Dagur - 25.05.1920, Blaðsíða 1

DAGUR
ki mur úí á hvcrjum þriöjuclegi.
Kosíar kr. 4.50 til áramóta.
Gjalddagi fyrir 1. ágúst.
III. ár.
Akureyri, 25. Maí 1920.
Verkföll og kaupkröfur.
Það er ekki ný bóla, að þeir, sem
vinna hjá öðrum, og hinir, sem atvinnu
veita, togi hver í sinn skækil, og verði
ekki ávalt ásáttir um það, hve dýru
verði vinnukrafturinn skuli keyptur. Og
þó samkomulag hafi orðið, þá er það
oft á þann veg, að annarhvor aðilinn
er ekki ánægður, og kennir þá megins-
munar, sá verður að lúta, sem ekki
hefir mátt til að knýja fram sínar kröf-
ur. Ræður það þá urslitum, hvor síð-
ur má við því, að samkomulag strandi.
Petta reiplog milli vinnuveitanda • og
vinnuþiggjanda, eða vinnubjóðanda, héf-
ir óðum færst í vöxt á síðari árum, og
verður þess nií hvarvetna vart á bygðu
bóli, og þykir mjög svo úr hófi keyra.
Einkum eru það verkföilin í iðnaðar-
löndunum, sem flestnm ofbýður að
hugsa til, og finst möcgum, að með
þeim sé að renna upp dómsdagur hinn-
ar vestrænu siðmenningar vorÆ tíma;
enda er fullkomin ástæða til að ætla,
að þau skilji margt eftir í rústum, áð-
ur þeim Iinnir. Skal hér ekkert um
það dæmt, hvort veruleg ástæða er til,
■að líta til þessara ferlegu fjörbrota með
skelfingu, eða hvort von kynni að vera
um, að nokkrar gulltöflur fyndust í
grasinu, ef upp skyldi skjóta nýrri jörð
úr reginsæ byltinganna.
Verkföll eru nú hafin á ýmsan liátt
og í misjöfnum tilgangi. Pað eru nú
orðið ekki kaupkröfur einar, sem verða
undirrót verkfallanna, heldur er þeim
hótað, og til þeirra stofnað, ef flokkur-
inn hefir eitthvert félagslegt áhugamál,
er honum finst ástæða til að hrinda
skjótlega í framkvæmd. Það lítur út
fyrir, að í augum verkalýðsforingjanna
sumra séu verkföllin ekki lengur nauð-
varnartæki, sem aðcins megi grípa til
sjálfsvarnar í ítrustu nauðsyti, heldur
skoða þeir þau sem hvert annað vopn,
er sjálfsagt sé að.beita, hvenær sem lík-
ur eru til að eitthvað vinnist á með
því. Eða að öðrum kosti líta menn
mjög svo misjöfnum augum á það, hvað
géti talist brýn nauðsyn og hvað ckki,
því svo mikið er víst, að jafnvel þá,
sem annars eru sammála um það, að
verkföllin séu í sjálfu sér réttmæt og
jafnvel nauðsynleg, þá getur greint á-
kaflega mikið á um það, hvenær þeitn
skuli beita, Líklega væri samt hægt að
fá, jafnvel æstustu byltingamennina til
áð taka undir það, að bezt væri að geta
alveg án þeirra verið.
En hér skal ekki frekar út í það far-
ið, að lýsa eðli verkfallanna, né heldur
því, hvernig þeim er beitt. Hér var til-
gangurinn aðeins sá, að bénda á verk-
föllin sem hámark þess ágreinings, er
upp getur risið milli vinnuveitanda og
vínnuþiggjanda; því vafalaust eru verk-
föllin á þann veg til orðin, að samtök-
in gerðu verkalýðnum það mögulegt,
að bjóða vinnuveitandanum byrginn, ef
hann vildi ekki fallast á kröfur þeirra,
fýrst og fremst um kaupgjald og hlunn-
indi við vinnuna. Verkalýðurinti vildi
ekki sætta sig við það, að hinn aðilinn
segði einn til um það, hver kjörin ættu
að vera, og þegar ekki tókust samning-
arnir, þá var reynt að neyta aflstnunar,
og eins og oft vill verða máttu þá ýms-
ir betur.
Rað mun þá óhætt að segja, að verk-
föllin séu t upphafi af þvf sprottin, að
sitt sýndist hvorunt unt verðmæti vinn-
unnar, þeim, sem lét hana af hendi og
hinum, sent færði sér hana í nyt, og
þá kemur að því, sem aðallega átti að
dvelja við hér. Hvérnig stendur á því,
að ekki er hægt að finna ákveðinn
mælikvarða, til að mæla á verðgildi
vinnunnar — mælikvarða, sem engum
getur blandast hugur um, að sé réttur?
Við skulum spyrja verkamanninn, sent
gefur kost á sér til að vinna hjá öðrum
fyrir kaup, hvað hann tclji hæfilegt að
borgað sé fyrir vinnuna. Ef hann er
sanngjarn, verður svar hans eitthvaA á
þá leið, að hann verði að fá svo hátt
kaup, að hann geti fyrir það keypt alt,
sem hann þarf til lífsins viðurhalds. Nú
orðið finst líklega engum, að verka-
maðurinn fari fram á of mikið, þó hann
tclji til þarfa lífsins ýmislegl fleira ett
föt og fæði. Spyrjum aftur á nióti
vinnuveitandann að sömu spurningunni.
Líldega segir hann sem svo, að hann
geti ekki borgað meira fyrir vinnuna
en það, að ágóðinn af [)ví að vinna
verkið borgi allan tilkostnað og honum
sjálfum þóknun fyrir umsvif og áhyggj-
ur. Því verður ekki neitað, að sá
mælikvarði sé líka réttur, frá sjónarmiði
vinnuveitandans. Hann hefir þá ekkert
á móti því, að verkamaðurinn fái sín-
um kröfum fullnægt, um sjálfsögð lífs-
þægindi; og eins og ekki er hægt að
ætlast til, að verkamaðurinn ljái sig í
vinnu, sem ekki veitir honum fram-
færslueyri í aðra hönd, eins verður
heldur ekki til þess ætlast, að hinn lát1
vinna það verk, sem verður honum
aðeins til tjóns. Ef hvor aðilanna um
sig gæti sett sig í spor hins, þá ætti
ekki að vera nein ástæða til að deila
um kaupgjaldsupphæðina. Vinnuveitand-
inn borgar það kaup, sem verkið getur
borið; geti verkamaðurinn ekki fram-
fleytt lífinu á því, hverfur hann frá verk-
inu og tekur annað fyrir. Maður ætti
ekki að þurfa að trúa því, að ekki séu
til í hverju þjóðfélagi nægileg verkefni,
sem geti veitt þau laun, er fært sé að
'ifa af, ef réttilega er haldið í taumana,
Rau verkefni, sem ekki þola að bera
sanngjörn laun til verkalýðsins, geta
ekki búist við að eiga tilverurétt. En ef
þjóðfélagið getur samt sem áður án
þeirra verkefua verið, verður það að
leggja á sig byrðar, til þess að gera
þeitn fært að fullnægja sanngjörnum
kröfum þeirra, sem vinna að verkinu.
En samkomuiagið er ekki altaf svo
auðvelt, því altaf getur risið upp ágrein-
ingur og sitt sýnst hverjum. Menn líta
t. d. mjög misjöfnum augurh á það,
hve miklar kröfur verkamaðurinn þurfi
að gera til þæginda í lífinu, og aftur á
hinn bóginn orkar það tvímælis, hve
mikið eigandinn eigi að bera frá borði
fyrir sín störf og áhyggjur. Og mann-
légt eðli er nú því miður altof mikið
með því markinu brent, að finnast sínar
kröfur sanngjarnar, en minna um rétt-
lætið hjá öðrum. í orði kveðnu fást
menn til að viðurKenna hvað sanngjarnt
er og réttmætt á báða bóga, en svo
finst þeim að aðrir stígi strax 'út af
þeirri sanngirnisbraut, þegar til fram-
kvæmdanna kemur.
En aðalágreiningsefnið, eða ástæðan
til þess, að djúpið á milli þessara tvcggja
aðila verður svo breitt, að crfitt reynist
að brúa það, er þó hitt, að hvor um
sig leggur svo oft annan mælikvarða á
verðmæti vinnunnar en að framan grein-
ir. Pað er nú orðið svo algengt, að
verkamaðurinn hugsi lítíð utn það, hvað
hann þarf á miklum launum að halda,
til þess að framfleyta sér og sínum,
heldur lætur hann hitt ráða, hve mikið
er hægt að kría út, eins og á stendur.
En það á aftur rót sína að rekja til
þess, að vinnuveitandinn miðar launin,
AFGREIÐSLAN
er hjá Jóni P. Pór.
Norðurgötu 3. Talsfmi 112.
Innlieimtuna annast ritstjórinn.
5. blað.
sem hann býður, heldur ekki við það,
hvað ágóðinn af verkinu leyfir að borga.
Rað er gamall og rótgróinn siður vinnu-
veitanda, að þjappa kaupinu niður eins
og hægt er; það er að segja, að borga
það lægsta, sem hægt er að fá nokk-
urn verkamann til að ganga að, og
hækka ekki Iaunin fyr en krafist er, hve
mikil sanngirni sem með því mælir.
Hversvegna skyldum við vera að hækka
laun þeirra, sem ekki fara fram á neina
hækkun, er vana viðkvæðið, og það þó
játað sé um leið, að þetta sé nú ekkert
kaup, sem borgað er.
Rað má vel vera að það sé eðlilegt, að
hver skari eld að sinni köku og reyni
að fara það, sem hann kemst, en það er
ekki vænlegt til friðar og samkomulags.
Hvað á verkafólkið að gera, þegar það
finnur enga viðleitni hjá vinnuveitand-
anum, við að breyta kaupgjaldinu eftir
breyttum lífskröfuin? Rað verður fyrst
og frernst að heimta breytingu, og hún
fæst eftir lengri eða skemri baráttu. En
þegar farið er að heimta og berjast, er
þess varla að vænta, að verkalýðurinn
gæti frekar hófs í því að heimta en vinnu-
veitendurnir að bjóða kaupið. Þegar
menti vita, að ekkert fæst, nema geng-
ið sé eftir því með harðneskju, þá ligg-
ur svo nxrri að álíta, að eins megi
heimla meira en brýn þörf er á, enda
er óhægra fyrir verkamanninn að sjá,
hvað vinnan þolir að borga, heldur en
fyrir vinnuveitandann að sjá hvers verka-
maðurinn þarf með.
Pað eru til vinnuveitendur, scm frá
öndverðu hafa séð, að ekkert vit væri í
að halda uppi verklegum fyrirtækjum,
nema með því að vinnulýðurinn væri
ánægður, en það gæti ekki orðið, ef
verkamennirnir sjálfir yrðu að ganga eftir
sanngjörnum kaupkröfum. Pessir vinnu-
veitendur eiga venjulega í minna þjarki
við verkamenn sína en aðrir, af því
þeir gera sér far um að finna hvað sann-
gjarnt er, og bjóða það fram að fyrra
bragði. Ef allir hefðu haft þann sið,
þá má búast við að tortrygnin hefði
orðið minni af hálfu verkalýðsins, og
minna reiptog um kröfurnar. En nú er
að búast við að að því reki, að djúp-
ið milli vinnuveitanda og vinnuþiggjanda
verði að fyllast upp með öllu, áður en
jafnvægi kemst á, að enginn verði verka-
maður, án þess að vera um leið vinnu-
veitandi; hver einasti maður verður að