Dagur - Tíminn - 24.12.1996, Blaðsíða 16

^lagur'CEímtmt
16 -Þriðjudagur 24. desember 1996
Silfrastaðakirkja í Skagafirði, eins og hún leit út um miðja 19. öld.
að er óhætt að full-
yrða að margar og
breytilegar minning-
ar eru bundnar
þessu aldargamla
guðshúsi, Silfra-
staðakirkju. Hér hefur fólk
komið saman til að heilsast og
kveðjast, til að njóta friðar og
hvfldar um stund og til að til-
biðja og vegsama Guð sinn —
Guð okkar allra. Hér hefur ver-
ið grátið og saknað, fagnað,
vonað og glaðst. Hér hafa börn
verið borin til heilagrar skírnar
og síðar staðfest skírnarheit
sitt. Hér hafa brúðhjón staðið
fyrir altari og héðan hafa lík-
amir lagt upp í sína hinstu för,
bornir á höndum. Þá bregður
allt í einu svo við, að kalla má
að allir séu jafnir.
Ekki munu vera öruggar
heimildir fyrir því hvenær
byggð hófst hér að Silfrastöð-
um, þó trúlega fljótt eftir land-
nám og er staðarins getið í
ýmsum heimildum og á þann
veg, að hér hefur verið stórbú.
Ekki er heldur fullvíst, hvenær
kirkja reis hér, en lfldega
skömmu eftir kristnitöku. Árið
1188 er getið um kirkju hér og
er hún helguð Guði og Jóhann-
esi baptista, hinum heilaga
krossi. Þeirri kirkju þjónaði
prestur að nafni Flosi Þórodds-
son og sat á Silfrastöðum.
Bendir orðalag til þess, að hann
sé ekki nýkominn. Fleiri prestar
eftir hann eru til nefndir. Oftast
virðist Silfrastaðakirkja vera
annexía. Þó segir í Auðunar-
máldaga, að prestur skuh þar
sitja.
Fyrstu kirkjur eftir kristni-
töku voru byggðar af bændum
og mun svo hafa verið mjög
lengi síðan, enda er Silfrastaða-
kirkja bændakirkja allt þar til
eigandi, Jóhann Lárus Jóhann-
esson, afhenti söfnuðinum
kirkjuna til eignar árið 1958.
Sökum þess að lítið er um
heimildir, verður nú stiklað yfir
langt tímabil og numið staðar
við þá kirkju sem hér stóð á
undan þessari sem nú er. En sú
kirkja á sér merkilega sögu og
óvenjulega og því ekki hægt
annað en gera því máli nokkur
skil. Hún hefur ekki látið sig
muna um að hafa hamskipti og
taka að sér gerólík hlutverk.
Veit óg ógerla, hvort margar
aðrar kirkjur hafa leikið það
eftir. En þá er þar fyrst til að
taka, að ekki er alveg fullvíst
hvenær hún var byggð, en mjög
sterkar likur benda til ársins
1806. Hins vegar er fullvíst að
1840 er hún endurbyggð að
mestu. í skoðunargerð 1842 er
getið um nokkra aflviði úr
þeirri gömlu. Hins vegar var
þessi endurbyggða kirkja ná-
kvæmlega eins að allri gerð og
sú fyrri. Hún stóð úti í kirkju-
garði, var torfkirkja með tré-
stöfnum, þiljuð í hólf og gólf.
Hún er 6 stutt stafgólf, 12 álnir
og 21 þumlungur á lengd, 6
álnir og 21 þumlungur á
breidd. Hæð er 6 álnir og 2/3 úr
alin, sem er 7 þumlungar rúm-
ir.
í skoðunargerð frá 1889 er
nokkuð nákvæm lýsing á kirkj-
unni. Þar segir að á stafni séu
hæfilega stórir 6 rúðu gluggar
beggja megin við altari og á
sama stafni; hátt yfir altari er
lítill tveggja rúðu gluggi, en á
framstafni fjögurra rúðu glugg-
ar litlir sinn hvorum megin við
kirkjudyr. Yfir prédikunarstól
er lítill fjögurra rúðu gluggi. Á
þeirri tíð voru gluggar mjög litl-
ir í flestum ef ekki öllum hús-
um; er því óhætt að fullyrða að
svo hafi verið, úr því fram er
tekið. Gripir þessarar kirkju
eru taldir: Áltaristafla með
Krist á krossinum, lítil, lagleg
tafla; 2 messingljósastjakar og
járnljósasöx, altarisklæði, altar-
isdúkur, rykkilín og hökull, allt
laglegt; sömuleiðis nýlegt og
eikarmálað altari. Þá er sexar-
maður, fornfálegur ljósahjálm-
ur, hangandi í snæri frammi við
kórdyr. Kirkjan á 3 messu-
söngsbækur frá 1871, hreinleg-
ar en þó trosnaðar í bandi fyrir
lélega meðferð, handbók presta
í lagiegu standi frá 1864, 2
gömul nýjatestamenti, annað
frá 1807, hitt titilblaðslaust;
gömul, rifin Biblía, defect, þ.e.
vantar í; þá er barnalærdóms-
bók gömul frá 1825. Kirkjan á
kaleik og patínu, ekki ólaglegt,
en ekkert vínflát. Af graftólum
á kirkjan 3 trérekur og 1 járn-
skóflu, járnkarl og pálgarm;
enn fremur er skírnarfat úr tini
laglegt. Þá kemur lýsing kirkju-
hússins að utan og er suður-
veggur talinn hrörlegur og þak
sólbrunnið á suðurhlið, að
norðan er veggur og þak talið
stæðilegt og brúklegt. Hirðing
kirkjunnar er í öllum skoðunar-
gerðum talin góð. (Kirkjureikn-
ingar frá 1888-1889).
Kirkjueigandi
stendur í
stórræðum
Þar eð þetta er bændakirkja,
er ábúandi og jarðareigandi
einnig eigandi kirkju. Silfra-
staðir voru í leiguábúð allt frá
1700, segir í Jarða- og búenda-
tali Skagafjarðar. Árið 1882
flytja þangað Steingrímur Jóns-
son og Kristín Árnadóttir og
Guðmundur L. Friðfinnsson.
ganga í hjónaband ári síðar.
Þau kaupa jörðina 1891, selj-
andi Maren Lárusdóttir
Thorarensen, dóttir Lárusar
sýslumanns í Enni.
Prófastur hafði áður gert til-
lögur um smíði nýrrar kirkju,
en nú koma frá sókninni á-
kveðnari kröfur þar um og er
sérstaklega tilnefndur í því
sambandi Sigurjón Bergvins-
son, sem þá bjó 3 ár í Flata-
tungu í tvíbýli við Þorkel Páls-
son og var safnaðarfulltrúi
Silfrastaðasóknar. Steingrímur
var hins vegar vanbúinn að
leggja í stórframkvæmdir, ný-
búinn að kaupa Silfrastaði og
mun hafa skuldað talsvert.
Færðist hann því undan svo
lengi sem auðið var og eru
munnmæh þar um. Þó kirkju-
bóndi hlyti að endurbyggja sína
kirkju, þá mun sú kvöð hafa
hvflt á sóknarmönnum að flytja
allt efni á staðinn.
Nú kom að því, að undan-
færslur dugðu ekki lengur, en
Steingrímur hins vegar ekki á
því að láta sig. Er sagt að hann
færi til Ólafs alþingismanns á
Álfgeirsvöllum og leitaði ráða,
en þeir voru kunnugir áður, því
Ólafur var umboðsmaður selj-
anda Silfrastaða þegar Stein-
grímur keypti.
Á því sumri, sem þetta gerð-
ist, er sagt að gengju miklir ó-
þurrkar. Nú var það ráð Ólafs,
að þegar upp birti skyldi Stein-
Bærinn og nýja kirkjan á Silfrastöðum 1907.