Dagur - Tíminn - 19.11.1996, Blaðsíða 10

22 - Þriðjudagur 19. nóvember 1996
|Dagur-'3lTOttrat
w
Bréfleiðis...
Heimilisfangið er: Dagur-Timinn, Strandgötu 31, pósthólf 58,602 Akureyri
Er manneskjan orðin
Helgi Haraldsson
umdœmisstjóri
Vinnueftirlits ríkisins á
Akureyri skrifar
Kannski svo sé. Kannski
erum við frekar hönnuð
til að lifa eins og við
gerðum á öldum áður heldur en
að sitja á afturendanum allan
daginn eins og margir gera í
dag.
Það lífsmunstur sem við eig-
um að venjast hentar okkur
ekki að mörgu leyti, enda höf-
um við þróast við aðrar aðstæð-
ur en þær sem við lifum við í
dag. Við erum hönnuð til ann-
arra hluta. Margt í okkar um-
hverfi hefur þess vegna óæski-
leg áhrif á okkur því mannslík-
aminn kann ekki að bregðast
rétt við, þetta er honum fram-
andi. Eftir nokkrar aldir verð-
um við kannski orðin það þró-
uð, (ef við verðum þá ekki út-
dauð eins og risaeðlurnar) að
mannslíkaminn kann að bregð-
ast við þeim þáttum í umhverfi
okkar sem valda okkur í dag
óþægindum. Við verðum búin
að aðlaga okkur nýjum aðstæð-
um.
Ólíklegt er þó að þetta jafn-
vægi náist nokkurn tíma því
þróunin utan mannslíkamans
er mun hraðari en þróun hans,
sem þýðir að við verðum sífellt
úreltari. Aðlögun okkar er mjög
hægfara öfugt við t.d. bakteríur
og sýkla sem hafa stuttan líf-
tíma og geta því aðlagað sig t.d.
nýjum lyfjum á stuttum tíma á
okkar mælikvarða þó það taki
nokkra mannsaldra (eða
kannski frekar sýklaaldra) á
þeirra mælikvarða.
Dæmi um það hvað við erum
úrelt eru viðbrögð líkamans við
hávaða. í gamla daga voru við-
brögðin nauðsynleg. Hávaðinn
(öskrin í óargadýrunum) gerði
m.a. það að verkum að adrena-
línframleiðslan jókst. Þá varð
hjartsláttur og andardráttur
örari, háræðar drógust saman
m.a. til að minnka blóðtap ef
við særðumst, augasteinar
þöndust út, við urðum ógnvæn-
leg til augnanna og viðbragðs-
flýtir varð meiri. Allt mjög
nauðsynlegir þættir þegar verið
var að slást við risaeðlur eða
önnur óargadýr hvort sem var
af tegundinni Homo sapiens
eða af öðrum tegundum. Nú
eru risaeðlurnar löngu útdauð-
ar (voru það reyndar löngu áð-
ur en maðurinn kom til sögunn-
ar) og nútímamaðurinn lendir
sjaldnast í þeirri aðstöðu að
þurfa berjast fyrir lífi sínu. Sem
betur fer hefur heimurinn víð-
ast hvar þróast í friðsamari átt.
En þessu er líkaminn ekki bú-
inn að venjast því viðbrögðin
við hávaða eru enn þau sömu
og það oftast að nauðsynja-
lausu. Reyndar meira en að
nauðsynjalausu því viðbrögðin
eru af hinu illa.
Adrenalínið, stundum kallað
streituhormón, hleðst upp í
okkur meðan við erum í
hávaðanum, t.d. á okkar vinnu-
stað. Það hleðst upp vegna þess
að við erum ekki að berjast, á
flótta eða í einhverjum þeim
átökum að við brennum adr-
enalíninu. Uppsafnað adrena-
línið veldur þreytu og streitu,
menn verða yfir spenntir og
geta ekki einbeitt sér. Hver
kannast ekki við af eigin raun,
eða eftir sambýli við aðra, að
menn (konur eru líka menn)
koma pirraðir og þreyttir heim
úr vinnunni, slökkva á útvarp-
inu, þagga höstuglega niður í
krökkunum og ætla að leggja
sig. Þeir sofna ekki, eru áfram
pirraðir og þreyttir. Reyna að
lesa dagblöðin en festa ekki
hugann við neitt, ná rétt að
halda einbeitingunni meðan
verið er að lesa fyrirsagnirnar.
Þarna geta orsakirnar fyrir
streitunni verið nokkrar en
mögulega er hávaði á vinnu-
staðnum allavega hluti af or-
sökinni ef ekki aðal orsökin.
Aðrir streituvaldar og þá ekki
síst erfið samskipti geta einnig
verið orsökin, en fyrir einstakl-
ing í þessarri stöðu er bara eitt
að gera, hreyfa sig. Þó er ekki
nauðsynlegt að berjast eða
leggja á flótta, góður göngutúr
dugar. Við hreyfinguna náum
við að brenna adrenalíninu og
losnum því úr þessu ástandi.
(Ef hreyfingin er nægileg fram-
leiðum við einnig endorfín, sem
fyllir okkur vellíðan svipað og
morfín, en það er önnur saga.)
Síðan þarf að taka á orsökinni
fyrir þessu öllu saman þannig
að við hjökkum ekki í sama far-
inu, við fyllumst ekki aftur af
adrenalíni. Fjarlægja eða
minnka hávaðann og/eða þá
aðra streituvalda sem eru í um-
hverfinu, t.d. að bæta samskipt-
in við þá sem við umgöngumst.
Þróunin sem við stöndum
fyrir hefur þannig kallað yfir
okkur aðstæður sem eru okkur
í raun framandi. Við verðum
því að aðlaga þessar nýju og
framandi aðstæður að okkar
hkams- og sálarkerfi sem er úr-
elt miðað við aðstæður nútím-
ans.
Kostirnir við þróunina eru að
sjálfsögðu til staðar. Núna t.d.
sprikla menn frekar við bestu
aðstæður undir stjórn þjálfara í
stað þess að vinna erfiðisvinnu
eða einhæf störf stundum við
aðstæður sem ekki voru þær
bestu. Hreyfingunni og álaginu
er núna dreift yfir líkamann og
stýrt þannig að það verði okk-
ur til góðs. í stað óargadýranna
erum við núna að berjast við
skaðlausa hluti í vernduðu um-
hverfi Ukamsræktarstöðvanna.
Eftir stendur þó að við erum
úrelt og jafnvel úreltari en við
úrelt?
gerum okkur grein fyrir. Allt í
okkar umhverfi hefur áhrif á
okkur til lengri eða skemmri
túna. En þekkingin á ýmsum
þáttum í umhverfinu er ekki
nægileg. Hver getur t.d. fullyrt
hvaða áhrif rafsvið, rafsegul-
svið, ójafnvægi jóna í lofti o.fl.
hefur á okkur til lengri tíma
litið. Þetta er ekki nægilega
þekkt í dag. Þarna er um að
ræða þætti sem eru nýir og okk-
ur framandi. Líklega kemur í
ljós á næstu árum að við erum
úreltari en við í dag gerum okk-
ur grein fyrir, fram koma af-
leiðingar sem við í dag ekki
þekkjum. Ættum við þá kannski
að hætta þessu nútímabasli,
finna okkur góðan helli til að
búa í og hverfa aftur til þeirra
lífshátta sem likaminn þekkir
frá gamalli tíð. Ah... ég held
varla.
Hinkrið eftir mér
„Staðreynd málsins er nefnilega
sú, hvort sem baráttukonum
líkar það betur eða verr, að
þegar kona verður möðir breyt-
ast allar áherslur í hugsun og
tilfinningum kvcnna."
Vitaskuld gæti það hafa ver-
ið móðursjúk villisjón örvita
umskiptings þegar ég lá á sín-
um tíma í adrenalínsjokki fæð-
ingarinnar og þóttist greina fín-
legan víbring í andliti þess er
gat barnið nokkrum mánuðum
fyrr. Ekki svo að skilja að mér
dytti í hug að þar væri á ferð
tákn um fæðingu nýrra kennda
í nýorðnum föður. Ég, eins og
Friðrik Erlingsson, geri mér
fulla grein fyrir því að það
skiptir „í raun engu máli hversu
elskulegur, skilningsríkur og
hjartagóður eiginmaðurinn er,“
því móðirin ein þáði frá guði
hendur sérstaklega lagaðar til
skeininga og hjarta sem hneig-
ist til væntumþykju.
Óþarfir feður
Því Friðrik þekkir konur sem
vinna heima og „eru hæst-
ánægðar með sitt hlutskipti",
hugsa um börnin og elda mat-
inn „fyrir manninn sinn sem
vinnur LANGAN vinnudag"
[letbr. mín]. Það er öllum ljóst
sem til þekkja að sá skaði yrði
aldrei bættur fengi barn að
kynnast föður sínum fyrir fimm
ára aldur.
Ég skal ekki rengja þekking-
arheim Friðriks Erlingssonar.
Ég hef aldrei efast um að til séu
heimavinnandi og hæstánægðar
konur. En einhverra hluta
vegna kom ég því ekki alveg
heim og santan hví „baráttu-
konum væri nær aö huga að
sjálfsmynd dætra sinna" og að
vandinn liggi nefnilega „hjá
ungum stúlkum" og að „þetta [=
þ.e. vandamálið sé að:] Þær
[dætur baráttukvennal verða
barnshafandi á aldrinum
fimmtán ára til tvítugs, þær
detta út úr skóla, lenda í lág-
launavinnu, flækjast úr einu
sambandinu í annað...“ sé
vandi framtíðarinnar.
Mannvinur
Mannvinur er hann Friðrik.
Elsku á hann ómælda fyrir ótót-
legum kvensálum sem eru „í
stöðugri leit að viðurkenningu.“
Hann hefur feikilega samúð
með unglingsdætrum baráttu-
kvenna, þessum ungu stúlkum
sem „eru upp til hópa ósáttar
við sjálfar sig og óöruggar,
sjálfsmyndarlausar og líða fyrir
skort á gildismati.“ Eru það
kannski eftirköst móðurharð-
indanna, því varla eru það
langir vinnudagar feðranna, að
margfalt fleiri drengir en stúlk-
ur fremja sjálfsmorð, eiga í erf-
iðleikum í skóla, lenda í glæp-
um, verða alkóhólistar o.s.frv.
En það var líka annað sem
móðurheili minn skildi ekki
fyllilega Friðrik og það er hve-
nær konur ætla að „skilja það
að það voru ekki karlmenn
dagsins í dag sem sköpuðu körl-
um forréttindi á kostnað
kvenna?"
Hvaða forréttindi eru það
vinurinn? Er frelsi karlmanna
til að velja þá allt í einu forrétt-
indi? Auto-seifið lilýtur að hafa
klikkað hjá þér, ég hlýt að hafa
misst af einhverju sem flögraði
um huga þinn þegar þú pikkað-
ir Umbúðalaust. Svo óg spyrji
nú bara hreint út, hvað viltu?
Eigum við að hinkra enn, bara
eina kynslóð enn? Er kannski
barn á leiðinni? Og langar þig
kannski til að halda áfram að
skrifa? Og eiga konur að sjá til
þess að þú fáir næði til þess í
einhver ár onn. Á meðan geta
þær þá dundað sér við að
„stofna til verkefnaáætlunar
innan framhaldsskólanna sem
upplýsi stúlkur um að þær hafi
allan rétt til að vera frjálsar
manneskjur með sjálfsvirðingu,
sterka sjálfsmynd og persónu-
legt gildismat."
Umsjón: Uóa Aldísardóttir.
Enn einu sinni ætla blessaðir kaupmennirnir
með ódrepandi stuðningi auglýsingastofa að
eyðileggja fyrir meinhorninu allan jólaundir-
búning með því að byrja að kynda undir jóla-
væntingar um miðjan nóvember með tilheyrandi auglýs-
ingaflóði. Með sama áframhaldi verða jólin búin um miðjan
desember.
Góðærinu sem allir tala um en fáir hafa
kynnst af eigin raun hefur verið reistur
minnisvarði í stækkaðri Kringlu sem hefur
bólgnað út um þriðjung. Mammon sér um sína
en enginn um okkur hin. Dæmigert eða hvað?
Góðan varning vantar sjaldan kaupanda, er
máltæki meðal kaupmanna. Það fylgir hins-
vegar ekki sögunni hvort sá sem girnist ein-
hverja vöru þurfi að eiga fyrir henni. Það er
kannski ekki aðalatriðið eins og skuldirnar bera vott um.