Dagur - 28.09.1922, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg. Gjalddagi
fyrir 1. júlí. Innheimtuna annast
ritstjóri blaðsins.
V. ár.
Akureyri, 28. september 1922,
AFOREIÐSLAN
er hjá JónJ I>. l>ór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, hundin við áramót,
sé komin til afgreiðslumanns
fyrir 1. des.
39. blað.
f Þ-E-I-R S-E-M B-Y-G-G-J-A
íbúðarhús, verzlunarhús eða hvaða hús sem
er, þar sem hitunartæki þurfa, »miðsföðvar»-
vélar, ofna eða eldavélar, ættu að snúa
sér til undirritaðs.
Jón Stefánsson.
Talsími 94. '&r Akureyri.
Vífilstaðahælið.
Nú er haiin hin hvassasta orra-
hríð í Reykjavíkurblöðunum um
starfrækslu Vífilstaðahælisins, Iækni
þess, hjúkrunarlið og matreiðslu. Er
mál þetta sótt og varið af miklu
kappi. Upphaf þessara deila var það,
að einhver fyrverandi sjúklingur
skrifaöi mjög hvassa ádeilugrein í
Tímann og réðist þar á yfirlækninn,
hjúkrunarliðið og matreiðslukonuna.
Var grein sú allhvatskeytleg og bar
með sér, að hún væri ekki allskost-
ar sanngjörn. Síðan hefir hver grein-
in rekið aðra, og vill skifta allmjög
í tvö horn, eins og gengur, þegar
deilt er af miklum hita.
Svo mikilsverð stofnun, sem hæl-
iö er fyrir þessa þjóð, er ekki að
furða, þó það, sem aflaga kami að
fara, vaxi mönnum í augum. En
gagnrýnislausar árásir annarsvegar,
og blind vörn hinsvegar, kemur
engu góðu til leiðar. Það er næst-
um því alveg víst, að hælinu er í
einhverju áfátt, eins og því nær öll-
um okkar stofnunum. En að starfs-
fólkið eigi á því einkasök, vegna
þekkingarskorts, óskyldurækni og
mannvonzku, nær vitanlega engri
átt. Ekkert nema óhlutdræg rann-
sókn á málinu leiöir í Ijós, í hverju
stofnun þessari er áfátt og orsakir
þess. Enginn ætti að standa á móti
þeirri rannsókn og sízt þeir, sem
eru svo þungum sökum bornir.
Þjóðin þolir ekki, að neinu sé hald-
ið leyndu á þessum stað. Hún á
heldur ekki að þola, að yfirlæknir-
inn og starfsfólkiö sé yfirausið ó-
veröskulduöu níði. Hún krefst þess,
að vita sannleikann í málinu og
haga ráðstöfunum í samræmi við
hann.
Par sem þetta mál er ekki lítils-
vert og þar sem ritstj. Dags hefir
haft ástæðu til að kynnast yfirlækn-
iuum og hælinu af eigin raun, mun
í næsta blaði verða farið nokkrum
fleiri orðum um málið.
Vínveitingaleyfi. Bæjarstj. Rvlkur
og Hafnarfjarðar hafa á ný þverneitað
að gefa nokkrum meðmæli til vín-
veitinga.
»VerzIunarólagið«.
Svo nefnist flugrit, sem hefir nýlega
verið dreift um landið. Höfundur þess
er Björn Kristjánsson, fyrrum banka-
stjóri. Höfundurinn tekur það fram, að
ritið sé ekki skrifað og birt f árásar-
skyni. En honum hefði verið hollara,
að taka ekkert fram um það. Það
eykur ekki trú á gildi ritsins eða
mannkosti höfundarins, að reyna með
slíku yfirvarpi, að villa heilvita les-
endum sýn um raunverulegan tilgang
þess. Slægvizkan getur brugðist á
þessum tortrygnistfmum. Nafnið á rit-
inu gefur ástæðu til að ætla, að
verzlunarmál þjóðarinnar yfir höfuð
séu tekin þar til rannsóknar, en svo
er ekki. Aðeins einn þáttur þeirra
eða öllu heldur eitt verzlunarfyrirtæki,
Samb. ísl. Samvinnufél. er tekið til
meðferðar og á það ráðist. Árásirnar
má greina í eftirtalda höíuðþætti:
í fyrsta lagi er ráðist á skipulagið.
í öðru lagi á framkvæmdasíarfsemina.
í þriðja lagi á tryggingarnar. I fjórða
lagi á hvatir og mannorð þeirra manna,
sem beitt er fyrir f þessum félagsskap.
Höfundurinn hefir í niðurlagi ritsins
slegið þann varnagla, að ritið muni
fá harða mótspyrnu f Tfmanum, Deg*
og Tímariti ísl. Samvinnufél. Og að
þjóðin muni sj5, hversu einlœg og
réttsýn sú mótspyrna verði. Nú má
einnig vera, að mótspyrna þessi leiði
í ljós einlœgni B. Kr. sjálfs. Það er
ekki einungis létt verk, heldur óhjá-
kvæmilegt, að sýna fram á, að ummæli
B. Kr. þau, að hann skrifi ekki f
árásarskyni, eru af óeinlægni mælt.
Það mun koma bert f ljós í eftirfar-
andi greinum, að rit þetta cr runnið
af sömu rót og önnur árásarrit og
ræður, sem á sfðustu árum bafa, úr
þessari átt, dunið jafnt og þétt yfir
samvinnumenn. Ritið er all lævfslegt
en þó væntanlega mishepnað herbragð
þeirra manna, sem álfta það fært og
telja það rétt, að ráðast á knéfallinn,
fslenzkan landbúnað á þann hátt, að
tortryggja f augum almennings menn
þá. sem fyrir er beitt og torlryggja
í augum innlendra og erlendra láns-
stofriana verulunarfyrittœki bœnda,
fjárhagsstyrkleik þess og trygg’ngar.
Dagur hefir yfir svo litlu rúmi að
ráða, að hann telur sér ekki fært þess-
vegna, að gera riti þessu svo gagnger
skil, sem vert væri. Hann verður því
að takmarka mál sitt við nokkur höfuð-
atriði, en láta mörgu ósvarað. Mjög
margt í ritinu fellur um sjálít sig við
gaumgæfilegan lestur, þvf þar eru
saman komnar fleiri órökstuddar full-
yrðingar, en ætla mætti, að vitur
maður teldi málstað sfnum vera til
styrktar og meira af dylgjum og gét-
sökum, en réttsýnn lesari þolir.
Sambandið og sKuldaverzlunin.
B. Kr. telur vera þessarþrjár höfuðor-
sakir til skuldaverzlunarinnar f sam-
vinnufétögunum:
Að íélögin voru upphaflega stofnuð
án teljandi veltufjár, en f stað þess
með vfðtækri sámábyrgð;
að félögin gefa ekki fullnaðarreikn-
ing yfir viðskiftin fyr en sölu íslenrkra
vara á erlendum markaði er að fullu
lokið og
að eitthvert félag f Reykjavfk, sem
hann vfkur oft að, leggji kapp á, að
ná sem mestu af verzlun landsins
undir Sambandið, til þess að tryggja
vissum mönnum áhrif í landinu og
góðar stöður. Sambandið hafi því að
tilhlutun þessara manna, ekki spornáð
við skuldaverzlun, heldur lagt alt kapp
á, að binda sem flesta á skuldaklafann.
(Bls. 41—42).
Nú getur það ekki skift litlu máli
fyrir B. Kr., hvort í ljós kæmi, við
rannsókn þessara mála, að hann hafi
litið á þessa hluti með réltsýni, svo
mikils sem hann telur það vert, að
njóta þeirrar dygðar í fari samvinnu-
manna f viðureigninni við sjálfan hann.
Ut af fyrst greinda atriðinu ber að
geta þess, að B. Kr. heldur því fram
að alls ekki hefði átt að stofna kaup-
félög hér á landi án þess, að hver
íélagsmaður legði fram veltufé að
einhverjum mun og að ábyrgðin væri
mjög takmöikuð. Nú má það öllum
ljóst vera, sem þekkja til ástandsins,
eins og það var hér á landi um það
bil, er kaup'élögin risu upp, að fram-
lag veltufjár var íslenzkum bændum
gersamlega um megn. Bændur voru
yfirleitt skuldum vafðir við selstöðu-
verzlanirnar, engar lánstofnanir voru
til f landinu, sem gátu veitt bændum
verzlunarlán. Alls engin von var þvf
svo mikils veltufjár, að komist yrði
bjá ábyrgðinni. Þetta er B Kr. lfka
Ijóst, þvf veltufjárupphæðin, sem hann
nefnir, er mjög lftil og hann synjar
þess ekki, að ábyrgð þyrfti að vera
jafnhliða, en aðeins sjálfskuldarábyrgð
innan hreppa. En hver heettumunur
er á sjálfskuldarábyrgð innan hreppa
og innan heils sýslufélags eða jafnvel
innan margra héraða, hefir B. Kr.
láðst að skýra frá í riti þessu. Er það
f fultu samræmi við málsreifun annara
fjandmanna samvinnufélaganna, sem
jafnan ræða um samábyrgðina eins
og einhverja óheyrilega ófreskju, án
þess að gera neina frekari grein fyrir
máli sfnu. Þær umræður eru ýmist
Jarðarför systur og móður-
systur okkar Guðrúnar
Daviðsdóttur, sem andað-
ist 22. þ. m., fer fram laugar-
daginn 30. sept. og hefst kl. 1
e. h. með húskveðju á heimili
okkar, Hafnarstræti 103.
Anna Davíðsdótiir.
Anna Sigurðardóttir.
bygðar á megnri vanþekkingu á eðli
og tilgangi ábyrgða eða þá á þeirri
undirhyggju, sem er nauðsynleg, þegar
á að vekja gagnrýnilausa tortrygni
almennings gegn mönnum eða mál-
efnum. Þess væri full þörf, að rann-
saka mjög gaumgæfilega eðli og hættu-
möguleika samábyrgðarinnar svo það
yrði öllum almenningi ljósara, við
hvað illspár og ógnanir þessara manna
hafa að styðjast. í stuttu máli getur
það ekki orðið gert að fullu, en að
þvf verður þó vikið sfðar.
En vel á það við á þessum stað,
að benda mönnum á, að samábyrgðin
er ekki eins frumlegt né eins óheyri-
legt uppátæki, eins og þessir sfvakandi
bændaverðir f Reykjavík og vfðar vilja
láta mönnum skiljast. Öreigafram-
færslan hvflir á sama grundvelli. Þjóðin
er öll í samábyrgð fyrir þvf, að hver
maður fái til hnffs og skeiðar. Sam-
ábyrgð kaupfélaganna miðar til þess,
að gera einstaklingunum fært, að reka
atvinnu sfna. Forða þeim frá, að verða
öreigar. Fátækralögin tryggja hverjum
lffsnauðsynjar. Það er ekki hættulaust
fyrir efnahag bjargálnamannsins, þegar
nágranni hans fer á hreppinn. Það er
sú hætta, sem er þvf samfara, að
búa f siðuðu þjóðfétagi.
Um það bil, er samvinnufélögin risu
upp, var um tvo kosti að velja fyrir
fslenzka bændur. Annar var sá, að
stofna kaupfélögin með samábyrgð og
safna smátt og smátt veltufé. Hinn,
að halda áfram að hlfta forsjá og
íöðurlegri umhyggju selstöðukaup-
mannanna og þeirra fslenzku kaup-
manna, sem upp mundu rfsa f landinu.
En getur B. Kr. fært minstu líkur
fyrir því, að á þann hátt hefði orðið
girt fyrir skuldaverzlun ? Lfklega ekki.
Einstakir bændur hafa aldrei átt
greiðan aðgang að lánstofnunum til
verzlunarlána. Eða getur B. Kr. hrósað
sér af þvf, að hann hafi, sem banka-
stjóri, greitt götu bænda i þessu efni?
Tæplega verður það talið honum til
réttlætingar, þegar gffuryrði hans,