Dagur - 16.06.1920, Blaðsíða 1

DAGUR
ki mur út á hverjum miðvikud.
Kostar kr. 4.50 til áramóta.
Gjalddagi fyrir 1. ágúsí.
AFGREIÐSLAN
er hjá / ón i P. Pór.
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
Innheimtuna annast ritstjórinn.
III. ár.
Akureyri, 16. |tíní 1920.
8. blað.
Jón Dúason
og landnámið.
Fáir munu í seinni tíð hafa vakið
meiri eftirtekt á landi hér en cand.
polit. Jón Dúason. Um langt skeið
hefir hann látið dynja yfir landslýðinn
hinar furðulegustu frásagnir um veður-
sæld og landkosti Orænlands, og skáld-
legar hugsmlðar um landnám og ný-
lendustofnun íslendinga þar á landi.
Af skrifum hans einum má sjá, að
höfundurinn er duglegur gáfumaður.
Peir, sem betur þekkja til, vita, að Jón
er alinn upp í einni af harðbala sveit-
um landsins í fátækt og á hrakningi.
Með gáfum sínum og atorku hefir hann
brotist þá braut, sem kunnugt er orðið.
Frá þeirri hlið skoðað, er maðurinn
hinn virðingarverðasti.
Eigi að síður munu landnániseggjan-
ir hans, fullyrðingar um landkosti Græn-
lands, og ofurkappsblærinn yfir öllum
skrifum hans um það mál, verða hverj-
um gætnum manni undrunarefni. Er og
full ástæða til þess, þegar þess er gætt,
að þessi maður hefir aldrei til Græn-
lands komið, því síður búið þar eða
hefir fyrir sig að bera snefil af hagnýtri
reynslu eða rannsókn í þessu efni. Fróð-
leik sinn um Grænland hefir hann frá
öðrum, sem hafa skoðað og lýst land-
inu með jafn miklu skilningsleysi og
þekkingarleysi á skilyrðum íslenzkrar
nýlendu myndunar þar á landi eins og
Jón virðist’sjálfur hafa til brunns að bera.
Auk þess bera skrif hans vott um
fullkomið athugunar og skilningsleysi á
högum og þðrfum íslenzks landbúnað-
ar, framtíðarhorfum hans og skilyrðum
fyrir auknu landnámi heima fyrir. í því
efni hefir hann ekki annað fram að
bera, en háspennuropa uppþembdrar
skólahagfræði. Hann getur á nógu
sniðuglegan hátt veifað um sig hag-
fræðislegum slagorðum um íslenzkan
landbúnað, sem verða einungis til at-
hlægis, af því hann skortir persónulega
reynslu, þekkingu og athugun á land-
búnaðinum sjálfum.
F*essi skrif Jóns hafa komið yfir menn
eins og skruggur úr heiðskíru lofti. Pað
er svo óvænt, að íslendingur verði til
þess að eggja menn á, að hlaupa úr
hálfnumdu landi út í jafn mikið tvísýni,
eins og hér ér um að ræða. Hins hafa
menn frekar vænst af hverjum góðum
vin ættjarðar sinnar, að hann hvetti til
aukinnar hagnýtingar á eigin landkost-
um og legði þjóðinni holl ráð. til þess
að færa túnskæklana út í óræktað land-
ið alt í kring.
Menn hafa því setið hljóðir undir
þessum lestri, og oi ðið ógreitt um svör.
peir hafa ekki átt aðgang að öðruin
heimildum en þeim, sem Jón byggir á
allar fullyrðingar sínar. En það er
meir en vafasamt, hvort hægt er að
hyggja á þeim gildan dóm með eða
móti. Rannsókn þyrfti að fara fram,
með nýlendumyndun fyrir augum, áður
en hægt er að treysta dómum í því
efni. F*ó er reynslan ein óyggjandi.
Páll Jónssnn kennari í Einarsnesi mun
einna fyrstur manna hafa risið til mót-
stöðu. Grein hans birtist í síðasta hefti
af Rétti. Ekki víkur hann þó neitt inn
á þá hlið málsins, sem að Grænlandi
horfir, né véfengir frásagnir Jóns um
landkostina þar. En hann tekur slag-
orð Jóns um íslenzkan landbúnað og
framtíðarhorfur hans þeim tökum, sem
við eiga.
Mörgum mun hafa verið það ráð-
gáta, hvað Jóni hefir gengið til svo of-
urkappsfullra og vanhugsaðra áeggjana
um útflutning íslendinga til Grænlands.
En nú er komið nýtt fram í málinu,
sem gæti ef til vill skýrt þá hlið málsins.
Blaðamaður einn frá danska blaðinu
Nationaltidende hefir átt tal við Jón um
þetta Grænlandsmál. Rúmið Ieyfir ekki
að birtur sé útdráttur úr samtalinu eins
og hann birtist í blaðinu. Aðalefnið
er það, að Jón afneitar því, að hafa
hvatt íslendinga til nýlendumyndunar á
Grænlandi. Telur ástæðuna til þessa
orðróms þá, að hann hafi vakið máls
á því í félagsriti Atlantzhafseyjafélagsins,
að Skandinavar og þá einkum íslend-
ingar stofnuðu nýlendu á Grænlandi.
Hann iætur þat og í ljós það álit
sitt, að hugsanlegt sé, að á Grænlandi
sé ýmsar auðlindir, sem íslendingar
hefðu hug að nota í félagi við Dani,
en að á íslandi sé alls engin stefna uppi
í þá átt, að hvetja landsmenn til ný-
lendustofnunar þar á landi. Hitt telur
hann áhugamál sitt, að mjög mikilsvert
fyrir íslendinga, að mega stunda fiski-
veiðar við strendur Grærilands.
Blaðið bætir því svo við, að á ís-
landi muni menn lesa þessi ummæli
Jóns með eftirtekt og, ef til vill, nokkuð
furðublandinni.
Snæbjörn Jónsson skrifar síðan í
Nationaltidende og flettir átakanlega of-
an af tvöfeldni Jóns í þessu máli. Birt-
ir hann meðal annars kafla úr einni af
stóryrtustu greinum Jóns, — svari til
próf. Knud Berlin, þar sem hann segir,
»að Danir skuli ekki með öllum hér-
skipaflota sínum geta varnað því, að
hann fari um þvert Grænland og endi-
langt, og jafn ómögulegt skuli þeim
verða að hindra það, að íslendingar
nemi þar land.«
Miklir menn erum við, Hrólfur minn.
Síðan þetta kom fyrir, hefir Jón bor-
ið liönd fyrir höfuð sér í sama blaði en
ekkert af því hefir borist liiugað norður.
Hverju á að trúa, Jóni eða blaðinu,
skal að sinni látið ódæmt, en hinsvégar
er það ekki ósennilegt, að Jón verði
sér til minkunar í þessu Grænlandsmáli.
Hann hefir sézt of lítið fyrir, rekið er-
indi sitt með meira ofurkappi og van-
hyggju en samboðið er slíkum gáfu-
manni, sem hann óneitanlega er, og
síðast en ekki sfzt, hvatt landa sína, til
þess að gerast yfirtroðslumenn og níð-
inga.
Mikils má vænta af Jóni, ef dreng-
skapur hans verður ekki minni en gáf-
ur hans og lærdómur.
Yfirlit
yfir heilsufar í Akureyrarhéraði ár 1919.
(Útdráttur úr skýrslu til landlæknis.)
Framan af árinu, eða til 22. marz,
var ströngum sóttvörnum beitt gagnvart
Suður- og Vesturlandi vegna Inflúenzu-
heimsfaraldursins, eins í þessu héraði,
sem öðrum, norðan- og austanlands.
En alt árið var lækniseftirlit haft með
öllum aðkomuskipum frá útlöndum.
Pessum sóttvörnum var það að þakka,
að Norður- og Austurland sluppu við
heimsókn inflúenzunnar eða hinnar svo
kölluðu spönsku veiki.
Frá því f október árið á undan, hafði
inflúenzan útbreiðst víðsvegar um suð-
ur- og vesturland. Skipum frá þessum
sýktu svæðum var að vfsu leyft að
koma hingað, en skipverjar urðu sjálfir
að afgreiða skipin og verðir voru settir
við þau í landi og engar samgöngur
leyfðar.
Pað var fyrst 22. marz, sem farþega-
skipi úr Rvík (Sterling), var leyft að
flytja hingað farþega, þar eð læknar
sunnan og vestanlands töldu veikina
vera útsloknaða. En þó voru farþegar
einangraðir í sóttvarnarhúsi í Rvík, í
nokkra daga áður en lagt var af stað
þaðan. Og til enn frekari tryggingar var
skipslæknir (Júlíus Halldórsson) sendur
með farþegunum til að hafa eftirlit með
heilsufari þeirra.
Allan tímann, sem hinu stranga sam-
göngubanni var beitt, var heilsufar með
bezta móti í héraðinu, því hvorki in-
flúenza né aðrar næmar farsóttir, fengu
farkost hingað. En með þessu fyrsta
skipi, sem leyfðist að fara ferða sinna,
fluttist hingað næm kvefsótt, sem sér-
staklega lagðist þungt á börn og þess-
vegna var kölluð Barnakvefið. Þessari
kvefsóttog langvinnuni eftirköstum henn-
ar, var það að kenna að heilsufarið þetta
ár var tæplega í meðallagi gott.
Manndauði varð eigi framar venju
Alls dóu 55 menn á árinu.
Fólksfjöldi var í árslok 5469 (tveim-
ur fleira en í ársbyrjun). 148 börn fædd-
ust lifandi en 4 andvana.
Framan af árinu gegndi Hinrik Thor-
arensen aðstoðarlæknisstörfum, en síðar
Jónas læknir Rafnar. Hann fluttist hing-
að norður til að setjast hér að, eftir
áskorun ýmsra bænda í Eyjafirði. Enn-
fremur hafði eg mér til aðstoðar um
sumarið Steingrím Einarsson læknastúdent.
Að fengnu leyfi landlæknis og stjórn-
arráðs, fór eg utan 23. sept. og kom
fyrst heim 20. jan. 1920. Ferðaðist eg
um Noreg, Svíþjóð, Danmörku og
Þýzkaland og kynti mér framfarir í lækn-
isfræði, við ýmsa spítala og fæðingar-
stofnanir, einkum í Kristjaniu, Lundi og
Berlín. — Jónas læknir Rafnar gegndi
störfum í ijarveru minni.
Samtals höfum við læknar hér í bæn-
um skráð 5069 sjúklinga, (eg 1157,
Vald. Steffensen 2502, Friðj. Jensen
1330 og Jónas 620). Sjálfsagt hafa all-
margir af þessum framtöldu sjúklingum
tvítalist, eða máske fjórtalist af skiljan-
legum ástæðum. Ferðir út úr bænum
fór eg 34, Jónas Rafnar 67, en hinir
læknarnir aðeins örfáar.
Farsóttir voru helstar þessar:
Kvefsótt gjörði vart við sig alla mánuði
ársins, þó að í ágústmánuði mætti heita
að fullkomið hlé yrði á. Þessar kvef-
sóttir voru eins og vant er mjög mis-
munandi þungar og mismunandi næmar
og í fari þeirra fylgdu eins og vant er,
lungnabólga, einkum á börnum og gam-
almennum. Og eins og ætíð er venja
til, urðu þær, jafnvel þó vægar sýnd-
ust, til þess að veikla mótstöðuaflið
gegn öðrum sóttum.
Ein kvefsóttin var þó alveg sérstæð
fyrir það, hvað hún var óvenjulega næm
á börnum og fyrir það, hvað geystur
hiti fylgdi henni. Það var hið svo
nefnda barnakvef, sem eg áður mintist
á. Það fluttist hingað með strandferða-
skipinu Sterling 22. marz með 2ja ára
gömlu barni. Það var kvefað, er hing-
að kom, en á góðum batavegi. Það
var lítið úr því gert við mig, hvað veikt
það hefði verið, áður það lagði af stað
úr Rvík, og heldur ekki þótti það i
frásögu færandi, að barnakvef væri að
ganga í Rvík. Hinsvegar var alment
álitið meðal lækna þar, að öll inflúenza
væri búin. Af þessum ástæðum var
engum sóttvörnum beitt gegn þessu
kvefi, enda hefði þurft til þess að tefja
skipið um hríð — en slíkt kostaði stór-
fé, — auk einangrunar allra farþega í
landi, hver veit hvað lengi. -- Og hve
nær mátti búast við kveflausu skipi ?
Sóttvarnir sýndast ei framkvæmlegar til
eilífðar upp á þá skilmála. Kvefið komst
því hindrunarlaust í land og fékk eg
tölnverðar ákúrur fyrir í blaðinu »Verka-