Dagur - 07.06.1923, Blaðsíða 1

DAGUR
kernur ut á hverjum ftmtudeei.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagf
fyrir 1. júlí. Innheimfuna annast
ritatjórf blaðsins.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jðni I>. I>ór,
Norðurgótn 3. Talsimi 112i
Uppsögn, hundin við áramót
sé komin til afgreiðslumanns
fyrir 1, des.
VI. ár.

Akureyrl, 7. júní 1923.

24. blaö.
* ~r~ ~ll—■

Öllum vinum fjær og nær, sem á einn eða annan
*
hátt hafa sýnt hluttekningu við fráfall og jarðarför
Jdns Davíðssonar frá Reýkhúsum, vottum við okkar
innilegasta þakklæti.
Aðstandendurnir.
Stjórnmálastefnur
og kosningar.
Yfirlif.
I.
ísland er eitt af yngstu þjóðlönd-
um jarðarinnar. Pó verður saga is-
lenzku þjóðarinnar rituð í þrem köfl-
um, er greina frá biómaskeiði hennar,
hnignunarsögu og viðreisnarh'mabili.
Til þess að geta skilið þær steínur,
sem nú eru uppi í þjóölífinu, er
nauðsynlegt, að Hta yfir sögu þjóðar-
innar og veita athygli stærstu drátt-
um í stjórnmálaviöleitni hennar.
Verður það gert hér, án þess að
eytt verði ti! þess mjög þreytandi
margmælgi.
Forfeður þjóðarinnar, sem veður-
vitalausir, leiðarsteinslausir sigldu
opnum skipum yfir úthafið, út til
íslands og til Amerlku áttu drauma
sína undir bliki kvöldsólarinnar. Af-
rek þeirra í siglingum ereins dæmi
I sögu jarðarinnar og mætti geta
þess til, að ekkihafi leikur einn og
æfintýraþrá knúð til slikra svaðilfara.
Þeir áttu kjörgrip í lífi sfnu, sem
þeir vildu bjarga, sem þeim var
meira virði en óöul og eignir, lff
og Iimir; Sá kjörgripur var borgara-
legt frelsi það, er þeir nutu í Nor-
egi fyrir einveidið. Sagnir farmann-
anna greindu frá landinu ónumda
undir bliki kvöldsólarinnar, þar sem
ekkert væri til, sem hefti frelsi þeirra,
er vildu leita þar til lands, þar sem
ströndin biði ósnert og baðmur
landsins órofinn af ágengni manna
og dýra; þar sem biðu ný óöul
þeirra, er djörfung hefðu, til þess
að ieita eftir þeim
Ást á frelsinu var ieiðarsteinn
þessara gömlu farmanna, sem áttu
þá víkingslund. er ekki glúpnaði
fyrir dauðanum, en sem gátu ekki
horft fram á neitt paö, er þröngvaöi
kosti andans, stórrar skapgerðar
þeirra og rausnar. í nafni frelsisins,
i trausti þess og tilbeiðslu var ís-
land bygt. A!t stjómarskipulag land-
námsmanna, sem bygðu hér upp
óðul sín og létu ættbáika sína grein-
ast um sveitir landsins, var mótað
af þessari þrá.
Landnámsmennirnir, sem höfðu
verið gildir bændur hetma i Noregi,
fengu þeirri þrá sinni fullnægt, að
koma sér fyrir í nýju landi á svip-
aðan hátt og verið haföi f fööur-
landi þeirra. Ptir urðu frjálsir og
óheftir af æðra valdi en eigin vilja.
Peir urðu landsdrotnar yíir stærri
eða minni svæðum í Iandinu og
fengu mannaforráð. Upp af þessum
atvikum landnámsins reis goðavaldið
í Iandinu, glæsilegt og stórbrotiö
hið ytra, en sem bar í sér sitt eigið
dauðamein.
Frelsisþrá mahnanna, sem lögðu
alt í sölurnar fyrir hana, var fullnægt.
Petta dæmi forfeðranna hefir Islend-
ingum þótt vera svo aðdáunarvert,
að enn í dag heyrast lofræður um
mennina, sem létu ekki kúgast af
Iiaraldi hárfagra, heldur björguðu
frelsishugsjóninni og stofnsettu hið
forna, frjálsa gullaldarlýðveldi á ís-
Iandi.
Loíræður þes9ar eru réttmætar að
því leyti, sem þær ná til hugdirfðar
forfeðra okkar, hetjulundar, dreng-
skapar og annara góðra skapþátta.
Að öðru leyti eru þær bygðar á
íhugunarlítilli hrifningu. Yfir það er
venjulega dregin fjöður, að forfeður
okkar voru mestu barrar i þjóð-
féiagsmálum, eigingjarnir ribbaldar
og að þeim mishepnaðist gersamlega
verkefniðrað stofnsetja tíki frelsisins
á íslandi. Verður í næsta kafla sýnt
fram á orsakirnar til þessa;
II.
Lýðveldisskipulagið svo kallaða,
sem Islendingar stofnsettu á land-
námstíð, var meingallað, enda þótt
margt í því væri vel hugsað og
viturlega ákveðið. Meingallar þessir
voru runnir af sömu rót og land-
námiö sjálft: Skorti á skipulagshæfni
og á drotnunargirni þeirra, er stóðu
fyrir landnáminu. Einkenni þessa
vanþroska komu fram á tvennan hátt.
Þessir frelsisdýrkendur, sem svo
mjög hala verið dáðir fyrir stór a(-
rek til bjargar frelsinu í heiminum,
voru sjálfir þrœlaeigendur. Um leið
og þeir hlóðu varnir um sitt eigið
frjálsræði, brutu þeir á móti frelsis-
hugsjóninni svo freklega, sem verða
má. Mun það lengst verða í heim-
inum, að skamma stund veröur þess
notið og ekki harmkvælalaust, sem
gert er að sérréttindum vissra manna,
en öðrum neitað um. Hjá því gat
ekki farið, að rangsleitnin kæmi
niður sem hefndáþeim stórgölluðu
mönnum, sem hugðust að byggja
ríki fyrir sjáifa sig og hafa blóðug
þrælabök og sundurkramdar manns-
sálir að hyrningarsteinum.
Á sama hátt og eigingirni þessara
manna hamlaði því, að frelsið næði
tii róta þjóöfélagsins, stóö hún og
í vegi fyrir þvl, aö þeir brytu odd
af oflæti sínu og beygðu sig fyrir
sameiginlegri valdstjórn í landinu.
Stjórnarfariö varð því að mestu
sundurlaust og sundurlynt höfðingja-
vald. Dómsvaldinu var fyrirkomið
á frumlegan hátt með þrem dóm-
stigum, héraðs-, fjórðungs1 og fimtar
dómi, en málin voru flutt með hnúf-
um og hnefurn ogekkert sameigin-
legt framkvæmdavald, til þess að
fullnægja dómum, heldur bar sakar-
aðila að gera það sjálfum, ef hann
fengi því fram komið fyrir oftíki
þess, er dæmdur var.
Þannig var stjórnarfarið vanburða
tilraunir til þjóðfélagsmyndunar. Það
voru mishepnaðar tilraunir, að hefja
sig frá hnefarétti til siðmennilegra
skifta, frá stjórnleysi og einræði til
sameiginlegs þjóðmálaskipulags og
valdstjórnar. Á yfirborðinu var nauö-
syn þjóðskipulagsins viðurkend;
undir niðri var henni ekki hlýtt og
í framkvæmdinni réði að mestu
stjórnleysi. SHk var frelsishugsjón
forfeðra okkar, að hún var kjöltu-
barn stjórnleysis á aðra hönd, en á
hina hnefaréttarins og agalegrar
rangsleitni gegn lftilmagnanum og
frelsisráni.
Var þvi eigi að furöa þó ríki
þetta félii i mola með þeim hætti
sem orðið en og lýst veröur í fáum
orðum í næsta kafla.
Gagnfrœðaprófi íuku að þessu
sinni 42 nemendur. Hæsta einkunn
var 862/3 stig, sem er há I. einkunn.
Hlaut hana Stefán Thorarensen frá
Lönguhiið i Hörgárdal. I. einkunn
hlutu 20 nemcndur. Að tiltölu hlutu
Eyfirðingar og Þingeyingar hæstu
einkunnir, Undir inntökupróf gengu
17 og stóðust 14. Alls voru prófaðir
( skólanum á þessu vori 133 nem.
Skólanum var sagt upp 30. maf en
gagnfræðingum voru afhent prófskfr-
teini og þeir kvaddir þann 28. vegna
skipáférða. Við það tækifæri flutti
skólameistari ræðu um mentaskóla á
Norðurlandi.
H ræðslan við berklasjúka
e f t i r
Stgr. jVlatthíasson.
1.
Þegar pestin (svarti dauði) var á
ferðinni í gamla daga þótti ekkert
óbrigðuit ráð nema helzt fiótti í tæka
tfð, og koma ekki aftur fyr enn
farsóttin væri liðin hjá. Helzt var
að fara þangað, sem pestin var
um garð gengin nokkru áður.
Læknarnir sjálfir flýðu. Þegar pest-
in kbm til Hafnar 1621 og 1654
þá flýði Ole Worm og aðrir háskóla-
kennarar út í sveit, en skrifuðu Aður
bækling, sem útbýtt var gefins, en f
honum var nákvæmlega sagt hvernig
menn ættu að haga sér úr því pestin
væri komin.
Það er énginn efi á, að óttinn getur
stundum bjálpað til að koma f veg
fyrir útbreiðslu næmra sótta. Svo var
t. d. 1918, þegar inflúenzkan gekk f
Keykjavfk. Vafalaust áttum við mikið
að þakka ótta fólksins, að sóttvarnir
hepnuðust á Norður- og Austurlandi.
Menn urðu sumir svo hræddir, að þeir
trúðu ekki einu sinni okkur læknum
um, hvað óhætt væri og óhætt ekki.
Þessvegna voru pokar geymdir með
kartöfium og ýmsu skrani f hálfan
mánuð úti á Oddeyri og vakað yfir
dag og nótt. Kartöflurnar frusu og
urðu óætar. Og þessvegna þorðu sumir
karlarnir ekki að snerta skipskaðlana,
sem hent var f land þegar skip úr
Reykjavfk ætlaði að leggjast við
bíyggju- -
Gott að menn séu hræddir, ef hægt
er fyrir það að forðast pest. En of
mikið má af öllu gera — og eg sá
eftir kartöflunum og rorkendi körlun-
nm, sem trúðu því að skipskaðlarnir
hefðu inflúenzu.
Pað er áreidanlega bezt, að allar
sáUvarnlt séu framkvœmdar af skyn-