Dagur - 04.06.1919, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur úí einusinnt i viku.
Árgangurínn kostar 3 kr.
Gjalddagi 1. iúlí.
II. ár.
Ritstjóri: Ingimar Eydal.
Akureyri, 4. jání. 1919.
AFGREIÐSLA
og innheimta hjá
Jóni P. Pór.
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
22. blað.
Alvörumál.
Margar eru þær þrautir og erfiðleikar, sem íslenska
bændastjettin hefir haft við að stríða á liðnum tím-
um, og heft hafa nauðsynlega framþróun landbún-
aðarins. Margar eru þær plágur elds og ísa, er lam-
að hafa þrek og frarosóknarþrá bændanna.
En þó er það ein illvættur, sem flestum eða öll-
um öðrum fremur hefir sogið merg og blóð úr
íslensku bændastjettinni.
Pessi óvættur er horfellisvofan.
Alt frá landnámstíð hefir barátta staðið við fjanda
þenna og stendur enn. Oftsinnis á hverri öld hefir
illvættur þessi farið blóðugum krumlum um hverja
sveit. Ætla mætti nú að eftir meira en tíu alda
langa baráttu væru menn orðnir svo þroskaðir af
reynslunni, að horfellishættan væri úr sögunni, eða
bændur svo brynjaðir gegn henni, að þeir væru ó-
hultir. En því er miður, að raunin er alt önnur.
Lítum sem snöggvast á hversu nú er ástatt í þessu
efni.
Eins og kunnugt er var sumarið síðasta það mesta
grasleysissumar, sem menn muna. Afleiðingarnar
hlutu því að verða þær að búfjenaði fækkaði að
miklum mun. Ef verð sláturfjárafurða hefði nú verið
lágt, er óneitanlegt að freistingin hefði verið mikil
fyrir bændur að setja fleira á en góðu hófi gegndi.
En nú var verð á sláíurfjenaði hærra en nokkru
sinni fyr, hausfið byrjaði með kuldum og skugga-
Iegu útliti og öskufall var að skella á, sem búast
mátti við, að tekið gæti af alla haga framan af veíri,
eða að minsta kosti stórspilt þeim. Sýnist því svo
sem freistingin til ógætilegs ásetnings hefði ekki átt
að ieiða neinn á glapstigu.
I stórrigningunum á síðastl. hausti skemdust mjög
hey manna víðast hvar; reyndust þær skemdir miklu
meiri en búist var við, er það helst afsökun á því
hvernig fór. En augljóst var þó strax í haust, að
um miklar skemdir var að ræða. Pó munu færri
hafa tekið verulegt tillit til þeirra, þegar sett var á.
Og tæplega hygg jeg að skemdirnar á heyjumim
hafi orðið þeim mun roeiri en búist var við, að
ekki geti jafnast við það hvað menn sluppu betur
við öskufallið en áhorfðist.
Veturinn síðasta er óhætt að telja með bestu vetr-
um, og notaðist beit víðast mjög vel, þótt snögt
væri undan sumrinu. Að rjettu lagi hefðu því hey-
fyrningar átt að vera á hverjum bæ nú í vor.
En hver er reyndin? Sárfáir bændur hafa hey
aflögu, fjölda margir berjast í bökkum sártæpir, og
ýmsir eru enn ver staddir — horfast I augu við
helbleika horfellisvofuna. —
Allir eru sammála um það, að ef vetur hefói ver-
ið í harðara lagi og lcalt vor fylgt á eftir, þá heföu
fjölda margir bændur stráfett fjenað sinn úr hor.
Þetta er voðaleg niðurstaða. Svona er þá ástand-
ið enn á þessu sviði landbúnaðarins, þrátt fyrir
margra alda baráttu og dýrkeypta reynslu; þrátt fyrir
aukna mentun og eggjunarorð okkar bestu manna.
Hve lengi á svona að ganga? Hve lengi á að hlusta
aðgerðalítið á hungurhijóð og þjáningastunur vesal-
ings málleysingjanna og virða einskis þeirra hljóð-
lausu bænir?
Hver verður framtíð landbúnaðarins, ef aleiga
flestra bændanna — búfjenaðurinn — er á hangandi
hári, hvað lítið sem út af ber? Hjer er sú vá fyrir
dyrum, sem hverjum hugsandi manni hlýtur að standa
hinn mesti geigur af.
Nú eru þeir tímar fyrir höndum, að meira reynir
á þrótt, framtak og festu bændanna en nokkru sinni
fyr. Öllum er ljóst, að Iandbúnaðurinn er orðinn
langt á eftir öðrum atvinnuvegum.
Sjávarútvegurinn, búinn öllum nýtísku tækjum, er
að gersigra í samkepninni um verkafólkið. Pá eru
og miklar líkur til að farið verði að reka hjer tröll-
aukinn stóriðnað innan fárra ára, sem þá legst á eitt
með sjávarútveginum að draga verkalýðinn frá land-
búnaðinum. Er bersýnilegt að búnaðarhættir þurfa
að gerbreytast, ef vel á að fara. En sú breyting
verður erfið, hún gerir miklar kröfur til bændanna,
meiri en nokkru sinni fyr; kröfur um dug og djarfa
framsókn. En eini trausti grundvöllurinn, sém sú
framsókn getur bygst á, er vel trygður, arðsamur
bústofn bændanna. Sje búfjenaðurinn eins ótrygg
eign og nú á sjer víða stað, þá eru allar vonir um
stórstígar búnaðarframfarir ekkert annað en spilaborg,
sem hrynur hvað lítið sem á hana er andað. Og ef
íslenskir bændur bera ekki gæfu til að kveða til fulls
niður horfellisvofuna nú þegar, þá er dauðadómur
uppkveðinn yfir landbúnaðinum sem glæsilegum,
þróttmiklum atvinnuvegi.
Hvaða úrræði eru þá hjer fyrflr hendi?
Ekki vantar það að ýmislegt hefir verið reynt til
umbóta í þessu efni, bæði af hinu opinbera og ein-
stökum mönnum, og sem betur fer er um nokkra
framför að ræða, en okkur gengur svo grátlega seint,
það er meinið. Síðasta umbótatilraunin frá hinu
opinbera eru forðagæslulögin, sem nú eru nokkurra
ára gömui. Eins og kunnugt er, hafa forðag.lögin
tvennskonar tilgang. í fyrsta lagi eru lögin dýra-
verndunarlög, þau eiga að koma í veg fyrir að hús-
dýrunum sje misboðið með ónógu fóðri eða illri
aðbúð. í öðru lagi eiga lögin að sporna við því,
að búfjáreigendur geri sjálfum sjer og öðrum efna-
legt tjón með illum áselningi. Því neitar víst varla
nokkur, að lög, sem hafi þetta markmið, sjeu nauð-
synleg, En þau þurfa að ná tilgangi sínum, annars
eru þau verri en engin lög. Og hvernig fullnægja
nú forðag.Iögin okkar þessu skilyrði? Að mínu áliti,
og eftir minni reynslu, eru þau því miður þannig
úr garði gerð, að mikið vantar á að þau geri það
gagn, sem þeini er ætlað. í reyndinni virðast þau
litla yfirburði hafa yfir horfellislögin gömlu.
Höfuðorsakirnar til þess að lögin hafa reynst svo
ófullnægjandi eru að minni hyggju þessar:
í fyrsta lagi: Hugsunarleysi á því málefni, sem
lögunum er ætlað að styðja.
í öðru lagi: Lögin að sumu leyti á röngum grund-
velli reist og þar á ofan stórgölluð. Af þessum
tveim orsökum fæðist svo hin þriðja: Óvinsældir
alrnennings.
Með lögunum, eins og þau eru nú, er alt of mik-
ið gert að því að knjesetja bændur. Þeim eru
lagðar lífsreglurnar, það er hugsað fyrir þá að mestu
leyti og þeim sagt: svona áttu að hafa þetta og ekki
öðruvísi. Petta vekur hjá þeim mótþróa og gremju,
ekki síst þegar þeir finna að lögin og reglurnar,
sem þeir eiga að lúta, eru að ýmsu leyti gölluð.
Mótþróinn veröur hjá þeim aö fyrirlitningu, öll
sjálfstæð hugsun og framkvæmd Iamast og er byrgð
inni, og þeir líta á lögin eins og hvimleiðan gest,
sem ekki er hægt að losna við, en sjálfsagt er að
hafa sem minst fyrir. Að þessu leyti er grundvöll-
ur laganna óheilbrigður.
Forðag.lögin þurfa að miða að því að vekja til
umhugsunar um ásetningsmálið og það verður væn-
legast með því að fá þeim, sem það varðar, mál-
efnið sjálft í hendur að mestu leyti og knýja þá
með því til hugsunar og starfa. En styðja þá auð-
vitað að verki og hafa sem best efíirlit með að þeir
geri skyldu sína,
Á þessum grundvelli þurfa lögin að standa.
Allir, sem kynst hafa lögunum, hafa efalaust fund-
ið á þeim ýmsa slæma galla. Langstærsta gallann
tel jég, hvað vald forðagæslumanna er takmarkað.
Ef nokkur alvara á að vera í íögunum — og þess
þarf vissulega — þá verður forðagæslum. að hafa
skýlaust vald til að skipa mönnnm að skera af heyj-
uni að haustinu, ef hann telur þess þörf. fJað þarf
að byrgja brunninn, áður en barnið dettur í hann.
Það gerir forðag.m.Jdeigan að hann finnur, að
vald hans er svo takmarkað sem nú er og að það
kostar mikla vafninga og krókaleiðir að koma sínu
fram, ef það annars er unt. Ef hins vegar væri um
ótvírætt vald að ræða í þessum sökum, þá mundi
hver góður forðag.maður jafnframt finna til þeirrar
miklu ábyrgðar, er á honum hvíldi, og sú tilfinning
yrði honum besta hvötin til að leysa staríið vel og
samviskusamlega af hendi. Þá tel jeg það óheppi-
legt — sem víðast mun vera — að forðag.maður
skuli einn látinn ákveða, hve mikið fóður ætla beri
hverii skepnu. Vill það ákvæði að sjálfsögðu breyt-
ast í hvert sinn sem mannaskifti verða og getur
valdið ruglingi og óánægju. Heppilegra tel jeg, að
fleiri hafi þar íhlutunarjett, svo ráð liinna reyndustu
manna geti komist að. Og að ákveðið sje í hverri
sveit í eitt skifti fyrir öll, hve háar kröfur beri að
gera í þessu efni. Fleiri galla mætti nefna á lögun-
um, en jeg læt þetta nægja.
Meira.
Utan úr heimi.
Frjettafátt af friðarráðstefnunni. Frestur
Pjóðverja var útrunninn 29. maí. Einka-
skeyti segir, að bandamenn ætli að svara
gagnskilyrðum Pjóðverja, ætla þeir eftir því
ekki að kyssa orðalaust á vöndinn.
Sjómannaverkfalli í Khöfn afstýrt með
því að gengið var að aðalkröfum sjómanna.
Fyrsti íslenskur ríkisráðsfundur var hald-
inn í Fredensborgarhöll 29. maí. Konungs-
veisla um kvöldið.
(Frjettariiari Dags, Rvík.)
iV agnús J. Kristjánsson
alþm. kom hingað með Sterling á miðvikud. va'"
og dvclur hjer í bær.um um tíina.