Dagur - 21.05.1919, Síða 1

DAGUR
kemur úi einusinní í viku.
Árgangurinn kostar 3 kr.
Gjalddagi 1. iúlí.
AFGREIÐSLA
og innheimta hjá
Jóni P. Pór.
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
Ritstjóri:
Ingimar Eydal.
II. ár.
Friðurinn.
»Haugesunds Aviso:, frá 8. [d. m., segir Hisvert
rækilega frá friðarskilmálum bandamanna. Skilmál-
arnir eru umfangsmiklir og skiftast í 15 kafla. Frá
upphafi til enda bera þeir það ljóslega með sjer,
hverjir sjeu sigurvegar, og hver sje hinn sigraði, svo
að ekki sje harðara að orði kveðið. Að þessu leyti
er engin stefnubreyting sýnileg frá fyrri tímum.
Nokkurra helstu atriðanna var getið í síðasta blaði Dags
og mátti af þeim ráða anda friðarskilmálanna í heild.
Skal lijer vikið að nokkrum atriðum skilmálanna um
her og flota Pjóðverja:
Pess er krafist að þýski herinn verði afvopn-
aður, áður en tveir mánuðir eru liðnir frá því að
skihnálarnir verða undirritaðir, að skylda til herþjón-
ustu verði afnumin á Þýskalandi og að tala þýskra
hermanna megi ekki fara fram úr 100,000. Eiga
Þjóðverjar að afhenda bandamönnum öll þau her-
gögn, er fara fram úr því, sem svarar til tölu þess-
ara hermanna.
Eftir tvo mánuði má þýski herskipaflotinn ekki
stærri verða en svo, að í honum sjeu 6 orustuskip
(Slagskibe), 6 njósnarskip (Krydsere), 12 bryndrekar
(Dreadnoughter) og 12 flutningaskip (Transport-
baader), 0llum herskipum, sem þar eru fram yfir,
skal breytt í verslunarskip. í sjóliðinu mega ekki
fleiri vera en 15,000 manns. Þau herskip, sem r.ú
eru í smíðutn í Pýskalandi, á að brjóta í spón.
Pi eru ströng ákvæði, sem koma í veg fyrir það,
að Þjóðverjum geti komið fluglistin að haldi í hern-
aðarlegu skyni. Aftur á móti eiga bandamenn að
vera alfrjálsir að því að beina flugi sínu yfir Þýska-
land og þýska landhelgi.
Enn fremur eru ákvæði um það, að Kielarskurður-
inn skuli vera frjáls til siglinga jafnt herskipum og
verslunarskipum allra þjóða, er sjeu í friði við Þýska-
land.
Bandamenn ákæra opinberlega Vilhjálm fyrv.
Þýskalandskeisara fyrir brot á alþjóða siðferðisregl-
um og sáttmála helgi. Pessvegna skal settur á stofn
sjerstakur dómstóll, skipaður 5 dómurum, til þess
að dæma keisarann. Aðrir dómstólar skulu og settir
á stofn, til þess að dæma þá menn, er ákærðir eru
fyrir brot á herlögunum. Pýskaland skal skyldugt
að framselja alla þá, sem ákærðir verða.
--« J-- --« »--
»Social-Demokraten« norski, frá 9, þ. m., skýrir
frá því, þegar'þýsku fulltrúarnir mættu á friðarfttnd-
inum og voru afhentir friðarskilmálarnir. Pað var
tekið á móti fulltrúunum með kuldalegri kurteisi.
Jafnvel sagt að sumir af viðstöddum herforingjum
bandamanna hafi snúið við þeim bakinu, til þess að
komast hjá kveðjum. Þegar inn í þingsalinn kom,
ávarpaði Clemenceau þýsku fulltrúana ■ með stuttri
ræðu, er hann flutti á frönsku, en sem var jafnóðum
snúið bæði á þýsku og ensku. Andinn í ræðunni
var kaldur í garð þjóðverja. t*að er sagt, að Cle-
menceau hafi snúið sjer þannig, meðan hann flutti
ræðuna, að hann þyrfti ekki að horfast í augu við
Þjóðverja, en Wilson starði á þá, eins og hann væri
að lesa hugsanir þeirra., Sjálfir sátu þýsku fulltrú-
arnir fölir og alvarlegir, og var eins og drættirnir í
andlitum þeirra væru hálfstirðnaðir. Að ræðunni
Akureyri, 21. maí 1919.
20. blað.
iokinni stóð aðalritari friðarfu’ndarins upp, rjetti
Brockdorff Rantzau greifa eitt eintak af friðarskilmál-
unum og hneigði sig lítið eitt um leið. Greifinn
þakkaði með lágri rödd, opnaði ,ekki skjalið, en hóf
ræðu sína, er hnje í þá átt að sýna frain á hættu
þá, er samfara væri nauðungarfriði.
011 þýsku blöðin eru sammála um, að friðar-
skilmálarnir sjeu með öllu óaðgengilegir fyrir Rjóð-
verja.
„Hið eina.“
(Lauslega þýtt.)
Rektur, norskur rithöfundur hefir nýlega skrifað
grein, með ofanritaðri fyrirsögn, í víðlesið norskt
tímarit. Hefir grein þessi vakið eftirtekt víða um
heim.
Er þetta aðalinntak hennar:
Margir álíta það ekkert vafamál, að eins og nú
standa sakir væri samsteypustjórn, ineð endurbættum
kosningalögum, hið eina, sem að miklu leyti ætti að
geta sameinað alla flokka.
Pað getur vel verið að það yrði til mikils góðs.
En það er annað, sem ekki aðeins hlýfur að sameina
alla flokka, heldur það sem er miklu þýðingarmeira,
— alla menn, — til hvaða stjettar sem þeir teljast,
alla þá, sem nokkrar hugsjónir eiga, og sein hugsa
og finna íil sem sannir menn. Og það er hin þýð-
ingarmikla krafa um að afvopna herinn, útrýma al-
gjörlega hermannastjettinni. Um þá kröfu verða nú
allir að fylkja sjer, því hún ein gefur vonirum full-
kominn, varanlegan frið.
Mjer finst það barnalegt og um leið mjög skaðlegt
að vera að þræta um það hverjum heimsstyrjöldin sje
að kenna. Og það er blátt áfram viðbjóðslegt að
heyra menn hrópa um, að öll sökin hvíli á einum
einasta manni, aðeins til að geta svalað reiði sinni
og látið hina tilgangslausu og dýrslegu hefnigirni
bitna á honum.
Það getur tæplega verið nokkrum manni áhuga-
mál, eða haft nokkra þýðingu, — enda ekki mögu-
— þó að það yrði leitt í Ijós, hvers sök það
var, að heimsstríðið skall á einmitt núna. Hvort
það var Austurríki, Rýskaland, Rússland eða Eng-
land, sem kveikti fyrsta ófriðarneistann.
Hið eina, sem hefir verulega þýðingu, er það,
að þjóðirnar viðurkenni, að þjóðfjelagsskipuninni,
þjóðarbúskapuum, siðferðislífinu og stjórnmálalífinu
í hinum ýmsu löndum, var orðið þannig háttað, að
stríðið hlaut að kbma fyr eða síðar. Pað er ekki
ætlun mín að rekja hjer orsakirnar. En nú hefir
stríðið geysað í fjögur ár, og allar stjettir hafa hlot-
ið dýrkeypta reynslu, sem er mikils virði, ef til vill
virði alls þess blóðs og allra þeirra hörmunga, sem
af stríðinu hefir leitt. Stríðið hefir hrópað með
þrumurödd inn í sálir mannanna, að engin leið sje
beinni til að gera mennina að villidýrum, ekkert sje
hættulegra fyrir efnalegt sjálfstæði þeirra, og ekkert
sje til sem sje eins langt frá að lyfta huga og hug-
sjónum mannanna eins og einmitt stríðið.
Víðsvegar um allan heim eru ýmsar stjettir manna
og jafnvel heil þjóðfielög, sem á margan hátt hefðu
viljað vinna mikið til þess að þurfa hvorki bein-
línis nje óbeinlínis að taka þátt í stríðinu og þurfa
ekki að borga hinn blóðuga og hræðilega stríðsskatt
bæði með mannslífum og fje. En þetta skilja lík-
lega ekki þær þjóðir, sem dansa í sigurvímunni yfir
hinum »merkilegasta sigri veraldarsögunnar,® eins
og eitt Lundúnablað sagði í einhverskonar óafvitandi
einlægni.
Níu tíundu hlutar heimsins hafa eftir fjögra ára
áreynslu af sínum ítrustu kröftum, — loksins sigrað
einn tíunda hlutann. — En sá tími kemur vafalaust
og það fyr en varir, að þessi stórveldi verða líka
að að gera upp stríðsreikninginn, það er meira en
nóg af sprengiefni í þjóðfjelagi Englands og Ameríku.
En stríðið og afleiðingar þess hafa sýnt fleira. —
Stjórnarbyltingin og ringulreiðin á Rússlatidi, sundur-
liðun Austurríkis, byltingarnar í Rýskalandi o. m. f!.,
alt þetta sýnir Ijóslega hinn gamla sannleika, að þeg-
ar til lengdar lætur, er ekkert það vald til, sem er
eins hættulegt fyrir friðinn og fyrir alt þjóðfjelagið
eins og einmitt hinn svo nefndi verndari þjóðfjelags-
ins, — herinn. Allar sögunnar stærstu hernaðar-
þjóðir hafa liðið undir lok vegna hersins og her-
kostnaðarins. Herinn hefir fyrst sogið úr þeim
allan kraft, ogsvoþegar á hólminn kom, og mest var
hjálparþörf, þá varð herinn að vopni sem felti þær
á sjálfs síns bragði.
Lengi hefir því verið haldið fram, að heriun væri
bráðnauðsynlegur til að halda múgnum í skefjum,
til að hindra stjórnarbyltingu, í.fám orðum sagt, til
að halda röð og reglu.
En nú hljóta menn, — jafnvel þeir sem mest hafa
trúað á herinn, — að játa, að herinn er áhald, sem
er hættulegra en múgurinn.
Rað er herinn, sem hefir gert stjórnarbyltinguna
i Rússlandi. Pað er villidýrseðlið í hinum ósiðuðu
hermönnum, ásamt öllum þeim nýtísku hergögnum
og morðvjelum, sem ennþá einu sinni hafa gert
rússnesku byltinguna, — sem í sjálfu sjer var nauð-
syn — að stjórnlausri skelfingu og vitfirring. Og
frá hernum geta stjórnendur allra landa átt von á
þeirri blóðugu byltingaöldu, sem sópar öllu burt með
sjer— ef til vill líka því góða og fagra, gleypir það og
sogar inn í hringiðu eyðileggingar og spillingar.
Allir vita hvernig Finnum hefur farnast. Svívirð-
ingarnar, sem fylgdu stjórnarbyltingunni þar eru
alkunnar. Og það er líka alkunnugt, að orsökin
til þeirra var rússneski herinu, sem þá var í landinu.
Og núríkjandi stjórn Finnlands óttast mjög, að ný
ósköp dynji yfir, ný bylting rísi aftur og setji alt í
bái og brand. Og það er einmitt þeirra eiginn her,
sem þeir óttast og sem hættan stafar af. •
Spartakusa flokkurinn á Rýskalandi getur fyrst orð-
ið’hættulegur og komið á stað gagnbyltingum eftir
að hann hefir æst herinn og fengið hann í lið með
sjer. Og þó enginn viti liver endir verður á þýsku
byltingunni, þá er þó vonandi, að hin þýska menn-
ing og löghlýðni beri byltinguna fram til giftusam-
legra úrslita, og géfi — bæði okkur og öðrum þjóð-
um — fyrirmynd með nýrri og betri þjóðfjelagsskip-
un. Því þeirra fyrirmynda getuin við eigi vænst
frá Englandi eða Ameríku, meðan þau halda þeirri
stefnu, sem þau nú hafa tekið.
í einu orði sagt, herinn er altaf og verður á öll-
um tímum sú hætta, sem öllum stjettum, öllum stjórn-
endum, og öllum þjóðfjelögum stendur mest hætta