Dagur - 30.04.1919, Blaðsíða 2

38
DAGUR.
Utan úr heimi.
Rvík 29/4.
ítalir krefjast þess að fá mestan hluta
Fiume og höfnina þar. Wilson mótmælti
Hljóp þá Orlando og aðrir fulltrúar Itala af
friðarfundinum. Eiúist er við að deilunni
lykti á líkan hátt og Danzig-deilunni.
Sendisveit bandarnanna er farin til Buka-
rest með vopnahljesskilmála og skorar á
Bolshewikka að afhenda völdin í hendur
fulltrúa borgara og jafnaðarmanna.
Fulltrúar Norðurlandaþjóða sitja á ráð-
stefnu viðskifta- og fjárhagsmála. íslands-
fulltrúar á ráðstefnunni eru:. Sig. Eggerz
ráðherra, Krabbe skrifstofustjóri og Hall-
grímur Kristinsson forstjóri.
»Svarti listinn« hvarf úr heiminum í nótt.
(Frjettariiari Dag, Rvík.)
Úr Reykjavík.
SnjófJóð drap 110 ær á Leikskálum í Dalasýslu;
tók fjárhús og hey,
Hannes Andrjesson skipstjóri á Portlandi
varð undir keðju, er fjeil úr siglu, og rotaðist.
Sveínn ólafsson fossanefndarmaður hefir skil-
að svörum gegn öllum atriðum, er fossanefndinni
var falið að leysa. Alt er í grænum sjó hjá meiri
hluta nefndarinnar; helmingur hans farinn úr Iandi.
[Frjettaritari Dags, Rvik.J
Um leturgerð.
Eftir Sig. Kristófer Pjetursson.
Fleygrúnir.
Framhald.
Ein tegund fleygrúna er hinar svo nefndu Akka-
disku rúnir. Pær greinast í fernskonar rúnir og sýna
Ijóst, hvernig breytingar hafi orðið til batnaðar i
leturgerðinni. Akkadíar höfðu sest að í Mesopotamíu
löngu áður en Babýloníumenn komu til sögunnar
og hafa að líkindum verið kennarar þeirra í ýmsum
greinum. Þeir voru dugnaðarþjóð, húsagerðarmenn
miklir og akuryrkjumenn. Par að auki voru þeir
bókmenta þjóð. Pað sjest á ritum þeirra, að þeir
hafa haft tiltölulega fullkomnar trúarhugmyndir, enda
höfðu þeir auðsjáanlega mikil áhrif á trúarbrögð
Babyloníumanna; hinsvegar höfðu Babyloníumenn
mjög göfgandi áhrif á trúarhugmyndir Gyðinga,
sjerstaklega á guðshugmynd þeirra. Og Gyðingdóm-
urinn setti eins og kunnugt er snið sitt á kristindóm-
inn. Pannig breiðir guðstrúin sitt »lim yfir lönd yfir
höf«; hún gengur sem rauður þráður gegnum öll
trúarbrögð og hefir gjört öllum þjóðum fært að lifa
lífið, og leiðir þær við hönd sjer í menningaráttina.
Fleygrúnirnar hafa reynst vísindamönnum vorra
tíma að þeita rná sírennandi fræðslulind. Pær hafa
eins og orðið til að lyfta upp horni á fortjaldi því
er hylur hina löngu liðnu fortíð mannkynsins sjón-
um vorum. Það sjest því nú orðið inn yf*r mikil
æfintýralönd, sem menn höfðu áður harla iitla og
og ófullkomna hugmynd um.
Helgirúnir.
Pað verður ekki með sanni sagt um Forn-Egypta,
að þeir hafi verið eiginleg framfaraþjóð. Pað lætur
víst nær sanni að segja, að þeir hafi verið miklu
fremur kyrstöðuþjóð. Pó urðu þeir að komast að
raun um, að »að það er bágt að standa í stað, því
mönnunum munar«. Og þegar þeim gat ekki mun-
að fram á leið, urðu þeir að þokast aftur á bak,
uns menning þeirra leið undir lok, og þeir hurfu
að heita mátti úr sögunni. Peir voru afskaplega
fastheldnir við alla siði og venjur forfeðranna, og
það varð til þess, að þeir gengu aldrei feti framar
en. feður þeirra höfðu komist.
Pað er eitt meðal annars, sem sýnir einkar vel
kyrstöðu Forn-Egypia, eða rjettara sagt hnigtiun
þeirra, að elstu helgirúnir þeirra eru fegurstar og
best úr garði gerðar. Pær eru víða höggnar á-stein-
súlur og og musterisveggi. Og svo vel hefir verið
frá þeim gengið, að enn í dag leika Koptar —niðjar
hinna fornu vits- og atorkumanna — sjer að því að
ldifra upp efíir hinum geysiháu steinsúlum, sem feð-
ur þeirra reistu; og þeir lesa sig upp eftir súlunum
með því að stinga fingrunum og tánum inn í helgi-
rúnirnar, sem eru höggnar í þessa miklu einklett-
unga. Petta er Koptum stundum ofurlítil tekjulind,
því að mörgum ferðamönnum úr Norðurálfu þykir
gaman að sjá, hve fimir þeir eru að klifra, og kaupa
þá til þess að sýna þessa list sína. Pegar menn-
ingarskortur Kopta er dsorinn saman við hina miklu
menningu feðranna, finst manni að snúa mætti hinu
fornkveðna við' og segja: »Gnýa mundu geltir, ef
grísa hag vissu.«
Helgirúnirnar - hieroglýfurnar — eru auðsjáan-
lega skilgetnir niðjar hins upprunalega myndaleturs,
ef um nokkurt slíkt heildarletur getur verið að ræða.
Pær éru sem sje aðallega myndir af mönnum, dýr-
um og hinum og þessum hlutum. En þær táknuðu
þó ekki aðeins þá hlnti, sem þær voru af, því að
þær gátu jaínframt verið hljóðíákn fyrsta stafsins í
því orði, sem þær áttu að merkja. Helgirúnirnar
voru þvi í raun og veru reglulegt stafrof. En það
var fremur langt stafrof, því að stafirnir eru um sjö
hundruð að tölu, Til dæmis táknaði mynd af uglu
— sem hjet »mulat« á egiftsku — ekki aðeins uglu;
hún gat alveg eins táknað starf, sem samsvaraði
stafnum »m« í stafrofi Norðurálfuþjóða. Hinar reglu-
legu helgirúnir — hieroglýfur — voru ekki notaðar
neitt til muna, nema þar setn þurfti að prýða eitt-
livað með fögrum áletrunum, til dæmis musteris-
veggi og önnur mannvirki. Annars notuðu Forn-
Egyptar aðra og handhægari rúnategundir, hinar svo
nefndu prestarúnir (hieratisku rúnirnar) og alþýðu-
rúnir (demotic eða enchorial-rúnir).
Prestarúnir.
Prestarúnirnar báru það með sjer, að þær áttu
rót sína að rekja til helgirúnanna, en þær voru
hvergi nærri eins þungar í vöfunum, og þar af leið-
andi miklu betur lagaðar til bókagerðar. Pær voru
og mest notaðar á rit þau, er hin andlega stjett
hafði aðallega með höndum, eins og nafn þeirra
bendir til. Ein hin frægasta bók, sem hefir verið
rituð með rúnum þessum er: Bók hinna dauðu.
Helgirit þetta hefir geymst alt fram á vora daga.
Auk þess sem meiri og minni kaflar úr því eru
höggnir á musterisveggi hjer og hvar á Egyptalandi.
Flest rit Forn-Egypta voru rituð á blöð jurtar
einnar, er nefnd hefir verið Cyperus papyrus.
Jurt þessi óx mjög í forum í nánd við ána Níl, en
nú er sagt að hún sje þar alveg útdauð og vaxi
hvergi, nema suður á Sikiley. Annars var jurt þessi
notuð til margra annara hluta tneð Forn-Egyptum
en bókagerðar. Rætur hennar voru hafðar í eldinn,
þar að auki var hún höfð til manneldis, og sömu-
leiðis bæði í mottur, báta o. s. frv.
Papýrusbókfellin voru tilbúin þannig, að ysta húðin
á blöðunum var rifin af beggja megin, en miðjan
eða mergur þeirra var ristur í lengjur og límdar svo
saman með eins konar gúmmílími. Slðan var alt
bókfellið Iagt undir farg og látið þorna. Pegar það
var orðið nægilega þurt, var það strokið og fágað,
uns það er orðið sljelt og gljáandi. Eitt hið fegursta
bókfell, sem »Bók hinna dauðu« er ritað á, er um
fimtán þutnlungar á breidd og níutíu fet á lengd.
Bókfell Forn-Egypta voru oft rituð með alla vega
litum stöfum. Pær greinar, sem fjölluðu um himin-
inn eða himnaríki, voru til dæinis því nær æfinlega
ritaðar með bláu letri, en væri skrifað urn konur,
voru stafirnir gulir, o. s, frv.
Alþýðurúnir.
Alþýðurúnirnar voru notaðar eingöngu til hinnar
alþýðlegu bókagerðar. Allur sá fróðleikur, sem al-
þýðu var ætlaður og færður var i letur, var ritaður
þessum rúnum. Sumir fræðimenn halda að Forn-
Egyptar hafi ekki farið að nota þessar rúriategundir
neitt að ráði, fyr en um 9 öldum fyrir Kr. Hinsvegar
voru þær notaðar fram á 4. öld eftir Krist.
Pað var lengi álitið að Fönikíumenn ’nefðu fyrstir
manna fundið upp eða tekið upp leturgerð; sú skoð-
un er sagt að eigi rót sína að rekja til Plíníusar
(hins eldra). Hann áleit að Fönikíumenn eigi heið-
urmn af því að hafa fundið upp leturgerðina. En
það er nú álitið mjög vafasamt, enda herma fornar
sagnir, að Fönikíumenn hafi sagst hafa lært hana af
Forn-Egyptum. Pað er og miklu líklegra, því að
Egyptar lærðu aldrei neitt af öðrum þjóðum, að
því er menn vita. »Ein fór hún sinna ferða,« segir
mad. H. P. Blavatsky, »hin ríkiláta og fagra droín-
ing eyðimerkurinnar, egiftska þjóðin. Og hún gerði
hvert furðuverkið á eftir öðru eins og með töfra-
sprota sínurn.« En þar sem Forn-Egyptar máttu
heita öndvegisþjóð sinna tíma, þá var það ekki nema
eðlilegt að aðrar þjóðir lærðu af þeim. Hinsvegar
voru Fönikíumer.n langmesta siglinga- og verslunar-
þjóð fornaldarinnar, eða eins og prófessor Huxley
kallar þá, »afskaplega ötulir spekulahtar«. Og þeir
'ærðu auðvitað margt á ferðum sínum, og hví skyldu
þeir ekki hafa lært eitthvað af nágrönnum sinum,
Forn-Egyptum, sem stóðu þeim framar í flestum
greinum. Hitt er annað mál að vel getur átt sjer
stað, að egiftsk menning hafi ef til vill borist til
annara þjóða með þessari ötulu siglingaþjóð, sem
sagt er að hafi meira að segja siglt vestur úr Njörfasundi.
Meira.
»Sveitakarl«.
»Frón« segir, að »Sveitakarl« sá, sem fyrir nokkru
síðan skrifaði grein, er birtist hjer í blaðinu, »muni
raunar vera korr.ungur, mjög gáfaður þingeyskur
bóndi.« »Vilt fer sá er geta skal.« »Sveitakarl«
er roskinn bóndi, á ekki og hefir aldrei áít heima í
Pingeyjarsýslu.
í »Dag«.
»Guðmundur Friðjónsson hvetur nú í Dag til
stjettapólitíkur«, segir blaðið Frón. Raunalegt er að
sjá það, að þetta algenga orð, dagur, skuli reynast
mönnum ofurefli í hneigingu. Hitt og þetta er í
»Degi« og »Fróni«, en það stendur ekki í Dag og
Frón!
Niðurjöfnun
aukaútsvara hefir nýlega verið lokið í Reykjavík.
Alls var jafnað niður-980 þús. kr. á rúmlega 4700
gjaldendur. Hæstu útsvörin eru þessi: Alliance hf.
25 þús. kr., Copland G. 25 þús., Duus 15. þús.,
Eimskipafjel. íslands 75 þús., Elías Stefánsson 12
þús., Garðar Gíslason 25 þús., Hallgrímur Bene-
diktsson 18 þús., Haukur fiskiv.fjel. 20 þús., Hið
ísl. steinolíufjel. 20 þús., Johnson & Kaaber 25 þús.,
Hf. Kveldúlfur 35 þús., Nathan & Olsen 21 þús.,
Sláturfjelagið 10 þús.
Kaupendur Dags,
sem hafa bústaðaskifti á þessu vori, eru
vinsamlegast beðnir að tilkynna það af-
greiðslumanninum sem fyrst, til þess að
koma í veg fyrir vanskil á blaðinu.
Reyktóbak og vindlingar (cigarettur)
fást í \
Kaupfjelagi Eyfirðinga. -
Prentsmiðja Björns Jónssonar.