Dagur - 10.09.1918, Blaðsíða 2

66
DAGUR.
nefndarmönnunum fráísumar, Bjarna
Jónsson frá Vogi.Kallar hann »ramm-
danskan íslending*, af því að hann
hafi samþykt jafnrjetti þegnanna, sem
í augum þessa »PorgiIs Skarða«
hlýtur að vera stórhættulegt ákvæði
í sambandslögunum. Pví meiri furða
er það, að á öðrum stað í grein
þessari segir, að vel fari á því, að
stjórnmálaflokkar þessa lands og flest-
öll blöðin sjeu ánægð með frum-
varpið. Er þetta hin freklegasta mót-
sögn og afglapaháttur á hæsta stigi,
að lýsa ánægju sinni yfir frumvarpi,
sem höf, þó telur að beri með sjer
að samið sje af rammdönskum ís-
lendingum, því gæta verður sRorgils
Skarði* þess, að álas hans í garð
Bjarna Jónssonar hlýtur að koma
jafnt niður á öllum nefndarmönn-
unum íslensku, og ekki einungis á
þeim, heldur og á stjórn landsins
og nálega öllu alþingi. Alt hlýtur
það að vera rammdanskt í augum
þessa höfundar, ef hann veit sjálf-
ur hvað hann er að segja. Raunar
ber þessi grein hans það með sjer,
að hann veit ekki sitt rjúkandi ráð,
og að löngunin til að níða einstak-
an mann hafi borið vit og velvilja
ofurliði.
Að fara nú að metast um frum-
varpið frá 1908 og hæla því á kostn-
að nýja uppkastsins, eins og höf.
gerir, er bæði heimskulegt og lítil-
mannlegt, og á síst við að vekja
upp illdeilur út af þeimsökum ein-
mitt nú, þegar þjóðin í fyrsta sinn
sýnist ætla að standa ósundruð út
á við. Þeir sem reyna að koma slík-
um algerlega óþörfum deilum á stað
með það eitt fyrir augum að svala
sjer á fórnum andstæðingum, þeir,
sem róta upp í gömlum væringum,
er leitt geta af sjer sundrung og
flokkadrætti, þegar mest á ríður að
þoka sjer saman, væru sem rithöf-
undar maklegir sama hlutskiftis og
Rorgils Skarði fjekk á 13. öld — á
Hrafnagiii.
Straumar.
IV.
Sannleikur.
Merkur maður sagði einu sinni:
»Stæði jeg frammi fyrir hásæti
drottins, og hann hjeldi á sann-
leikanum í annari hendinni, en sann-
leiksþránni í hinni hendinni, og
ljeti mig kjósa, hvort jeg vildi held-
ur, þá mundi jeg taka sannleiks-
þrána.« í fljótu bragði virðist þetta
nokkuð einkennilega sagt, en djúp
hugsun liggur hjer á bak við. Á
meðal mannanna eru altaf uppi tveir
flokkar, annar stendur með sann-
leikann í höndunum, hampar honum
framan í aðra og segir: »Við höf-
um þegar náð takmarkinu og höf-
um einskis framar að leita.« Hinn
flokkurinn hefir enn ekki fundið
sannleikann, og gerir sjer enga von
um að öðlast hann allan á þessu
tilverustigi, en hann liefir aftur á
móti sannleiksþrána. Sannleiksþrána,
sem, þegar hún er á háu stigi, læt-
ur manninn fórna öllu hennar vegna,
svo að hann, eins og oft hefir orð-
ið raunin á, er jafnvel fús til þe9s
að þola píslarvættisdauða hennar
vegna. Jeg býst við að mjer verði
svarað því, að það sje ekki rjett
sagt, að sá flokkurinn, sem sann-
leikann segist hafa, hafi hann í raun
og veru. Jú, hann hefir hann áreið-
anlega að einhverju leyti, en það
er sannleikur fortíðarinnar, eða þeg-
ar best gerir, in'itímans; aftur á
móti er það sannleiksþráin ein, sem
leggur framtíðina undir sig. Þegar
jeg sem unglingur var að byrja að
hugsa um lífið og tilveruna, varð
það mjer mikið skelfingarefni, þeg-
ar jeg komst að þeirri niðurstöðu,
að ekki væri gott að vita, hvað
væri algildur sannleikur hjer á jörð-
unni. Ein öldin dæmir það hleypi-
dóma og Iygi, eða villikenningar,
sem, önnur öldin byggir á sem
sannleika. »Sannleikurinn er sonur
tímans,« hefir spekingur einn sagt.
Nú er mjer þetta aítur á móti hið
mesta gleðiefni, því það merkir sí-
vaxandi þroska í stað kyrstöðu.
Alt þetta kunna nú að þykja
nokkuð einkennilegar staðhæfingar,
og því vil jeg gera nokkuð nánari
grein fyrir því, hvað sannleikurinn
er í mínum augum. í raun og veru
er sannleikurinn mjer hið sama og
guð, því guð hlýtur fyrst og fremst
að vera sannleikur. Sannleikurinn,
eða guð, gegnþrengir alt með geisl-
um sínum og gefur því líf, sann-
Ieikurinn er því líka líf. En þar sem
er líf, þar á líka að vera vöxtur eða
framþróun og því getur lífið og
þar með sannleikurinn aldrei stað-
ið í stað, á meðan hinar lifandi
verur eru staddar á framþróunar-
brautinni. Samkvæmt framþróunar-
kenningunni vitum við, að alt er
að vaxa og þroskast upp á við, alt
er á leiðinni heim til fcðurhúsanna,
stefnir að sameiningunni við guð-
dóminn, en stigin eru óendanlega
mörg. Tilveran öll er eins og Ja-
kobsstigi, setn nær neðan frá jörðu
alla leið upp til liimins, og Iifandi
verur eru staddar á öllum þrepun-
um, frá lægsta til hins hæsta. Hvernig
getur nú útsýnið verið hið sama af
öllum þrepunum? Rað hlýtur auð-
vitað í raun og veru að vera eins
margskonar, eins og verurnar eru
inargar, því engin getur fyllilega
staðið í annarar sporum, Sannleikur
fyrir hvern og einn er því það út-
sýni, sem hann hefir, þaðan sem
hann er staddur, og af því leiðir
aftur, að við erum með öllu ófær
til þess að dæma um það, hvað
er sannleilcur fyrir aðra en okkur
sjálf. Að velja hið litla brot af sann-
leikanum, sem við höfum á hverju
stigi, en hafna sannleiksþránni, er
sama sem að setjast að á einhverju
þrepinu og neita að halda áfram,
hætta að horfa upp á við og fikra
sig stig af stigi. Við getum auðvit-
að hugsað okkur, að einhverntíma
verði leiðin farin á enda, síðasta
þrepinu náð og algildur sannleikur
höndlaður, en það er svo óendan-
lega löng leið, að það er eins og