Dagblaðið Vísir - DV - 14.06.1985, Qupperneq 12

12'
DV. FÖSTUDAGUR14. JONl 1985.
Frjálst,óhá6 dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stiórnarformaöur og útgáfustióri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLLSTEFÁNSSONog INGÓLFUR P.STEINSSON.
Ritstjórn: SlOUMÚLA 12—14. SlMI 680611. Áuglýsingar: SlÐUMÚLA 33. SÍMI 27022.
Afgreiösla,áskriftir,smáauglýsingar,skrifstofa: ÞVERHÓLTI11. SlMI 27022.
Sími ritstjórnar: 686611.
Setning, umbrot, mynda-og plötugerö: HILMIR HF„ SlÐUMÚLA 12.
Prentun: Árvakurhf.
Áskriftarverö á mánuöi 360 kr. Verö í lausasölu 35 kr.
Helgarblaö40kr.
Loddarar ráða ferð
Upp úr samningaviðræðum Alþýðusambandsins og
Vinnuveitendasambandsins slitnaði í fyrrinótt. Vonleysi
ríkir um, að samið verði í sumar. Breytist það ekki næstu
daga, stefnir í átök í haust. Vonbrigði almennra launþega
hljóta að vera mikil. Að óbreyttu verður kaupmátturinn í
haust orðinn um fjórum prósentum lægri en hann var
eftir samningana síðastliðið haust. Ur þessu þurfti að
bæta með því að kauphækkun hefði fengizt strax nú í júní.
Þeir launþegaforingjar hafa ráðið ferðinni, sem sögðu,
að „allt í lagi væri að fara í samningaviðræður, svo fremi
að ekkert kæmi út úr þeim”. Launþegahreyfingin er illa
klofin. Þótt pólitískir loddarar ráði ekki Alþýðu-
sambandinu, hafa þeir mikil áhrif í verkalýðs-
hreyfingunni. Þetta eru menn, sem vilja „fara í slag” í
haust, bardagans vegna, til þess að klekkja á ríkisstjóm-
inni. Fyrir almenningi vakir allt annað. Fólk hefur
kynnzt áhrifum hörmungarsamninganna frá síðasta
hausti. Þá var knúin fram mikil launahækkun, en hún
hefur ekki skilað sér í auknum kaupmætti. Þvert á móti
fer kaupmættinum hrakandi. Því vilja skynsamir verka-
lýðsforingjar fara aðrar leiðir og semja þannig, að
launþegar hagnist á.
Vinnuveitendasambandið bauð fram tímamótatilboð,
þegar ljóst var, að kaupmáttur minnkaði ört. 1 því fólst,
að samningar yrðu gerðir til átján mánaða. Kaup-
hækkun yrði strax nú í júní. Kaupmátturinn mundi vaxa
á samningstímabilinu. 1 samningunum skyldu vera
uppsagnarákvæði, þannig að launþegar gætu sagt þeim
upp, yrði kaupmáttur lægri en til stóð.
Ætlast var til þess, að ríkisstjórnin stæði sig í stykkinu
og tryggði, að kaupmáttur hrapaði ekki. Annað yrði
vissulega ógerlegt. Vinnuveitendur ráða ekki gangi efna-
hagsmála í þeim mæli, að þeir geti tekið að sér að tryggja
kaupmáttinn í samningum. Þannig yröi ríkisstjómin að
sjálfsögðu að haga stefnu sinni svo, að verðbólga yrði í
samræmi viö það, sem miðað væri við í kjara-
samningunum.
Launþegahreyfingin setti fram gagnkröfur gegn þessu
tilboði vinnuveitenda. 1 tillögum launþega var miðað viö
mörg „rauð strik”, og yrðu samningar úr gildi, ef þau
stæðust ekki. Þetta miðar við, að kaupmáttur og
verðbólga yrðu í ákveðnum farvegi allan tímann. 1 tilboði
vinnuveitenda voru tvö uppsagnartímabil á samnings-
tíma. Hjá launþegum voru þau miklu fleiri. Um þetta
náðist ekki samkomulag. Illu heilli var því horfið frá
tilraunum til að semja til nokkuð langs tíma.
Þá voru tveir kostir eftir. Annar er að bíða til haustsins.
Flestir samningar eru uppsegjanlegir frá fyrsta
september. Yfirleitt óttast þeir, sem málin skoða, að
næsta haust gæti stefnt í hið sama og var síðastliöið
haust. Kauphækkanir gætu orðið miklar en ekki að sama
skapi tryggar. Þær gætu aftur sett efnahaginn úr jafn-
vægi og leitt af sér gengisfellingu og óðaverðbólgu eins og
var í vetur. Hinn kosturinn er að semja til skamms tíma,
svo sem til næstu áramóta.
Þaö hefur nú mistekizt — að minnsta kosti í bili. Vonir
um, að kaupmátturinn verði fljótt bættur, þverra óðum.
Vinnuveitendasambandið vildi fá fram skammtíma-
samning, sem yrði „heildarsamningur” á ábyrgð Alþýðu-
sambandsins, heildarsamtakanna. Skiljanlega yrði vart
vinnandi vegur að gera slíka skammtúnasamninga við
hvert verkalýðsfélag fyrir sig, enda ráða póhtískir
loddarar sumum félaganna. Haukur Helgason.
DV
NOKKRUM
SPURNINGUM
SVARAÐ
— Fyrri hluti
Nýlega skrifaöi ung stúlka meö
stúdentshúfu, Vilborg Davíösdóttlr
frá Isafirði, grein hér í blaðiö og bar
þar upp fjórar spurningar við þá
„frjálshyggjupostula”, sem treystu
sér til að svara. Ég skal freista þess i
örfáum orðum að skýra sjónarmið
mín í þeim málum, sem Vilborgu eru
hugleikin, þótt ég verði að vísu að
færast undan því að heita „frjáls-
hyggjupostuli”. I hópi okkar frjáls-
hyggjufólks eru engir postular.
Frjálshyggja er ekki trú, heldur
stjómmálaskoðun. Við, sem teljum
okkur frjálslynd, reynum öll að
leggja eitthvað til málanna, þótt auð-
vitað gangi það misjafnlega. Og við
trúum síöan öll á frelsi annarra en
frjálshyggjufólks til aö tala, þótt
ekki sé það alltaf mjög skynsamiegt,
sem þeir láta f rá sér f ara.
Hvað veldur fátækt?
Fyrsta spuming Vilborgar er svo-
hljóöandi: „Hvemig verða menn
„efnalitlir” ef það er ekki af völdum
annarra manna, beint eða óbeint?
(Og þá eru náttúruhamfarir undan-
þegnar.)”
Ætli Vilborg sé að velta því fýrir
sér, hvaö valdi því, að sumir séu
fátækari en aörir? Eg er henni
hjartanlega sammála um það, að
stundum er skýringin á þessu sú, að
sumir em arðrændir af öðrum. En
það á ekki alltaf viö. Tökum dæmi.
Islendingar voru miklu fátækari fyr-
ir hundrað árum en nú. Danir áttu
litla sem enga sök á þáverandi fá-
tækt þjóðarinnar. Til hennar voru
einkum tvær ástæður, held ég. önnur
var sú, að Islendingar kunnu illa að
hagnýta sér hin gjöfulu fiskimið í
kringum landið. Hin var, að þeir
höfðu ekki eins góöan aðgang að góö-
um mörkuðum og nú fyrir þann fisk,
sem þeir drógu aö landi.
Tökum annað dæmi. Indverjar eru
nú miklu fátækari en Islendingar.
Bretar, fyrrverandi nýlenduherrar
þeirra, eiga litla sem enga sök á
þessari fátækt, enda voru Indverjar
h'klega miklu fátækari fyrir en eftir
samband þeirra við Breta. Hvað
veldur fátækt Indverja? Ein skýring-
in er auövitað sú, að þeir eru!
skemmra á veg komnir en ýmsir
aörir. Ég er þó í litlum vafa um, aö
afskiptasemi valdsmanna hefur
mjög torveldað og tafiö framþróun í
landinu?
Tvær meginskýringar eru til á fá-
tækt, hygg ég. önnur er sú, að þjóðir
eru misjafnlega á vegi staddar. Sum-
ar þjóðir eru lengra komnar en aðr-
ar. Hin skýringin er sú, að sumum er
meinað aö framleiða eða selja vörur
eða veita þjónustu og brjótast með
þvi úr fátækt í bjargálnir. Slik fátækt
er af manna völdum, en ráðið við
henni er auðvitað ekkert annað en
fulit viðskiptafrelsi.
Misskipting líf sgæðanna
Verið getur, að Vilborg sé ekki að
velta því fyrir sér, hvers vegna sum-
ir séu fátækari en aörir, heldur hvers
vegna sumir séu rikarl en aðrir. Hún
sé að vandlætast yfir þvi, að sumir
hafi meira handanna á milii en
aðrir í allsnægtaskipulagi eins og
hinu íslenska. Ahyggjur af efna-
mönnum ráöi meiru um skoðun
hennar en umhyggja um fátæklinga.
Eg kem auga á tvær skýringar á
slíkri misskiptingu lífsgæðanna.
Stundum er skýringin sú, að mis-
skiptingin er af manna völdum. Hver
er til dæmis ástæðan til þess, að
tannlæknar hafa mikhi hærri tekjur
Kjallarinn
HANNES H.
GISSURARSON
CAND. MAG.
ótfmabaBrar
athugasemdir
en aðrir landsmenn? Hún er ekki síst
sú, að tannlæknum hefur tekist að
takmarka óeðlilega aðganginn aö at-
vinnugrein sinni. Færri komast þar
að en vilja. Eftirspurn eftir þjónustu
tannlækna verður minni en framboð
hennar, en afleiðingin sú, að tekjur
tannlækna hækka úr hófi. Ráðið við
slíkri misskiptingu gæðanna er auð-
vitað ekkert annað en efla sam-
keppni og fella úr gildi öll sérleyfi og
aðrar takmarkanir. Er Vilborg sam-
mála mér um mér um það? Ef svo
er, býð ég hana velkomna í hóp
frjálshyggjufólks!
Hin skýringin og sú, sem er miklu
algengari i allsnægtaskipulagi eins
og hinu íslenska, er blátt áfram, aö
meiri eftirspum er eftir þjónustu
sumra en annarra. Menn eru tilbúnir
til að greiða meira fyrir sumt en ann-
að, af þvi aö þaö er þeim af ein-
hverjum ástæöum meira virði.
Segjum sem svo, að við Guðrún
Helgadóttir gefum hvort út sina bók.
Þaö þarf lítinn speking til að segja
fyrir um það, aö bók min á eftir að
seljast treglega, á meðan bók Guð-
rúnar á eftir aö renna út. Afleiðingin
verður sú, að tekjur mínar af bókar-
sölu veröa miklu lægri en tek jur Guö-
rúnar. Auövitað má segja, aö
„fátækt” mín sé þeim að kenna, sem
tóku bók Guðrúnar fram yfir bók
mína (og sé þannig af manna völd-
um), en ég hef þó ekki yfir neinu að
kvarta, þvi að þetta fólk haföi fullan
rétt tíl þess aö velja bók hennar og
hafna bók minni.
Markaðslögmálin og
mannleg stjórn
önnur spuming Vilborgar tengist
Mnni fýrstu. Hún er svohljóðandi:
„Ef svarið við fyrstu spumingu er
„markaðslögmál” þá vil ég aftur
spyrja: Eru markaðslögmálin alger-
lega óháð mannlegri stjórn, og ef svo
er, hvernig urðu þau til og er ekki af-
ar óæskQegt aö engin stjórn sé höfð á
þróun þeirra? Eða telur frjáls-
hyggjumaöurinn að æskilegt sé aö
mennséumisefnaðir?”
Þessi spurning er til marks um
mikinn misskilning. Markaðslögmál-
in stjóma okkur ekki. Þau stjómast
af okkur. Þau veita okkur upplýsing-
ar um það, hvernig við höfum ráð-
stafað fjármunum okkar í vörur og
þjónustu. Snúum aftur aö dæminu
um okkur Guðrúnu Helgadóttur.
Markaðslögmálin stjórna því ekki,
að miklu fleiri eintök seljast af bók
Guörúnar en bók minni. Þaö em
kaupendur bókanna, sem stjóma
þvi. Eftirspurnin eftir bók Guðrúnar
er meiri en eftir bók minni. Markaðs-
lögmálin sýna okkur þetta með því,
að tekjur Guörúnar af bókasölu eru
hærri en tekj ur mínar.
Við Vilborg ættum að vera sam-
mála um að ryðja öllum takmörkun-
um á samkeppni úr vegi og eyða
þannig þeirri misskiptingu gæðanna,
sem af slíkum takmörkunum stafar.
En eftir sem áður hljóta lífsgæðin að
skiptast misjafniega á einstakl-
ingana, af því að mismikil eftirspum
er eftir þjónustu þessara einstakl-
inga. Tekjuskiptingin í frjáls-
hyggjuskipulagi er afleiðingin af
vali fólks. Vilborg spyr, hvort ekki
eigi að stjórna markaðslögmálun-
um. Gerir hún sér grein fyrir, að með
því er verið aö stjórna vali fólks? Að
með því er verið að breyta vali fólks?
Mætti ég spyrja Vilborgu Davíðs-
dóttur og aðra samhyggjumenn í
þessu landi, hverjir eru færari um að
velja en fólkið sjálft?
(Síðari hluti greinarinnar verður
birtur eftir helgi.)
Hannes Hólmstelnn Gissurarson
Kjallarinn
fyrir
’þessa
Jega,
ar þú
leiga
ii”
[tséaöenginn
|eröi i „krœkl-
[sunar minnar
| langar mig til
i spumingum
penna-
i vona
eru náttúruhamfarir und-
anþegnar.) Sbr. rökfrcöireglu 2 i
fyrmefndri grein mætti ætla aö
einhverjar þvinganir væru rétt-
mætar, er þaö e.t.v. rangt skiliö?
2. Ef svariö viö fyrstu spumingu er
„markaöslögmál” þá vil ég aftur
spyrja: Em markaöslögmálin
algerlega óháö mannlegri stjóm,
og ef svo er, hvemig uröu þau til
og er ekki afar óæskilegt aö engin
stjóm sé höfö á þróun þeirra? Eöa
telur frjálshyggjumaöurinn aö
æskilegt sé aö menn séu mis-
efnaöár?
3. Er þaö ekki á geöþóttavaldi
þeirra er betur mega sín i þjóöfé-
iaginu hvort rétta eigi efnalitla
fóikinu hjálparhönd eöur ei? Er
þaö ekki afaræskilegt aö slíkt sé
gert svo unnt sé aö nýta krafta sem
flestra í þjóðfélaglnu viö aö þróa
þaö og auka velferö þess?
4. Gætum viö fáfróöir í
VILBORG
DAVlÐSDÓTTIR
8KRIFSTOFUMADUR,
Í8AFIRÐI
einasta orö um frelsisskilgreinlngu í i
ritum og ræöum vinstri manna ætla I
ég mér ekki þaö verk aö fara fleiri 1
oröum um þaö hér. En þegar menn '
leggja þaö ekki einu sinni á sig aö
kynna sér sjálfir skoöanir and- i
stæðinganna áöur en þeir blrta stór-1
ar greinar á prenti um óréttmætil
þelrra, svo og rötfræöilegar reglur 1
fyrir „vamarlausa" alþýöu, sem '
skv. Ama á greinilega undir högg aö
sækja vegna látlausra sparka frá
ium” Jélagshyggjunnar.
„Mœtti ég spyrja Vilborgu Daviflsdóttur og aflra samhyggjumenn i
þessu landi, hverjir eru færari um að velja en fólkið sjálft?"