Dagur - Tíminn - 24.12.1996, Blaðsíða 17

ÍDagur-íEtmitm
Þriðjudagur 24. desember 1996 -17
190 ár eru liðin
síðan Silfra-
staðakirkja sú,
er nú er sýning-
argripur og gift-
ingarkirkja íÁr-
bœjarsafni, var
vígð. Af því til-
efni var efnt til
samkomu á
Silfrastöðum og
þeirrar kirkju
minnst, sem og
þeirrar sem nú
stendur á hinum
forna kirkjustað
í Skagafirði. Þar
fiutti Guðmund-
ur L. Friðfinns-
son rithöfundur
erindi, sem hér
er birt lítið eitt
stytt. Millifyrir-
sagnir eru blaðs-
ins.
grímur senda sóknarmönnum
boð að flytja tafarlaust efni til
kirkjusmíði. Steingrímur, sem
var alla tíð hjúasæll og hafði
nóga sendla, fylgdi þessu ráði.
Á þeirri tíð var rúllubaggaöld
ekki upp runnin og fóru bænd-
ur hvergi frá heyjum sínum, þá
loks kom þurrkur. Ef þessi saga
er sönn — sem mér þykir trú-
legt, þar eð ég var persónulega
kunnugur Steingrími — hefur
kirkjubygging líklega dregist
um eitt ár af þessum sökum.
Loks kom þó svo, að ekki
varð lengur undan vikist. Réð
þá Steingrímur til smíðinnar
Þorstein Sigurðsson, sem þá bjó
á Sauðárkróki og var kallaður
kirkjusmiður; voru þeir Stein-
grímur systkinasynir. Þorsteinn
hafði siglt til Danmerkur til að
fullnema sig í smíði og var þjóð-
hagasmiður. Hann hafði mikil
umsvif um þessar mundir, var
með vinnuflokk, byggði margar
kirkjur og fleiri hús og brýr.
Silfrastaðakirkja er önnur
kirkjan á landinu þessarar
gerðar, þ.e.a.s. áttstrend; hin er
á Auðkúlu í Ifúnaþingi og smíð-
aði Þorsteinn hana skömmu
áður.
Fyrirmynd frá
Skotlandi
Menn hafa velt því fyrir sér
hvaðan sú hugmynd er komin
að teikna þessar tvær kirkjur á
svo sérstæðan hátt. Séra Ágúst
Sigurðsson er manna fróðastur
um kirkjur og hringdi ég m.a.
til hans til að afla mér heimilda.
Hann segir mér að Stefán M.
Jónsson, prestur að Auðkúlu,
hafi komið í garðhús á Bret-
landseyjum, líkiega í Skotlandi,
sem var með þessu lagi og orð-
ið mjög hrifinn af. Þorsteinn
hafi síðan teiknað Auðkúlu-
kirkju eftir fyrirsögn Stefáns.
Ekki er þetta þó skjalfest.
Eru þá hór koinnar helstu
heimildir um tildrög og snu'ði
þessarar kirkju á þeim stað er
hún nú stendur. Til að fjár-
magna verkið neyddist Stein-
grímur til að selja Silfrastaðaaf-
rétt ásamt Hálfdanartungum og
Krókárgerði fyrir 25 hundruð.
Silfrastaðakirkja, eins og hún lítur út í dag.
Mynd GS
Árbæjarkirkja er að stofni til gamla kirkjan á Silfrastöðum, sem byggð var 1806. Kirkjan í safninu er talsvert end-
urbyggð og sáluhliðið er líka endurbyggt, en er nákvæmlega eins og það sem áður var við kirkjugarðinn á Silfra-
stöðum, eins og sjá má ef Ijósmyndin og gamla teikningin eru bornar saman.
Mun honum þó hafa boðist.
hærra verð. Kaupandi var Upp-
rekstrarfélag Akrahrepps.
Þessi nýja kirkja var vígð 12.
júlí 1896. Þá atliöfn annaðist
Zóphanías Halldórsson, pró-
fastur í Viðvík. Ekki er kirkjan
þó fullfrágengin. Eftir er að
ijúka við turn og klæða
forkirkju að innan. Er því
frestað að skrifa lýsingu kirkj-
unnar að sinni uns hún er full-
frágengin, segir í heimild þar
um. Talsvert dróst að ljúka
þessum frágangi; þó hafði
Steingrímur jafnan góð orð um,
þá að var fundið. Árið 1908 er
kirkjan loks fullfrágengin,
nema enn vantar prédikunar-
stól og þannig man ég hana frá
bernsku. Prédikunarstól þann,
er hér stendur, smíðaði Eiríkur
Jónsson, bóndi og smiður í
Djúpadal, og man ég vel hvílík
umbót það þótti.
IJér hefur verið stiklað á
stóru í langri sögu Silfrastaða-
kirkna, og hef ég nær eingöngu
dvalið við þær tvær síðustu og
sé ekki ástæðu til að orðlengja
frekar um það hús, sem allir
mega nú sjá. Hins vegar er
sögu þeirrar fyrri alls ekki lok-
ið, þó þar væri um skeið hvorki
altari né prédikunarstóll. Pró-
dikunarstóll þeirrar gömlu
gerðist nú læstur skápur í
loftherbergi Steingríms.
Steingrímur á Silfrastöðum
var ekki einasta sérkennilegur
maður svo af bar, bæði í orði og
athöfn. IJef ég engan þekkt slík-
an. Hann var stórhuga athafna-
maður og fór sínar eigin leiðir,
djarfmáll og hreinskiptinn; lét
sig nær aldrei, hvorki fyrir
mönnum og varla fyrir örlög-
um. Um hann sagði Einar
Benediktsson skáld, að Stein-
grímur væri eini íslendingur-
inn, sem hann hefði hitt á leið
sinni frá Húsavík til Reykjavík-
ur.
Þótt Steingrímur væri á
margan hátt merkur maður.
verður þó ekki lengur dvalist
við lífshlaup hans í þessu er-
indi, en verðugt að hans væri
minnst á einhvern sérstæðan
hátt. í rauninni var það stór-
virki, að einn maður skyldi
leggja í slíkar framkvæmdir á
þessum tíma, og hefði hann
mátt vera stoltur af, þó aldrei
yrði þess vart.
Svo er að sjá að innviðir
þessa kirkjuhúss hafi enst vel,
því nú lét Steingrímur taka það
niður og endurþyggja sem bað-
stofu syðst húsa á Silfrastöðum.
Þessa baðstofu man ég vel, því
þar var búið til ársins 1951 og
þar héldum við böll Lestrarfé-
lags Silfrastaðasóknar og kvart-
aði enginn um þrengsli. Um trú-
ar- og kirkjulegan þankagang í
þessu fyrrum heilaga húsi veit
ég lítið, en aldrei sökk það.
Silfrastaðakirkja
— baðstofa
— Árbæjarkirkja
Ásamt Jóni Hallssyni, sem
hér var lengi, hef ég riíjað upp
livernig hér var til háttað á
þeirri tíð, þegar Silfrastaða-
kirkja gerðist baðstofa. Nú var
þetta hús með torfstöfnum og
með 4 gluggum á suðurhlið,
ekki litlum. Uppað gluggum var
torfveggur, en þil í milli. í vest-
urenda var afþiljað herbergi
með 2 rúmum. Gengið var í það
herbergi úr baðstofu. f sjálfri
baðstofu voru 6 rúm. Segja má,
að þessi baðstofa væri á 2 hæð-
um, því loftherbergi undir súð
voru yfir hvorum enda og brú
með handriði í milli. í norðvest-
urhorni baðstofu, rétt við bað-
stofu, var vinkilstigi með palli í
horni og tvö þrep uppað. Á
þessum palli sat Steingrímur oft
á messudögum, blindur og
handlék staf sinn. Þar heilsaði
messufólk honum, þegar inn
var gengið.
Þá er nú komin, í stórum
dráttum, lýsing þessa aldna,
fjölhæfa guðshúss, eins og það
leit út meðan það sinnti geró-
líku hlutverki en þó inikilvægu,
sem sé að veita fólki skjól og
hægan sess við tóskap, rímna-
kveðskap og aðra skemmtan og
vinnu, ásamt næringartöku og
kaffidrykkju, en síðast en ekki
síst hvfld í viðkunnanlegu rúmi
með draumum, hjásofelsi og til-
heyrandi notalegheitum, eins
og sjálfur Drottinn allsherjar
bauð manneskjunni í öndverðu
af sinni alkunnu rausn.
Þannig gekk þetta til, þar til
þessi baðstofa sem flestar aðrar
hafði sungið sitt síðasta vers.
En kirkjubaðstofan á Silfrastöð-
um var ekki á því að láta sig,
fremur en Steingrímur. Árið
1959 gefa þáverandi eigendur,
hjónin Jóhann Lárus Jóhannes-
son og Helga Kristjánsdóttir,
Árbæjarsafni þetta hús og
stendur hún nú í Árbæjarsafni í
Reykjavík, endurfædd í sinni
upphaflegu mynd og þjónar
með sóma og sann sínu fyrsta
og eiginlega hlutverki sem
kirkja.
Sjálfsagt mætti ýmsu hæta
við sögu Silfrastaðakirkna, þó
hér verði nú staðar numið, og
lýk ég máli nu'nu með einlægri
ósk um að blessun Guðs hvfli á-
vallt yfir þessu liúsi, heimilun-
um okkar hvarvetna, fólkinu og
öllu lífi nær og ljær. Þess bið ég
Drottin Guð okkar allra f Jesú
heilaga nafni.