Dagur - 27.10.1920, Síða 2

106
ÐAOUR
sést að fraraan, að »undirkurs« eða
gengismismunur hafi átt sér stað, þó
ekki á vegum íslandsbanka. Hún neit-
ar því að bankanum beri skylda, til
þess að útvega erlendan gjaldeyri og
ennfremur því, að honum beri skylda,
til þes9 að yfirfæra fé fyrir Landsbank-
ann.
Fjármálaráðherrann.
Á viðtali Morgunbl. og ráðherrans
er lítið að græða. Hann veit ekki um
gjaldeyrismálið annað en það, að kaup-
sýslum. danskur hafi boðið Landmandsb.
innieign í banka hér á Iandi fyrir 98°/o
Málið sé til meðferðar í stjórnaráðinu
og muni, ef til vill, verða ráðið fram
úr því með samningum milli stjórnar-
innar og danskra banka.
Hann telur ekki ástæðu til að æðrast,
þar sem þjóðin eigi í óseldum afurð-
um 25—30 miljónir fram yfir verzlun-
arskuldir. F*ó sé um að gera að hefta
innflutning af fremsta megni. Pað sé
bezta ráðið til þess að losna úr krepp'
unni.
Orsök fjárhagskreppunnar telur hann
þá, að framleiðsla síðasta árs hafi ekk1
selst; því verði, sem henni var haldið í.
Retta muni þó ekki spilla fyrir sölu
þessa árs framleiðslu, heldur aðeins tefja
fyrir henni, en söluhorfur séu alls ekki
slæmar nú, og megi því ætla að ástand-
ið batni mjög bráðiega. *)
En sérstaklega telur hann fjárhags-
kreppuna sprottna af of miklum inn-
flutningi og eyðslu í landinu.
í næsta blaði koma álit þeirra G. Ó.
(Georg Ólafsson?) og Eggerts Briem
frá Viðey. Verða síðan niðurstöðurnar
dregnar saman, svo lesendunum gangi
betur, að átta sig á því, sem allir þess-
ir vitru menn segja um þetta stóikost-
lega mál. Ress er ekki að dyljast, að
niðurstöðurnar eru sundurleitar og rísa
hver gegn öðrum. Pess er þá meiri
von, að málið sé skoðað frá öllum
hliðum, hvernig sem Degi og lesemJ-
unum gengur að draga út úr umræðun-
um einhverja aðalniðurstöðu.
*) 29. ágúst s.l.
Ritstj.
Lesendur
eru ámintir um að lesa, ef kostur er,
ritstjórnargrein f 46. tbl. ísl., sem heit-
ir: »Fáein orð til mannsins á undan-
haldinu«. Geta þeir þá leitt sér í hug,
hvort sérhvert mál muni ekki vera »sigr-
inum vígt«, sem á sér slíkan svara-
mann, sem ritstjórinn er.
Eftir öilum atvikum verður ekki ann-
að sagt, en að Brynleifur standi sig
bara vel.
Kúaberklar og
mannaberklar.
eftir
Steingrím Matthfasson.
II.
aHverhefirsinn djöful að draga«, segir
máltækið. Eins og mennirnir hafa ýmsar
stórsóttir og kvilla að dragast með, eins
hafa skepnurnar sína kvilla, en þó eink-
um og sérstaklega þær skepnur sem lifa
undir vörslum mannanna, bæði alidýr,
og þau, sem höfð eru til augnagamans
og fróðleiks í dýragörðum. En venju-
lega er því svo háttað, að hver dýra-
tegund hefir sína sérstöku óvini, sína
sérstöku sýkla eða sníkjuverur, talsvert
frábrugðnar þeim sem ásækja aðrar
dýrategundir. Við þekkjum öll hve lúsa-
tegundirnar eru ólíkar t. d. færilúsin,
hrossalúsin, hænsnalúsin og mannalúsin.
Og kláðamaurinn í mönnum er alt ann-
ar en sá sem veldur fjárkláðanum. Rann-
ig má lengi halda áfram. En engin regla
er án undantekningar. Líkt og við sjá-
um að flóin bítur jafnt hunda og menn
eins eru bakteríur, sem gjöra sér lítinn
manna- né skepnumun. Svo er t. d. utn
miltisbrandsbakteríurnar, sém eru jafn
bráðhættulegar mönnum sem nautgrip-
um, og sullir og bandormar ásækja
margir jafnt menn og skepnur.
F*að var löngu kunnugt, að ýms dýr
fá tæringu og veslast upp úr henni með
svipuðum einkennum og menn. Pau ali-
dýr eru færri, sem ekki geta fengið
berkla. Og í dýragörðum er tæringin
algeng á öpum, froskum, skjaldbökum,
slöngum og ýmsum fuglum, einkum
páfagaukum og hænsnafuglum. Meðal
alidýranna er algengast að sjá berkla í
nautgripum, þar næst í svínum, en
sjaldnar í geitum, sauðfé, hrossum,
hundum og köttum. — í öllum þess-
um tæringarsjúku dýrum fundust tær-
ingarbakteríur, en þó með nokkuð mis-
munandi lögun og eðlisháttum. Lengi
trúðu læknar því, að alt væri sama kál-
ið, — það mundi á sama standa hvað-
an ilt kæmi, hvort bakterían stafaði frá
kú, svíni, hænsnum o. s. frv., sama yrði
tæringin ef menn sýktust af þessum dýr-
um. Einkum þótti það nokkurn veginn
vafalaust, að berklar af nautgripum væru
samskonar og mannaberklar og að
sýking ætti sér þráfaldlega stað og það
auðveldlega milli manna og gripa. Pað
vakti því mjög mikla furðu og miklar
mótsagnir og ósamkomulag meðal lækna,
þegar hinn víðfrægi þýzki bakteríufræð-
ingur prófessor Koch, sá er fyrsfur upp-
götvaði tæringarbakteríuna og manna
bezt hafði athugað hennar eðli og út-
breiðslu í náttúrunni, þegar hann kvað
upp úr með þá skoðun sína á lækna-
fundi í London 1901, að gripaberklar
og mannaberklar væru ólíks eðlis og
bakteríurnar svo fjarskyldar, að hér væri
um tvent að tala, og menn þyrftu ekki
að óttast sýkingu af gripum. Hefði ein-
hver annar en Koch komið þá fram I
með slíka kenningu, hefði enginn gefið
því gaum og þessi sérvizka hans hefði
verið þögguð niður og þöguð í hel
eins og einhver endemisvitleysan. En af
því Koch þótti meira en meðalsnápur,
spunnust út úr þessu mikþir umræður,
en flestir urðu á öðru máli en Koch.
Fjöldi vísindamanna tók sfðan málið til
alvarlegrar endurskoðunar og enska
stjórnin skipaði nefnd margra merkra
lækna til að rannsaka sambandið milli
berkla í mönnum og gripum. Starfaði
þessi nefnd í mörg ár. Málið var flókn-
ara en flestir höfðu haldið. En aðal-
niðurstaðan sem þ@ssi nefnd og aðrir
visindamenn hafa komist að er sú: að
Koch hafi að vfsu haft rangt fyrir sér
um það, að gripir gætu ekki sýkt menn,
því sannast hefir hvað eftir annað, að
menn og þó einkum börn geta fengið
berkla af að drekka um langan tíma
ósoðna mjólk úr berklaveikum kúm, og
enn fremur hefir það komið fyrir, að
slátrarar og aðrir, sem fóru með inn-
ýfli úr berklaveikum gripum fengu út-
vortis berkla, en þó væga og auð-
læknandi.
En hitt hafa menn orðið að viður-
kenna, að Kock hafði rétt fyrir sér í
því, að gripaberklarnir eru annars eðlis
en mannaberklar og lýsir það sér meðal
annars í því, að þeir eru yfirleitt langt.
um ósaknæmari mönnum en manna-
berklar. Og eins er um berkla í öðrum
dýrum. Eðli og lögum sýklanna er
töluvert mismunandi og frábrugðin hjá
hinum ýmsu dýrategundum.
Pað hefir með vissu tekist að aðgreina
4 tegundir eða afbrigði af tæringar-
bakteríum þ. e.
/. Mannatæringarbaktertur (fypus hu-
manus) sem valda allskonar berkla-
veiki í mönnum, en finst þar að
auki stundum í berklaveikum svfnum
og hundum, og nokkuð oft í öpum
og páfagaukum.
2. Nautgripatœringarbakteriur, aðallega
í berklaveikum nautgripum, en þar
að auki í berklaveikum svínum, 'sauð-
fé og geitum og stundum mönnum.
3. Hœnsnatœringarbakterlur í berkla-
veikum'hænsnum. F*ær eru oft breyti-
legar útlits og sýkja lítið eða ekki
önnur dýr og mjög sjaldan menn.
4. Taringarbakteriur blóðkaldra dýra -
í berklaveikum fiskum, froskum,
skjaldbökum og fleiri skriðdýrum,
en sýkjá aldrei dýr með heitu blóði.
Auk þessara afbrigða, sem nú voru
talin, hafa enn fundist bakteríur mfög
svipaðar tæringarbakteríum. Pær Iifa
snýkjulífi í mold og á ýmsum grasa-
tegundum t. d. vallarfoxgrasi (phleum
pratense). Þær berast oft í mykju og
þaðan í mjólk og smjör og geta dafnað
þar vel. Ef þeim er spýtt inn í blóð
dýra valda þær sýki, sern líkist tæringu
en er mikið vægari og batnar. Og ein-
kennilegt er að dýr, sem sýkl hafa ver-
ið á þennan hátt, svara áhrifum túber-
kúlíns líkt og þau, sem smittast hafa af
reglulegnm tæringarbakteríum. Petta
bendir á töluverðan skyldleika.
Sennilega eru ekki öll kurl komin til
grafar, og enn eru vísindin í vafa um
marga hluti þessum efnum aðlútandi.
Hvernig verða bakteríurnar til og hve-
nær komust þær fyrst í menn og skepn-
nr? Og er ekki altaf eitthvert illyrmi
að myndast og ummyndast? Hver veit?
Til skamms tíma héldu menn, að
nautgripir tækju berkla sína af mönnum
Og það halda margir enn. En manna-
sýklar hafa ekki fundist í sjúkum naut-
gripum þrátt fyrir ítarlegar rannsóknir,
nema þá ef þeim hefði verið spýtt inn
í blóð þeirra af mönnum.
f bækling, sem eg skrifaði í fyrra,
• Mannskæðasta sóttin«. hélt eg því fram,
að gripir sýktust þráfalt af umgengni
við sjúka menn. Eg vissi þá ekki betur.
En nýlega skrifaði mér Sigurður Iæknir
Magnússon á Vífilsstöðum, að þetta væri
fullyrðing, sem eftir væri að sanna. Og
það mun vera rétt, þó enn hafi eg mín-
ar vafasemdir. Það hefir, satt er það,
engum tekist með rökum að sýna fram
á, að nautgripir sýkist af mönnum.
Fróðari erum við þá ekki enn þá. En
hvaðan fá þá skepnurnar sína berkla?
Eg hafði haldið að það væri meira enn
varasamt, ef tæringarveikur fjósamaður
hrækti í heyið eða kysti kýrnar. Og svo
koma vísindin og segja að það sé ó-
sannað mál! Ef til viil mega karlarnir
hrækja eins og þí lystir! Eg vil þó
biðja menn að bera mig ekki fyrir því.
(Meira.)
Um búskap og
fénaðarhöld.
Eftir F». Gíslason.
III.
Forðabúr f*0 eg > öðrum kafla
og greinar minnar, hafi fært
fóðurb.fél. nokkur rök fyrir því, að
vankunnátta og vanhirðing eigi mestan
eða allan þátt í heyskorti bærida yfir-
leitt, og bent sé á vænlegustu ráð til
umbóta í þessu efni; þá er þar með
ekki fundið neitt ráð, til bráðra og full-
nægjandi umbóta, í fóðurbyrgðamálinu.
Pað mun ekki veita af fjórðungsald-
ar áróðri, til þess að ná almennum og
fullnægjandi umbótum i meðferð fjár-
ins, sem eitt út af fyrir sig, gæti unn-
ið bug á öllum fóðurskorti bænda.
Annað og fljótvirkari ráð verður einnig
að finnast. Prátt fyrir það má ekki slá
slöku \ið að fá fjárhirðingu í viðunan-
legt Iag, því annars eru almenuar kyn-
bætur óframkvæmanlegar.
Ýmsra ráða hefir verið Ieitað til þess
að fyrirbyggja fóðurskort. Fyrst má nefna
þar til forfellislögin, sem aldrei hafa
orðið að Iiði, vegna þess, að þau gefa
engin ráð eða meðnl, eru því bara
»hirtingarvöndur syndugs manns«. Jafn
ómannúðleg gagnvart fátækum og ráð-
þrota mönnum, (sem eiga að etja kappi,
annarsvegar við örbyrgð og skort, hins-
vegar við ofurtnagn óblíðrar náttúru),
eins og heyskortur er gagnvart skepn-
unum.
Pá eru forðagæalulögin, meinlaus að
vísu, en gagnslítil æins og þau eru, og
ná aldrei tilganginum. Þau gefa bænd-
um bendingar um það, sem þeir vita
áður sjálfir, hvort sett er á vogun eða
ekki, en tryggja mönnum engan stuðn-
ing eða hjálp. Að minsta kosti hefir sú
raunin orðið á.
Pá kemur til sögunnar forðabúrshug-
myndin, sem mikið hefir verið rætt og
ritað um, og sumstaðar komist í fram-
kvætnd.
Hér kemur fram ný og mannúðleg
hugsjón, um að hver styðji annan með
félagsskap, bygt á þeim höfuðsannind-
um, að »sameinaðir stöndum vér, en
sundraðir föllum vér«.
Fyrirkomulag forðabúrs er hugsað á
þann hátt, að félög eða hreppar eigi
ætíð fyrirliggjandi vöru eða heyforða,
til þess að lána bændum út þegar hey-