Dagur - Tíminn - 07.12.1996, Síða 2

Laugardagur 7. desember 1996 - II
iDagur-®tmnm
H U S I N
B Æ N U M
Bræðraborgarstígur 8
ur á milli Vestmanna-
eyja og lands. Hjalti tók
á það ráð að senda
unnustunni flöskubréf.
Eftir nokkurn tíma
komst bréfið til skila. Á
þessum árum var nokk-
uð um það að bréf væru
send í flösku frá Vest-
mannaeyjum til lands.
Þegar flaskan var sett í
haflð, þótti best að vind-
ur stæði af Eyjunum í átt
að landi. Yflrleitt var
sett eitthvað með bréf-
inu í flöskuna, eins og
tóbak eða annar munað-
ur, handa þeim sem
Hjalti Jónsson konsúll.
Freyja Jónsdóttir
skrifar
Ioktóber 1897 fær Jafet Ó-
lafsson skipstjóri útmælda
lóð undir hús við Bræðra-
borgarstíg, 25 x 18 álnir. Lóðin
var næst fyrir norðan lóð Þor-
láks Teitssonar.
Ári síðar, í febrúar, fær Jaf-
et leyfi til að byggja 10 x 11
álna húsi að grunnfleti, á lóð-
inni að viðbættum skúr, 3x3
álnir.
Fyrstu brunavirðingin var
gerð 12. júlí sama ár og húsið
var byggt. Þar segir að húsið
sé byggt af bindingi, klætt utan
borðum, pappa og járni. Þak
er með járni á súð og pappa í
milli. Niðri í húsinu eru þrjú
herbergi og eldhús; allt þiljað.
Tvö herbergi eru með pappa
innan á þiljum og neðan á loft-
um, aflt málað. Þar eru þrír
ofnar og ein eldavél.
Uppi á lofti eru þrjú her-
bergi og eldhús, allt þiljað og
málað. Þar eru tveir ofnar og
ein eldavél. Kjalfari er undir
öllu húsinu með einu herbergi,
þiljuðu en ómáluðu.
Inn- og uppgönguskúr er
við vesturhlið hússins.
í íbúaskrá frá árinu 1901
eru tvö heimili í húsinu. Á
öðru heimilinu eru: Jafet
Ófafsson skipstjóri, 28 ára;
Margrét Jónsdóttir, kona hans,
29 ára; Ólöf Jónína, barn
þeirra, 3 ára; Arnleif Hefga-
dóttir leigjandi, vinnur ýmsa
vinnu, 49 ára, fædd í Höskuld-
arkoti í Njarðvík; Ólafur Ólafs-
son vinnumaður, 19 ára, fædd-
ur í Meiðastaðakoti í Rosm-
hvalaneshreppi.
Á hinu heimilinu voru: Ólaf-
ur Jónsson húsbóndi, skrifari
hjá landfógeta, 49 ára, fæddur
á Hrísum í Nesjahreppi; Guð-
björg Melchiorsdóttir, kona
hans, 51 árs, fædd á Bjargar-
steini í Stafholtstungum;
Björgúlfur Aðalsteinn, sonur
hjónanna, nemandi í Lærða
skólanum; Grímóifur Her-
manníus búfræðingur, sonur
hjónanna, 22 ára, fæddur að
Mávahlíð í Nesjahreppi; Sig-
ríður Þorbjarnardóttir, að læra
að sauma hjá húsmóðurinni,
22 ára, frá Svignaskarði í
Borgarfirði.
Jafet Ólafsson var fæddur
18. júní 1873 að Miðengi, son-
ur Ólafs Jafetssonar, útvegs-
bónda á Kálfatjörn, og Herdís-
ar Magnúsdóttur, sem fædd
var að Minnivogum. Kona Jaf-
ets var Margrét Jónsdóttir,
fædd 23. ágúst 1872. Dóttir
þeirra var Ólöf Jónína, skrifari
hjá Alhance.
Jafet Ólafsson fórst með
skipi sínu, „Sophie Wheatley",
vorið 1906, en þá gerði ofsa-
veður og fórust tvö skip við
Mýrar. Talið er að skip Jafets
hafi farist skammt frá Knarr-
arnesi. „Sophie Wheatley" var
þilskip og meðeigendur Jafets
að skipinu voru Guðlaugur
Torfason trésmiður og Thor
Jensen. Hitt skipið, sem fórst
við Mýrar í sama veðri, var
Emilie í eigu Th. Thorsteins-
sonar og er talið að það hafi
farist skammt frá Ökrum.
Hjalti Jónsson og Jón Páls-
son kaupa húsið af Jafet Ólafs-
syni, 30. nóvember 1901.
Hjalti var þekktur undir nafn-
inu Eldeyjar-Hjalti, en hann
var fyrsti maður til að klífa
Eldey. Hjalti fæddist 15. aprfl
1869 að Fossi í Mýrdal í Vest-
ur-Skaftafellssýslu. Faðir
Hjalta var Jón Einarsson, en
móðir Guðný Jónsdóttir. Faðir
Guðnýjar var séra Jón Sig-
urðsson, en við hann festist
nafnið Bægiskálfur. Sagt var
að viðurnefnið hafi hann hlotið
vegna vísu sem séra Jón Þor-
láksson þjóðskáld orti í tilefni
fæðingar hans og er vísan á
þessa leið:
Á Bœgisá ytri borinn er
býsna valinn kálfnr.
Vœnt um þykja mundi mér
ef mœtti eg eiga hann sjálfur.
Afi Hjalta var Einar Jó-
hannesson, sem bjó á Þóris-
holti í Mýrdal. Hann þótti vel
lesinn gáfumaður og góður
smiður bæði á tré og járn. Ein-
ar var guðrækinn og þótti
fleirum en sveitungum hans
gott að leita til hans, ef veik-
indi eða aðra vá bar að hönd-
um. Hann hafði með höndum
svokallað húsapótek og þótti
Iagtækur við meðalagjafir og
lækningar. Einar var duglegur
bóndi, mikill sjósóknari og
hreppstjóri þeirra Mýrdælinga
um margra ára skeið. Jón,
faðir Hjalta, tók við húsapóteki
föður síns að honum látnum.
Hjalti var yngstur af fjórum
bræðrum sem komust upp.
Bróðir hans var Einar, sem
nam teikningu í Kaupmanna-
höfn og var á sínum tíma
þekktur um allt land fyrir mál-
verk sín. Einar átti heima á
Skólavörðustíg 27, en lesa má
mn hann og list hans í Tíma-
blaði um Skólavörðustíg 27
þann 21. júní1996.
Kona Hjalta var Guðrún
Ólafsdóttir frá Vestari-Tungu í
Ytri-Landeyjum, en henni
kynntist Hjalti þegar hann
haustið 1891 fór ásamt tveim-
ur félögum sínum í Landeyjar
til að kaupa áttæring sem
Iljalti var síðan formaður á.
Báturinn var skírður Farsæll
og gerður út frá Vestmanna-
eyjum. En áður en Hjalti fór til
Eyja hafði hann borið upp
bónorðið við Guðrúnu og hún
tekið honum. Á þessum tíma
voru fremur strjálar samgöng-
fyndi hana. Það voru laun fyrir
að koma flöskunni í hendur
þess sem bréfið átti að fá.
í brunavirðingu sem gerð
var 17. nóvember 1923 segir
að Hjalti Jónsson skipstjóri,
Bræðraborgarstíg 8, hafi end-
urbætt húsið mikið frá síðustu
brunavirðingu 12. júlí 1898.
Þá eru í húsinu íjórir ofnar,
tvær eldavélar og vatns-,
skólp- og rafmagnsleiðslur.
Sár harmur var kveðinn að
íjölskyldunni á Bræðraborgar-
stíg 8 og öllum sem þekktu
Guðrúnu Ólafsdóttur, kona
Hjalta, þegar hún lést langt
um aldur fram, 17. febrúar
1920.
Seinni kona Hjalta Jónsson-
ar var Sigríður Bergsteinsdótt-
ir, fædd í Reykjavík 24. mars
1892. Hún var ættuð frá Torfa-
stöðum í Fljótshlíð í móðurætt,
en föðurættin frá Ökrum á
Mýrum. Hjalti og Sigríður
eignuðust Guðmund Jón, sem
er látinn fyrir nokkrum árum,
og Svövu húsmóður í Kópa-
vogi.
Árið 1925 byggir Hjalti
Jónsson viðbótarbyggingu,
bogadregið útskot úr steini,
við suðurgafl hússins. í bruna-
virðingu, sem gerð var sama
ár, segir að hún sé með járn-
þaki á borðasúð og pappa í
milli. Innan á útveggjum eru
korkplötur, kalksléttaðar með
álímdu veggfóðri. Neðan á
loftinu eru þiljur lagðar striga
og pappír og loftið málað. Þá
er þess getið að í húsinu sé
miðstöðvarvél.
Maður utan af landi, sem
fékk á unglingsárum að búa
um skeið hjá Hjalta og Sigríði
á krepputímanum, segir svo
frá að mjög gestkvæmt hafi
verið á heimilinu. Átti Hjalti
það til að bjóða mönnum í mat
með skömmum fyrirvara og
þurfti Sigríður oft að hafa snör
handtök. Það vakti ómælda
aðdáun unglingsins að Sigríð-
ur þvoði ævinlega hvert ein-
asta amboð, hvern pott og
hvert fat jafnóðum, meðan
hún fékkst við matseldina,
þannig að aldrei sást blettur á
neinu og eldhúsið var alltaf
jafn tandurhreint.
Mörg hús í gamla Vestur-
bænum höfðu nafn og svo var
um Bræðraborgarstíg 8. Fyrst
var húsið yfirleitt kallað
Hjaltahús, en síðar var það
einnig stundum kallað Kon-
súlshús, því að Eldeyjar-Hjalti
var aðalræðismaður Póllands.
Hjalti var í miklu vinfengi
við Danaprinsana tvo, bræð-
urna Knút og Friðrik, síðar
konung. Hann kynntist þeim,
þegar þeir komu oft til íslands
kornungir menn í danska sjó-
hernum og þótti gaman að
sletta úr klaufunum í landi, að
ungra sjómanna sið. Knútur
mun einkum hafa fengið sér
alloft í staupinu með pólska
konsúlnum og var Hjalti, sem
brotist hafði úr örbirgð til
auðs, talsvert stoltur af þess-
um kunningsskap. Sögð er sú
saga af Hjalta, að hann hafi
sagt við gesti og bent hróðug-
ur út í eitt hornið á stofunni í
Hjaltahúsi: „Hér pissaði prins-
inn.“
Hjalti Jónsson lést 5. júlí
1949. Ekkja hans Sigríður bjó
áfram í húsinu þar til hún
seldi haustið 1959, Teiti Þor-
leifssyni kennara og konu
hans Ingu Magnúsdóttur
kennara. Teitur og Inga áttu
húsið til haustsins 1970.
„Þetta er hús með sál og
mig hefur dreymt þangað,"
segir Teitur Þorleifsson.
Örnólfur Árnason rithöf-
undur og kona hans Ilelga E.
Jónsdóttir, leikari og leikstjóri,
kaupa húsið haustið 1970.
Þá voru tvö eldri börn
þeirra fædd: Margrét Örnólfs-
dóttir „Sykurmoli" og Jón
Ragnar sellóleikari, sem þá
var á fyrsta ári. Álfrún Ilelga,
leikari og nemandi í MR, og
Árni Egill, leikari og nemandi í
grunnskóla, fæddust bæði eftir
að fjölskyldan flutti í húsið.
Arið 1972, þegar ljölskyld-
an var erlendis, skemmdist
húsið mikið af vatni. Vatn
fraus og leiðslur sprungu og
hlaust af mikið tjón. Allar
vatnslagnir í húsinu voru þá
endurnýjaðar og um leið var
ýmislegt annað gert fyrir húsið
og má segja að það hafi verið
gert upp í hólf og gólf. Þá voru
mörg lög af veggfóðri tekin af
veggjum og mátti þar sjá tísku
í veggfóðri gegnum árin allt
frá aldamótum. Innanundir
veggfóðrinu var panill (kúlu-
panill), sem er frekar fáséður í
húsum og þurfti að smíða sér-
staka tönn í fræsara hjá
Slippnum til að geta gert eins
panil og var í húsinu. En eitt-
hvað þurfti að kaupa, til að
setja þar sem skipta þurfti um,
og einnig voru bókaherbergi
og fleiri vistarverur í húsinu
klæddar með þessum
sértilsniðna viði. Kristján
Jónsson Fjalldal, listasmiður,
vann þetta verk. í kjallara var
gengið úr eldhúsi og hleri
lagður yfir stigaopið. Þessu
var breytt þannig að nú er
gengið í kjallara frá inngöngu-
skúrnum.
Kjallari var dýpkaður um
30 cm, steypt í hann gólf og
þar eru núna íbúðarherbergi
með fullri lofthæð. Einnig létu
þau Örnólfur og Helga gera
kjallara undir steypta bogan-
um sem Hjalti Jónsson lót
byggja 1925 og gerðu þar
geymslu.
Árið 1975 létu þau hjónin
byggja bíslag á húsið og tveim-
ur árum seinna kvist og nutu
við það aðstoðar Magnúsar
Skúlasonar arkitekts, sem og
við allar aðrar endurbætur og
viðgerðir á húsinu í tíð Örnólfs
og Helgu.
Við húsið er garður með
háum reynitrjám, sem talið er
að Hjalti hafi gróðursett. f
kringum garðinn er hleðsla úr
grjóti með hvítmálaðri rimla-
girðingu ofan á, sem fer vel
við húsið og umhverfi þess.
Svo skemmtilega vill til að
séra Árni Þorsteinsson, langafi
Örnólfs, núverandi eiganda
hússins, var prestur á Kálfa-
tjörn á Vatnsleysuströnd á
sama tíma og Jafet Ólafsson,
sem reisti húsið, var að alast
þar upp. Yngsti sonur Örnólfs
Árnasonar ber nafnið Árni,
sem komið er frá séra Árna. Á
veggnum í stofu Örnólfs og
Helgu er stór mynd af Árna og
kirkjunni á Kálfatjörn, þar
sem fyrsti eigandi hússins var
fæddur, þó ekki sé vitað um
önnur tengsl milli núverandi
eigenda hússins og hinna
fyrstu.
Heimildir frá Þjóðskjalasafni og
Borgarskjalasafni.