þeirra um að
kjarnavopn væru geymd á
svæðinu.
Breyttir tímar
Það er liður í breyttri ímynd
Grænlendinga að þessi mál eru
nú dregin fram og viðurkennd
sem það hneyksli sem þau hafa
alltaf verið. Þetta hneyksh, til
viðbótar „gólfgöngum“ Græn-
lendinga í menningarhúsi sínu í
vikunni, gefur tilefni til að ætla
að verulegar breytingar séu að
verða á stöðu Grænlands í sam-
félagi þjóðanna. Og það sem er
sérstaklega ánægjulegt fyrir
okkur íslendinga er að Græn-
lendingar virðast í vaxandi
mæli horfa til menningar- og
viðskiptalegra tengsla við ís-
land í þeirri viðleitni sinni að
skapa sér styrkari stöðu. Við
höfum bæði hag af aukinni
samvinnu og samstarfi auk þess
sem það er beinhnis skylda
okkar að taka í þessa útréttu
hönd.
Margt sameiginlegt
í erindi sem Halldór Ásgríms-
son utanríkisráðherra flutti í
tengslum við alþjóðlega kaup-
stefnu sem haldin var í Nuuk í
kjölfar opnunar menningar-
hússins undirstrikaði hann
nauðsyn öflugri viðskipta-
tengsla og samvinnu milli ís-
lands og Grænlands. Hann
benti líka á að íslensk og græn-
lensk samfélög byggðu afkomu
sína á veiðimennsku og sjálf-
bærri nýtingu náttúrauðlinda.
Sem slíkar ættu þjóðirnar ým-
issa sameiginlegra hagsmuna
að gæta, s.s. gagnvart ofstækis-
fullum „umhverfissinnum“ sem
legðust gegn dýraveiðum. Þetta
er auðvitað laukrétt hjá utan-
ríkisráðherra. En það er ekki
eingöngu í baráttunni gegn
andstæðingum dýraveiða sem
íslendingar eiga samleið með
Grænlendingum. Báðar þessar
þjóðir byggja á hreinleika,
hvort sem það er grænlenska
rækjan eða íslenski þorskurinn,
í útflutningi sínum og hafa
komist þangað sem þau eru á
grundvelh mengunarlítillar
náttúru. Umhverfisvernd
hreint Norður - er því grund-
vallaratriði fyrir báðar þjóðir.
Samkenndin ætti að vera mikil
bara af þessum sökum og lyg-
arnar og leyndin með kjarn-
orkuslysið og kjarnorkuvopnin
á Thule á sínum tíma ætti að
snerta okkur enn meira en
aðra. Gæti ekki það sama gerst
hér og í Grænlandi?
Kjarnorkufangelsi
Þórbergur er vissulega búinn
að ganga um hið íslenska sjálf-
stæðisgólf um talsvert langt
skeið og þjóðin hefur komið sér
Tillögur af þessu tagi
gera nefnilega ekki ráð
fyrir því að lífrænt og
eðlilegt samfélag sé til
staðar í þessum rflgum,
enda strjálbýlið talið
einn aðal kosturinn við
staðsetninguna.
upp ágætu sjálfstrausti og áber-
andi viðveru og sæmilegri virð-
ingu í samfélagi þjóðanna. Af
þeim sökum kann landsmönn-
um kannski að finnast ótrúlegt
að komið yrði fram við þá á
sama hátt og „blámenn hins
vestræna heims“ - Grænlend-
inga. En of mikil vissa getur
verið varasöm, eins og nýlegar
tillögur ekki ómerkari stofnun-
ar en RAND-fyrirtækisins gefa
til kynna. Þar er lagt til að
Grænland verði notað til að
leysa vandamál stóveldakapp-
hlaups eftirstríðsáranna með
því að þar verði geymd úrelt
kjarnavopn undir alþjóðlegu
eftirliti. Til vara var bent á að
ísland kæmi einnig til greina
sem slíkur geymslustaður og
loks óbyggðir í Ástahu ef allt
annað þryti. Það er óneitanlega
umhugsunarefni að þessi tvö
lönd, Grænland og fsland, skuh
þykja slíkur kjörvettvangur fyr-
ir kjarnorkurusl. Það er ekki
síður merkilegt að maður eins
og Uffe Elleman-Jensen skuli
telja slfkt vel koma til greina
hvað Grænland varðar. Tillögur
af þessu tagi gera nefnilega
ekki ráð fyrir því að lífrænt og
eðlilegt samfélag sé til staðar í
þessum ríkjum, enda strjálbýlið
talið einn aðal kosturinn við
staðsetninguna. Þessi lönd eru
útkjálkar, fanganýlendur eða
eins konar veðurathugunar-
stöðvar. Nokkurs konar Hvera-
vellir heimsins að vetrarlagi.
Hætt er við að grænlenska
rækjan eða íslenski þorskurinn
þættu lítt eftirsóknarverðir
kostir þegar fororðið er: Má
bjóða þér mat frá kjarnorku-
fangelsi norðursins? Hitt er svo
annað mál hvort við þurfum á
úreltum kjarnavopnum að
halda til að ná fram þessum
áhrifum. Spurningin er hvort
óhamin stóriðjustefna og virkj-
anamanía muni ekki fara lang-
leiðina í að klára þetta mál?
Til hamingju
Vaxandi samskipti og tengsl ís-
lendinga við Grænlendinga sem
verið hafa í sviðsljósinu alla
þessa viku vegna vígslu menn-
ingarhússins og kaupstefnunn-
ar eru sérstakt ánægjuefni. Það
er íjölmargt sem tengir þessar
tvær þjóðir sem þó eru í raun
svo ólíkar. Grænlendingum ber
að óska til hamingju með nýja
menningarhúsið í Nuuk og von-
andi eiga sem flestir eftir að
ganga þar um gólf í glæsilegri
sviðsmyndinni - en að græn-
lenskum hætti.