Dagur - 21.07.1920, Blaðsíða 2

50
DAGUR.
Við höfum margar samhljóða heim-
ildir um, að skógur hafi verið langtum
meiri í Fnjóskadal um 1700 en nokk-
urstaðar annarstaðar á landinu. Pegar við
flettum upp jarðabók Árna Magnússonar,
getum við lesið um jarðirnar í dalnum
í röð hverja eftir aðra eftir endilöngum
dalnum. Pá hafa flestum eða öllum
jörðum fylgt þau hlunnindi, að þar var
nógur skógur talinn til eldiviðar, víða
nógur, til kolagerðar, þar að auki og
sumstaðar nægur til rafta og utflutnings
til annara sveita. Og ekki vantaði að
menn notuðu sér þessi hlunnindi ó-
sleitilega. Eggert Ólafsson sagði í ferða-
bók sinni um ^kógana í Fnjóskadal, að
þeir taki öllum skógum fram hér á
landi, og að fyrir 100 árum þá, hafi
skógarnir í dalnum verið svo stórvaxnir,
að trén hafi haft 20 álna háan stofn
upp á greinum (eftir því verið um 50
fet).
1623 var ekki einungis blómlegur
skóg’ur í Fnjóskadal heldur líka á Bleiks-
mýrardal. Retta ár var í Vindhólanesi
haldin skemtisamkoma, líkt og þessi nú
hér í Vaglaskógi, og streymdu þangað
gestir úr Þingeyjarsýslu, Eyjafjarðarsýslu
og víðar að. Þá var ekki boðið upp á
ræðuhöld og söng, eins og nú tíðkast,
heldur upp á það, sem þá þótti meiri
veigur f til gleðskapar, en það var
hestaat.
F*á öttu þeir saman hestum sínum
Sveinn ríki á Illugastöðum og Sigmund-
ur á Garðsá. En þá varð að ryðja
burtu skógi til að gefa áhorfendunum
rúm og útsýni, (Árb. Esp. IV. 22).
Af Fornbréfasafninu má sjá, að marg-
ar jarðir hafa lagst í eyði, sem áður
voru vel setnar, bæði í Fnjóskadal og
í afdölunum út úr honum. í Timbur-
valladal var kirkjusókn og láu undir
kirkjuna bæir í Hjaltadal og Timbur-
valladal. Er sagt að 2 hálfkirkjur og
8 bænhús hafi legið undir Hálskirkju,
og hefir þá að líkindum verið þar á
meðal kirkjan á Timburvöllum,
Þetta sýnir, að Fnjóskadalur hefir verið
ólíkt mannfleiri fyrrum en nú og um
Ieið bænræknara fólkið, þar sem það
lét sér ekki nægja með minna en 8
bænhús auk kirknanna. »Heimur versn-
andi fer.« Œtli ekki það ? Smámsam-
an gleymdu menn bænahaldinu, og nú
vita víst fæstir hvar bænahúsin hafa
legið. En snemma hafa Fnjóskdælir
byrjað að slá slöku við bænahaldið, ef
dæma skal eftir því sem Porv. Thor-
oddsen (sjáFerðabók 4., bls. 3) hefir eftir
gömlum heimildum um kerlingu eina,
sem fyrir nokkrum öldum bjó á Kamb-
felli á Titnburvalladal. Hún hafði það
fyrir atvinnu að ala upp hunda, og
gjörði það með slíkri alúð og þeim
áhuga, að hún gleymdi öllum kirkjum
og kristindómi. Um hana var þetta
kvcðið :
Sigga kerling sett var út af sakramenti
tíu því hún tíkum hlynti
eu tiðagjörðum éngurn sinnti.
lJví miður et fósturjörðin okkar hérna
í Fttjóskadal orðtn alt of »beinaber,
nteð brjóstin nakin og fölvar kinnar.«
Hvetjum er um að kenna?
Áður en landið var numið, var það,
eins og Ari fróði segir frá, »drjúgum
vaxið skógi milli fjalls og fjöru.« Þá
voru hér hvorki menn né skepnur. Hér
var friður og ró, og skógurinn fékk að
njóta sín. En þegar mennirnir komu
og þurftu að afla sér eldiviðar og
brenna kol til Ijádengingar, og kindur
og geitur fengu að bíta brumið á vor-
in, þá var friðurinn úti.
I hvert skifti er eg Ift yfir garðinn
minn, sem eg plantaði fyrir nokkrum
árum, þá hugsa eg til þess. hvað trén
gætu verið orðin mörg og há, efkind-
ur hefðu ekki komist í garðinn. En
rollurnar ertt áleitnar. Jafnvel þó vel sé
girt komast þær klókustu yfir, og Iömbin
smjúga undir.
Skógrækt og sauðfjárrækt getur aldrei
samrýmst í sömu sveit. Eins og dæm-
ir. sanna.
Þvf hversvegna eru nú börðin ber
og blásnir hólar fram í dalabotna ?
Mikið er mönnunum að kenna en lang-
mest rollunum og geitfénu.
Rollurnar % verða útlægar að gjörast,
óalandi, óferjandi, óráðandi öllum bjarg-
ráðum í hverri skógarparadís, engu síð-
ur en Eva forðum, sem þóaðeins Ieyfði
sér að narta í eplisbita.
Rað er nóg beit í landinu fyrir sauð-
fé, þó þeim svæðum væri hlíft, sem
öllum öðrum betur eru haganlegri fyrir
skóggræðslu eins og Fnjóskadalur. Ress-
vegna væri mér skapi næst að segja:
Kæru Fnjóskdælir! Ef þið viljið aftur
græða dalinn ykkar skógi og lækna
flakandi sárin, sem eru forfeðrunum að
kenna og fénaði þeirra (en þeim var
vorkun, því þeir vissu ekki hvað þeir
gjörðu og áltu ekki annars úrkostar fá-
vísir menn og fátækir í stjórnlausu landi).
— Rá rekið allar ykkar rollur og geit-
fé út úr ykkar skógar-paradís og verið
engu vægðar minni en guð almáttugur
forðum við Adam og Evu. Rekið all-
an fénaðinn fram á Bleiksmýrardal og
Timburvalladal og hafið þar í seli en
girðið fyrir dalaopin. Setjið síðan árvaka
Kerúba við hliðin með sveipandi sverð-
um til að verjast öilum ágangi búfjár.
Margir munu nú segja. Minna má nú
gagn gjöra! En bezt er að taka munn-
inn nógu fullan svo að eyru mannaog
augu opnist. Til samkomulags vil eg
þá segja: í öllu falli þarf allstaðar að
girða vel og rambyggilega hvar sem
skógur á að vaxa og þrífast. Á sér-
hverri jörð hér í dalnum þarf að kotna
upp skógræktarstöð, vel hirt og afgirt og
smán saman færast út kvíarnar unz all-
staðar nær ræktað land saman til að
haldast í hendur. Aliir í Fnjóskadal
þurfa að gera skyldu sína og gleðja
forfeðurnar sem nú sjá ofar gröf sinni
hvað gjöra þurfti. Aliir þurfa að sá í
moldina og planta trjám. Enginn má
skilja við, án þess að hafa sett sér lif-
andi minnisvarða. Fósturjörðin launar
alt vel sem við hana er gjört. Mold-
in dökka, sem fóstrar okkur og fæðir,
og geymir okkur síðast í faðmi sínum
til að framleiða nýtt líf, hún man alt
vel sem við hana er gert:
»Hvað gjörir þú mér, það gjöri eg þér,
svo greinir hin kalda mold.
Ef gleður þú mig, þá gleð eg þig,
þín gæfa er eg, segir Fold.« (M. J.)
Skógarlendur á hverjum bæ í dalnum,
stöðugt víkkandi og fríkkandi fyrir góða
hirðingu hvers búanda, verða að minni
hyggju guði þóknanlegri og til meiri
þjóðþrifa horfandi, en þó kæmu aftur
átta bænahús og ótaldar hálfkirkjur
Munið eftir skáldinu norska Welhaven.
Honum var slíkt áhugamál að klæða
fjallið, að hann var vanur að fylla vasa
sína af eikarfræi (akarni) og lcasta því
til beggja handa þar sem hann gekk.
Með slíku hugarfari þurfa allir íslending-
ar að vera, og mun það gefa sigur
hinum fagra spádóm skáldsins:
»Sú kemur tíð, ersárin foldar gróa,
sveitirnar fyllast, akrar hylja móa,
brauð gefursonum móðurmoldin frjóa,
menningin vex í lundi nýrra skóga.«
(H. H.)
Fisksöluhorfur í Englandi.
Góðkunningi Dags hefir sýnt blaðinu
þá velvild, að senda því upplýsingar
um fisksöluhorfur á Englandi sem hafa
borist honum í hendur. Upplýsingar
þessar eru dagsettar í síðastliðnum mán-
uði og lýsa ástandinu eins og það var
þá.
Er svo frá skýrt að söluhorfur fyrir
fisk þar í landi fari stöðugt versnandi.
Verðið Iækki stöðugt og naumast ' fari
nokkur viðskifti fram í þeirri vörugrein,
jafnvel þótt verðið sé lágt. Kaupendur
afsaki sig með því, að þeir vilji fá ný-
an fisk.
Tölurnar í opinberum hagskýrslum
Stórbretalands um innfluttan fisk eru
mjög eftirtekfaverðar. Meira og tneira
af tiski er flutt inn með hverjum mán-
uði, en verðið fer stöðugt lækkandi.
Verð á saltfiski fellur afskaplega, hefir
komist niður í 25 pund sterling. smálest-
in, eða jafnvel minna. Sumir útgerðar-
menn hafa ráðist í að þurka fisk sinn,
í von um betra verð síðar, en mjög er
talið efasamt, að það borgi sig, því
markaðshorfur fyrir þurkaðan fisk eru
alt annað en glæsilegar, þegar tillit er
tekið til þess, hve miklar birgðir af göml-
uin fiski bíða sölu í Englandi, á Norður-
löndum og víða annarsstaðar.
Vegna verðfallsins á fiski eru mörg
botnvörpuskip hætt veiðum og lítur út
fyrir að blómatíð þeirrar útgerðar sé úr
sögunni fyrst um sinn, vegna kolaskorts
og sívaxandi útgerðarkostnaðar.
Ekki er útlitið betra hvað síldveiði
snertir. Hefir nýlega verið ákveðið [að
hæltu öllum síldveiðum þar fyrst um
sinn, nema ríkið tryggi fiskimönnum
hæfilegt vérð, sem líklega verður gert.
Hið almenna verðfall á ýmsum vör-
um, sem virðist vera í aðsigi og þegar
byrjað, stafar sumpart af peuingamark-
aðinum og háum bankavöxtum, og nú
einnig af verðfalli því, sem orðið er á
silfri. Síðan í febrúar mánuði hefir silf-
ur fallið í verði um 50°/o.
Kolaútflutningur frá Bretlandi er nú
takmarkaður. Verður ekki flutt út meira
en 20 miljónir smálesta á ári; þar af fær
Frakkland 45°/o, Ítalía 20°/o, en 35o/o
verður selt til annara landa. Gert er
ráð fyrir að frá Skotlandi verði ekki
flutt út nema 750,000 smálestir kola
yfir árið.
Ritstjóri Dags
lagði af stað í gær ásamt konu sinni
austur í Ringeyjarsýslu. Rau hjón hafa
orðið fyrir þeirri sáru sorg að missa
einkadóttur sína á 3. ári. Hún andaðist
austur á Breiðumýri á mánudagsmorgun-
inn var. Bananiein hemiar var heilabólga.
Neyðin í Austurríki.
Átakanlegt er að heyra um þær hörm-
ung^r, sem ibúar Austurríkis verða að
þol/í. Hungur, klæðleysi og önnur eymd
þjakar landslýðnum og gerir suma sturl-
aða. Blessuð börnin biðja um mat til
að seðja hungur sitt, og föt til að skýla
sér fyrir kuldanum, en hvorugt er til
nema af mjög skornum skamti.
Katólskur prestur í Austurríki hefir
nýlega skrifað dr. Alexander Jóhannes-
syni í Reykjavík bréf, og ræðir þar um
neyðina í Austurríki. Er prestur þessi
meðlimur í íslandsvinafélaginu þýzka.
Fara hér á eftir meginatriði úr bréfi
prestsins.
»Eg hefi verið rúmlega 6 ár prestur
í stærsta söfnuðinum í Salzkammergut
í Grúnau. Prestakall þetta er 240 ferh.
kilóm. að stærð. Er stundum verið 50
klukkustundir að komast að yztu tak-
mörkunum, er liggja upp á háfjöllum.
íbúarnir eru um 19000 og fást þeir
aðallega við að saga tré. Petta hérað
og önnur þarfnast hjálpar. Einu sinni á
viku fengum við kjöt, 100 gr. hver mað-
ur, og var það selt ofurverði. Stundum
höfðum við þetta heldur ekki. Hveiti V*
kg. á viku, 20 — 30 gr. márgarine á
vikum, mjög slæmt brauð og enga mjólk.
Verkamennirnir gáfust upp og margir
urðu undir trjábolunum, af því að þeir
höfðu ekki lífsþrótt til að forða sér
undan. En borgirnar hrópa á brenni.
Eg var lengi formaður í úthlutunar-
nefnd matvæla og þekki neyðina betur
en margur annar. Einkum leið blessuð-
um litlu börnunum í Gríínau illa. Þau
dóu unnvörpum. Engill dauðans hreif
margt barnið og bar það út í kirkju-
garð. Mig tók sárt til barnanna og bað
um hjálp. í fyrstu gat eg sent 300 börn
til Sviss og í ár 100 til Danmerkur. En
3000 börn hafa leitað hjálpar og beðið
um að mega komast til annara landa.
Til íslands geta börn vor ekki ferð-
ast; leiðin er of löng og mörg móðir
gæti ekki afborið að vita af barni sínu
svo langt í burtu. Eti nú kemur bón
mín. Ef til vill myndu íslendingar vilja
hjálpa börnum vorum. Mörg börn okk-
ar verða svöng og köld að ganga Iang-
an veg í skóla. Hlý föt og sokkar kæmu
þeim að miklum notum.«
Síðan biður presturinn að birta ís-
lendingum eftirfarandi ávarp:
»Yzt í hafi liggur þú, eyjan fjarlæga
með frægðarsögurnar þínar. Kærleikur
og hjálpfýsi voru skjaldarmerki þitt.
Aldrei barði framandi niaður árangurs-
laust að dyrum þínum, aldrei var svöng-
um manni úthýst. Eg ketn með 3000
svöng og köld börn til þín, ástkæra
fóstra ísland. 6000 barnsaugu mæna á
þig grátandi og segja: Hjálpaðu okkur,
mamma! Okkur er kalt á höndum og
fótum, vangarnir eru fölir og kraftarnir
að þrotum komnir. Gefðu okkur ull, föt,
mat og peninga! Gefið okkur ull við
kuldanum!
Pessa bæn sendum við ykkur, 50000
bændur á íslandi. Gefið okkur ull fyrir
10 aura af hverri kind. Hve við mynd-
um þá vcra farsæl. Pið 15000 íbúar í
Reykjavík, gefið okkur 1 eyri hver. Pað
eru 150 danskar krónur, en 3600 aust-
urrískar krónur uúna. Okkur fjallaböru-