Dagur - 23.07.1919, Qupperneq 1

DAGUR
kemur út einusinni í viku.
Argangurinn kostar 3 kr.
Gjaiddagi 1. júli.
II. ár.
Ritstjóri: íngimar Eydal.
Akureyrl, 23. júlí. 1919.
AFGREIÐSLA
og innheimta hjá
jóni P. Pór.
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
29. blað.
Þvottaduftið
Read Seal Lye
kauj^a allir, sem einusinni hafa reynt það.
Verslun P. Pjeturssonar
Á PingvöIIum.
Sigurður Nordal prófessor gat þess í Lögbergs-
ræðu sinni, sem getið var í síðasta blaði, að þegar
komið væri á Pingvöll, væri sem einhver innri rödd
hvíslaði: Drag slcó þína að fótum þjer, því stað-
ur sá, er þú stendur á, er heilagur. Einhver mátt-
ur væri yfir þeim stað, er jafnan tnundi seiða menn
til þess að koma þar saman, þegar þeir vildu hugsa
rjett og ráða djarft.
Pingvellir hafa stundum verið nefndir »hjarta
landsins®. Því miður sjást þess þó ekki verkleg
merki, að hugur hafi fylgt því máli; í svo mikilli
vanrækslu er sá »heilagi staður«, að þjóðinni er
ekki sæmandi.
En þrátt fyrir vanræksiusyndir þjóðarinnar gagn-
vart þessum stað, hafa menn þó á vissum tímum
sýnt það, að instu hjartataugar þjóðarinnar eru
bundnar við Þýigvelli við Öxará. Þetta hefir kom-
ið í Ijós á þann hátt, að þegar mönnum hefir fund-
ist mest við liggja að koma einhverri þjóðarhugsjón
eða þjóðnytjamáli í framkvæmd, hefir viðkvæði á-
hugamannanna verið: Við verðum að hafa Þing-
vallafund um málið. Ósjálfrátt hafa menn hneigst
til þeirrar trúar, að þjóðarheill sprytti af því að ráða
málum sínum á Þingvöllum.
A síðustu áratugum hafa nokkrir fundir verið
haldnir á Þingvöllum 3em kunnugt er. Síðasti fund-
urinn þar er nýskeð um garð genginn. Sá fundur
er alveg sjerstæður og bendir á tímamót í sögu
þjóðarinnar. Þetta er ofur eðlilegt og auðskilið.
Einum þættinum í stjórnmálasögu landsins er nú
lokið og sá næsti að hefjast. íslendingar hafa nú
náð þjóðfrelsismarki sínu og hafa fengið viðurkenn-
ingu ríKis-fullveldis síns. Áður hafa menn komið
saman á Þingvöllum, til þess að ræða um þjóð-
frelsismálin út á við og til þess að fylkja liði í bar-
áttunni við Dani. Nú er sú barátta til lykta leidd.
Þáttaskiftin standa yfir.
Á Þingvallafundinunr 25.-27. júní í sumar ræða
menn ekki um það hvernig hægt sje að sigra Dani;
þess gerðist engin þörf. Allar umræður og álykt-
anir fundarins snúast um það eitt, hvernig hægt sje
að sigrast á menningar- og framfaraleysi sjálfra vor.
I fyrsta skifti koma menn saman úr öllum sveitum
Iandsins, ýmsra stjetta meirn, lærðir og Ieikir, tii
þess að taka ráð sín sanran um það, hvernig bæta
megi úr stærstu þjóðlífsmeinsemdum vorum: rnent-
unarskortinunr, fátæktinni, niðurlæging atvinnuveg-
anna, óhagkvæmum lánstofnunum, öfugstreymi í versl-
un, illum samgöngum, óreiðu skattamála, óviðunandi
íbúðarhúsunr, vanrækslu heilbrigðismála, ósæmilega
lágum launum starfsmanna landsins o. s. frv. í tám
orðum sagt, andlegt og efnalegi sjálfstœði þjóðar-
innar i öllum greinum, það var þetta, sem fundur-
inn lagði áherslu á,
Að vísu var fundartíminn of stuttur tilfþess að
nokkur tök væru á því að taka fyrir öll sameiginleg
áhugamál fundarmanna og varð því að velja þau
stórmál úr, er brýnust nauðsyn er á að tekin sjeu
föstunr tökunr af þingi og þjóð í nánustu framtíð.
Verkefni fundarins var og gat ekki annað verið en
að sýna aðalstefnu í aðalmálum, og því verður
naumast neitað, að þetta hafi tekist furðu vel, þegar
þess er gætt hvað tíminn var stuttur til stefrxu og
að þarna voru menn saman komnir úr öllum áttum,;
hver öðrum meira og minna ókunnir. Engum, sem
les ályktanir fundarins, mun dyljast það, hvaða andi
sveimar yfir þeim. að það er andi hagnýírar, þjóð-
hollrar framsóknar.
Það var þessi andi, sem batt alla fundarmann sam-
an á Pingvöllum, þó að þeir hefðu aldrei sjest áð-
ur. Og þó að mikils sje um vert hinar skráðu á-
lyktanir fundarins, þá liggur þó aðalþýðing hans á
öðru sviði, og hún er í þessu fólgin: að menn koma
saman, kynnast hver öðrum, finna að þeir eru and-
lega slcyldir og eiga því samleið, þó að dreifðir
sjeu um land alt; finna að þeir eru tengdir ósýni-
iegum böndutn, þó að firðir og víkur skilji þá í
sundur, og að sambandstaugin er sameiginlegur, ein-
lægur áhugi og vilji til þess að styðja að því eftir
megni, að ljós menningarinnar nái að skína í fullri
biriu yfir þetta land og yfir þessa þjóð.
En nú er mest um það vert að þjóðin skilji það,
að hún lifir á tímamótum, að nú eru þáttaskifti í
lífi hennar, og að það er undir henni sjálfri komið
hvort næsti þátturinn verður gleði- eða sorgarleikur.
Stjórnarfrumvörpin.
i.
Stjórnarskrárfrum varpið
er í 78 greinum. Ýmsar breytingar á stjórnar-
skipunarlögunum, sem leiða af því að ísland er orðið
fullvalda konungsríki, eru sjálfsagðar. Hjer skal getið
nokkurra greina frumvarpsins:
11, grein mælir svo fyrir, að konungur ákveði
tölu ráðherra og skifti störfum með þeim. Sam-
kvæmt því verður tala ráðherra ekki fastákveðin með
lögum eins og nú.
12. grein er svohljóðandi:
»Lög og mikilvægar stjórnarráðstafanir skulu born-
ar upp fyrir konungi í ríkisráði. Ríkisráðið skipa
allir ráðherrarnir, og á ríkisarfi sæti í þvf. Konung-
ur er forseti ríkisráðsins. Ríkisráðsfund getur kon-
ungur haldið með einum ráðherra utan íslands.«
17. gr. »Konungur stefnir saman reglulegu Al-
þingi ár hvert, og ákveður hvenær því skuli slitið.
Þinginu má eigi slíta, fyr en fjárlög eru sámþykt.*
27. gr. »Þingfnenn kosnir óhlutbundnum kosn-
ingum skulu kosnir til 4 ára, en þingmenn kosnir
hlutbundnum kosningutn til 8 ára, og fer helming-
ur þeirra frá fjórða hvert ár.«
Samkvæmt 29. gr. er kosningarjettur til Alþingis
enn rýmkaður að því leyti, að kosningarrjett við ó-
hlutbundnar kosningar hafa ailir, karlar og konur,
sem eru 25 ára eða eidri, sje hinum almennu skil-
yrðum fullnægt. Með sömu skilyrðum hafa karlar
og konur, sem eru 35 ára eöa eldri, kosningarrjett
til hlutbundinna kosninga. Aftur er kosningarjettur-
inn þrengdur að því leyti, að hann er látinn vera
bundinn við íslenskan ríkisborgararjett.
Þar sem gert er ráð fyrir að reglulegt þing verði
haldið árlega, þá leiðir af því, að fjárhagstímabilið
verður aðeins eitt ár (38. gr.).
64. gr. er þannig: »Enginn útlendingut getur
fengið ríkisborgararjett nema með lögura.
Um rjett útlendinga til að eiga fasteign hjer á
landi skal farið eftir því, sem lög ákveða.«
II.
Launahækkun.
í frumv. til laga um laun embættismanna, er farið
fram á, að þau hækki yfirleitt frá því sem nú er,
þannig, að fyrst sjeu byrjunarlaun, er síðan fari
hækkandi á vissu árabili. Þó eru laun hjeraðslækna
undanskilin slíkri hækkun eftir þjónustualdrí. Auk
hinna föstu launa fá embættismenn dýrtíðaruppbót
miðað við verðhækkun á helstu lífsnauðsynjum. Upp-
bótin reiknast þó ekki nema af 2/b launanna og al-
drei at hærri fjárhæð en 3000 kr. á ári. Launa-
uppbót sveitapresta má þó eigi nema meiru en 500
kr. á ári.
Kostnaður við starfrækslu sýslumanna- og bæjar-
fóg.-embætta greiðist sjerstaklega úr ríkissjóði, en ail-
ar aukatekjur, sem þessir embættismenn hafa notið
hingað til, falla til ríkissjóðs.
Um borgun fyrir störf hjeraðslækna og ferðir
þeirra fer eftir gjaldskrá, er ráðherra semur með
ráði landlæknis. »Aðalbótin á launakjörum lækna á
eftir frumv. að vera fólgin í því, að borgun fyrir
störf þeirra verði ákveðin hæfileg í samanburði við
borgun fyrir störf manna alment, en ekki haldið
niðri með óeðlilegum lagaákvæðum,« segir í at-
hugasemdunum.
Hjer skal nú getið launa ýmsra embættismanna
og sýslunarmanna, eins og þau eru ætluð eftir frumv.
stjórnarinnar, og er fyrri talan byrjunarlaun, en sú
síðari-hæstu laun:
Skrifstofustjórar í stjórnarráðinu, hagstofustjóri, 1.
og 2. yfirdómari, lögreglustjórinn í Rvík og bæjar-
fógetinn þar, landlæknir, vegamálastjóri, vitamála-
stjóri, 5000 — 6000. Ennfremur þefir landlæknir
1000 kr. í ritfje.
Háyfirdómari, biskup, 6000 — 7000.
Sýslumennirnir í ísafj., Eyjafj. og Norðurm.sýsl-
um, 4600-5600.
Sýslum. í Barðastr.sýslu, Skaftafells-, Rangárv.- og
Vestm.eyjas., 3800—4800.
Sýslum. í táðrum sýslum, 4200 — 5200.
Hjeraðslæknirinn í Rvík, (Einnig læknir og for-
stöðum. holdsveikraspítalans), heilsluhælislæknirinn,
geðveikralæknirinn, 4000 — 5000.
Hjeraðslæknar og dýralæknar, 1800 kr.
Póstmeistari, landsímastjóri, 5000 — 6500.
Póstafgreiðslumenn á ísafirði og Akureyri, 3000
-4000.
Póstafgr.m. á Seyðisf., 2000 — 3000.
Stöðvarstjórinn í Rvík, 3500—4400.
Stöðvarstjórar á ísafirði, Borðeyri og Akureyri,
2600-3600.
Skógræktarstjóri og skógarvöröur í Rvík, 3200 —
4400.
Fiskiyfirmatsmaður í Reykjavík 3000, Fiskiyfir-