Dagur - Tíminn Reykjavík - 09.08.1997, Blaðsíða 3

Laugardagur 12. júlí 1997 - III
Frá íslendingum og
Skrælingjum á Grænlandi
Hér myrða menn konur og börn í tjaldbúðum Inuíta. Þessi
mynd Arons kemur vel heim og saman við íslenska frásögn
af hermdarverkum og bardögum milli Inuíta og norrænu íbú-
ana. Stríðinu lauk með því að íslendingunum var útrýmt.
rænu
na
ið hvaðan honum barst sagan
og hve gömul sögnin er.
Um áreiðanleika sagnarinn-
ar má deila. Það sem maður
rokur fyrst augun í þegar farið
er að rýna í sannleiksgildið, er
hverjir voru til frásagnar eftir
að gengið var milli bols og höf-
uðs norrænu afkomenda nor-
rænu lendnemanna. En þótt
ekki sé hægt að benda með
ótvíræðum hætti á heimildir, er
ekki þar með sagt að þær haíi
ekki verið til. Vel má vera að
einhverjir norrænir menn,
kannski börn, hafl með óþekkt-
um hætti slæðst í fylgd með Ino-
ítum og hafi verið til frásagnar
þegar veiðimenn og landkönn-
uðir fóru með ströndum Græn-
lands og evrópskir menn settust
svo að nýju þar að. Svo má ekki
gleyma því að Inoítar bjuggu
áfram á Grænlandi og þeir voru
sagnamenn, þótt þeir ættu sér
ekki ritmál. f þeirri frásögn sem
hér fer á eftir er vert að gefa
því gaum, að skýrt er frá hvenig
Inoítar báru fram íslenska
nafnið Ingjaldur og eins hinu að
tekið er fram hvað þeir kölluðu
sjálfa sig: Innuk. Þetta gæti
bent til hvert heimilda er að
leita.
íslenski skrásetjarinn kallar
frumbyggjanna aldrei eskimóa,
heldur Skrælingja að fornri
venju eða Innuk, á þeirra eigin
máli. Þarna gæti verið vísbend-
ing um að heimild „Sögubrots-
ins“, sé frá Grænlendingum
komin, hvernig svo sem kinn-
bein þeirra hafa verið í laginu.
Hitt er annað mál að mjög
dregur höfundur taum íslend-
inga og telur andstæðinga
þeirra hina verstu morðingja.
Samantekt: OÓ
Maður bjó í Veiðiflrði á
Grænlandi er Ingjaldur
hét. Skrælingjar segja In-
gilli. Hann átti marga sonu, er allir
voru kvæntir og bjuggu þar í daln-
um umhverfis höfuðbólið. Fólk
þetta var vel kristið og hafði bæði
kirkjur og kennimenn, og stóðu
búhagir þeirra með blóma. Um
þessar mundir tók vesturströnd
Grænlands að Qölbyggjast af þeim
lýð, er vér köllum Skrælingja, en
sjálfir nefna þeir sig Innuk (Mann-
kynið), hvert þeir eru komnir frá
Ameríkuströndum, sem liggur 30
mílur þaðan; hverra innbúa mál
þeir tala, greinir ekki í þessari frá-
sögn. Fjöldi þessara tók bólfestu í
Nabarhok, skammt frá Veiðifirði,
og tóku að færa byggðir sínar ætíð
meira suður eftir, hvar vetrarríki
þótti minna. Var nú samganga
millum Veiðfirðinga og norðan-
manna, sem áttu lítt skap saman,
vegna siðferðismunar hinna
kristnu og heiðnu, sem ekki vildu
láta telja sér sanna trú.
Samt tóku nokkrir þessara sér
bústaði við sjávarmál í Veiðifirði
og reistu þar kofa sína og tjöld og
lifðu á fiskveiðum. Fór nú svo
fram, að rígur varð mikill, en réð
þó hvorugur á aðra.
Það var þá einhverju sinni, að
smásveinar Veiðfirðinga léku við
ströndina að bogum sínum, en
með landi fram voru Skrælingja-
synir með kajakka (húðskútu) og
æfðu sig við að henda pílum og var
einn þeirra þar í hinum miklu
fremri. (Það sem sögubrotshöfund-
ur kallar pílur eru greinilega
skutlar, sem eru háþróuð veiðitæki
Inm'ta).
Þessi mælti til Veiðfirðinga, að
sæmra væri þeim að nema íþróttir
sínar en viðra skyrvambir í sel-
skinni og tína bláber eins og
hrafnar. llinir svara, að ekki þurfi
þeir að standa á baki Skrælingjum
um íþróttir, og ekki muni þessir
betur hæfa með pílum sínum en
þeir með bogaskeytum. Snéri þá
Skrælingjasonur skútunni til
lands, og sendi þeir skeyti sitt í
hóp Veiðfirðinga, og varð tólf ára
gamall piltur fyrir og féll dauður
við, því pílan kom á hann miðjan.
Æptu Skrælingjar fánalega og
reru frá landi, en Veiðfirðingar
skunda heim og segja
feðrum sínum at-
burðinn, og lét In-
gjaldur bóndi kalla
alla menn á móts við
sig og gerir uppskátt,
að hann vill fara að
Skrælingjum þegar
samdægurs og drepa
þá alla eða stökkva
þeim úr héraði.
Var brátt að þessu
undið og urðu sex
tigir hraustra manna
og fara nú hvatlega
til strandar. Skræl-
ingjar voru lítt við-
búnir, því margir
voru ókomnir af sævi, og svo er frá
sagt, að héraðsbændur drápu þá
niður hvern sem fyrir var, einnig
konur og börn Skrælingja. En nú
bar fjölda karlmanna að landi og
þótti ógott að sjá umsvif Veiðfirð-
inga. Laust nú í bardaga aliharð-
an. Beittu Skrælingjar beinyddum
pílum, en héraðsmenn höfðu sverð
eður höggspjót, og féllu Skrælingj-
ar því sem strá.
Það er sagt af Ingjaldi bónda að
hann sat á steini meðan bardaginn
stóð, því hann mátti ei standa fyrir
offitu sakir. Sóttu margir Skræl-
ingjar að honum, og varð hann
(jiigurra manna bani, sitjandi.
Lauk svo, að þar féllu allir Skræl-
ingjar og snéru héraðsbændur
heim með sigur. Var Ingjaldi ekið á
sleða og var hann ekki sár, en
harla móður, því ístran þreytti
hann meir en sóknin. Svo er sagt,
að flmm féllu af Veiðfirðmgum, en
ei vita menn tölu á Skrælingjun-
unm, er féllu á fundi þessum, en
það var ærinn Qöldi.
Nú segir svo frá, að maður einn
af liði Skrælingja, annað tveggja af
hugbleyði eða fyrir kænskusakir,
kastaði sér heilum í valinn og bilti
um sig dauðum náum. Stendur
hann nú á fætur, þegar hérðas-
bændur eru sjónum horfnir, og
hleypur til sjávar, kemst á húð-
skútu eina, rær sem mest nætur og
daga, kemur hann til Nabarhok, er
ég vil kalla Stunnes, og hittir þar
landa sína ekki fáa, greinir þeim
hið ljósasta af fundinum og eggjar
fast til hefnda. Voru Skrælingjar
þessir ótrauðir, en kváðu, að hafa
mundi kænleik við, ef duga skyldi
að fara að þeim Veiðfirðingum.
Láta þeir nú um kyrrt fram á
vetur. En þegar ísa tók að leysa,
hafa þeir gjörvan knörr mikinn af
rekaviðarrimum, og þanið húðir
um að utan, máttu þar á ganga
200 manna, og er sagt að Skræl-
ingjar þannig hafi fyrst fundið upp
kvennabáta sína. Halda þeir nú til
Veiðiíjarðar og koma páskamorg-
un að landi. Þá var helgihald mik-
ið í Veiðifirði, og sáu nokkrir menn
húðknörrinn mikla úti á firðinum,
og deildu um hvað vera mundi, en
flestir sögðu firnastóran hafísjaka
reka fyrir straumi. Því eigi voru
slíkar ferjur fyrr sénar, en húðirn-
ar skafnar snjáhvítar á knerrin-
um.
Gáfu menn nú ekki gaum að
þessu framar og fóru allir til
kirkju. En það var siðvenja að
enginn mátti láta sig finna utan
kirkju. Voru því þangað borin börn
öll og aðrir sem vanfærir voru. Nú
þegar messa stóð sem hæst, komu
Skrælingjar að bænum með 200
manns og höfðu allir miklar lyng-
byrðar, sem þéna áttu fyrir skjöld
móti sverðum þeirra Veiðfirðinga,
en þau voru ekki að hræðast, því
allir voru vopnlausir undir messu.
Slá nú Skrælingjar hring um
kirkjuna og létu grjót og pílur
rigna inn á heimamenn, og er
skjótt frá að segja, að þar féll In-
gjaldur bóndi og allur hans ætt-
leggur, því ekkert varð af vörn, því
bæði voru menn vopnlausir og
hálfu færri en Skrælingjar. Þó
segja menn, að einn sona lngjald-
ar slyppi út úr mannþrönginni, og
hljóp til sjávar. Eltu hann 20 heið-
ingjar, og varðist hann þar um
hríð með rekastaur nokkrum, en
svo lauk, að illmennin grýttu hann
til bana.
MINNINGA RGREINAR
Guðfinna Guðmundsdóttir
Guðfinna Guðmundsdóttir
fæddist í Fjalli á Skeið-
um 25. júlí árið 1915.
Hún lést á hjúkrunarheimilinu
Ljóshcimum 1. ágúst síðastlið-
inn. Foreldrar hennar voru
hjónin Guðmundur Lýðsson frá
Hlíð í Gnúpverjahreppi, bóndi í
Fjalli frá 1902, f. 17. apríl
1867 d. 8. mars 1965 og kona
hans Ingibjörg Jónsdóttir frá
Holti í Stokkseyrarhrepp f. 14.
júlí 1883 d. 18. maí 1965.
Systkini Guðfinnu voru Ingi-
björg, f. 20. nóvember 1904 d.
22. maí 1989, bókari búsett í
Reykjavík, Aldís, f. 20. maí
1906 d. 11. júní 1972, hús-
freyja í Fjalli, Lýður, f. 11.
febrúar 1980 d. 11. september
1981, bóndi í Fjalli, Sigríður
Guðrún, f. 1. aprfl 1911, hús-
freyja í Fjalli og Jón f. 3. nóv-
ember 1919 d. 1. júní 1997,
bóndi í Fjalli.
Eftir barnaskólanám fór
Guðfinna til náms í Iléraðs-
skólann á Laugarvatni og
stundaði síðar nám í fata- og
kjólasaum. Guðfinna giftist 13.
júní 1940 Valdimar Bjarna-
syni, f. 23. mars 1911 d. 20.
!
september 1964. Foreldrar
hans voru hjónin Ingveldur
Jónsdóttir f. 13. maí 1881 d.
19. janúar 1956 og Bjarni Þor-
steinsson f. 7. júní 1876 d. 28.
inars 1961, bændur á Hlemmi-
skeiði.
Guðfinna og Valdimar eign-
uðust þrjú börn:
Guðmundur f. 24. mars
1942, bifreiðarstjóri búsettur í
Reykjavík, kvæntist Báru
Kjartansdóttur. Þau slitu sam-
vistum. Þeirra dætur eru Ás-
laug Björt og Guðfinna Auður.
Sambýliskona Guðmundar er
Stella Gunnars. Ingibjörg f. 16.
febrúar 1945, kennari búsett í
Kópavogi, giftist Þorsteini M.
Gunnarssyni, látinn. Þeirra
börn eru Valdimar, Ingibjörg
og Gunnar Bragi. Sambýlis-
maður Ingibjargar er Ármann
Árni Stefánsson. Bjarni Ófeig-
ur f. 18. október 1949, bóndi í
Fjalli, kvæntur Bryndísi Jó-
hannesdóttur. Þeirra börn eru
Hrönn, Valdimar og Svala.
Langömmubörnin eru átta
talsins. Guðfinna og Valdimar
hófu búskap í austurbænum í
Fjalli vorið 1940 en síðustu sex
árin dvaldi Guðfinna á Ljós-
heimum. Útför Guðfinnu fer
fram frá Ólafsvallakirkju í dag
og hefst athöfnin klukkan
14:00. (8. ágúst)
Okkur systkinin langar að
kveðja hana Finnu ömmu með
fáeinum orðum.
Við ólumst upp á sama heim-
ili og amma og það var okkur
ómetanlegt, því þegar eitthvað
bjátaði á var alltaf hægt að
treysta á huggun ömmu, jafnvel
þótt við hefðum gert eitthvert
skammarstrik. Amma var
alltaf hlý og góð og okkur þótti
notalegt að fara inn í „ömmó“,
sem var herbergið hennar
ömmu, því hún lumaði oft á
nammi eða öðru góðgæti.
Hún amma átti mjög stóran
þátt í því að göfga málfar okkar
krakkanna því hún var stöðugt
að leiðrétta okkur ef við beitt-
um málinu ekki rétt, „það á að
segja ég hlakka til en ekki mér
hlakkar til“ o.s.frv.
Amma brá sér í bæjarferð
svona einu sinni til tvisvar á
ári, til að heimsækja hin börnin
sín og barnabörn í Reykjavík.
Hún var vart farin að heiman
þegar við vorum farin að spyrja
foreldra okkar hvenær liún
arnma kæmi heim aftur. í
minningunni virðist þessi tími
sem amma var í burtu sem heil
eilífð, þó að hún hefði kannski
ekki verið í burtu nema í viku
eða svo. Og alllaf var gaman
þegar amma kom aftur því þá
var nokkuð víst að okkar biði
eitthvað góðgæti og jafnvel dót.
Amma var mikil handverks-
kona og lagði sitt af mörkum til
að flytja menningararfinn á
milli kynslóða, því hún kenndi
okkur mörg gömul handbrögð
eins og t.d. að flétta bönd og
bregða gjarðir. Það var ekki
eins og að hún væri að þröngva
þessari kunnáttu sinnni upp á
okkur, því okkur þótti mjög
spennandi að fylgjast með því
sem amma var að gera og lang-
aði að læra það svo að við gæt-
um gert eins og amma.
Ömmu féll sjaldan verk úr
hendi og hafði hún alltaf eitt-
hvað fyrir stafni, hvort heldur
sem var að prjóna ullarsokka,
vinna liluti úr leðri, búa til
laxanet eða bara eitthvað allt
annað.
Við horfum á eftir ömmu
okkar með eftirsjá, en það er
okkur þó huggun að nú er hún
komin til mannsins síns, afa
okkar hans Valdimars. Vertu
bless elsku amma og megi Guð
gcyma þig.
Hrönn, Valli og Svala.