Dagur - 12.07.1923, Blaðsíða 1

DAGUR
kemm út á hverjum fimtudeBi.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagi
fyrir 1. júlí. funheinituna annast
Árnt Júhannsson i Kaupfél. Eyf,
VI. ár.
Akureyri, 12. júlí 1923.
AFGREIÐSLAN
er hjá Jónl l>. Uór,
Norðurgótu 3. Talsimi 112,
Uppsögu, hundin við áramót
sé komin til afgrelðslumanns
fyrlr 1. des.
30. blað.
Samband Isl.
Samvinnufélaga.
I.
Aðalfundur Sambands Islenzkra
Samvinnufélaga var háður liér á
Akureyri dagana 3 —6 þ. m. Fundar-
stjóri var kosinn Sig. S. Bjarklind,
varafundatsljóri Jón Jónsson í Stóra-
dal en skrifarar lngólfur Bjarnarson
aljjm. og Sig. Jónsson á Arnarvalni.
í fundarbyrjun mintist formaður
Sambandsins, Ólafur Btiera, hins
látna forstjóra og vottuöu fundar-
menn minningu hans, söknuð sinn
og lotningu með þvt að standa upp.
Síðan las Sig. S. Bjarklind upp
kvœði það er Hulda skáldkona haföi
ort um Hallgr. Kristinsson og birt
var í síðasta blaöi.
Síðan var gengið til dagsktár og
eflirrannsóknkjörbréfahófust skýrslu-
gerðir forsíjóra Jóns Árnasonar, er
settur var forstj. s. 1. vetur og fram-
kvæmdastjóra útflutnings- og inn-
flutningdeilda. Verður í næsta kafla
þessarar greinar vikið nokkuö aö
skýrslu forstjórans. En hér veröur
drepið á helzlu málin sem lágu
fyrir fundinum.
Samvinnuskðlinn. Skólastjóri flutti
mjög ítarlega og röksamlega ræðu
um nauðsyn satyvinnu og félags-
legrar mentunar í landinu. Gaf
skýrslu um starfsemi skólans á síð-
astliðnu ári og skýrði frá því, að
ráðstafanir væru gerðar, sem gerðu
fátækum piltum fært að sækja skól-
ann, með því að dvölin yrði þeim
gerð mun ódýrari en áður.
Gærurotun. Fyrir tveimur árum
sendi Sambandió mann að nafni
Porst. Davíðsson, ætíaöan úr Fnjóska-
dal vestur yfir haÁ til þess að læra
skinnaverkun. Hann hefir nú Iofeið
námi og er áformað, að hann komi
heim í haust og byrji á skinnaverk-
un hér á Akureyri í slátrunarhúsi
Kf. Eyf.
Útflutningur á kœldu keti. Stjórnin
skýrði frá tilraunum, sem gerðar voru
síðastl. haust, að flytja kælt ket til
Bretlands. Vegna illrar aðstöðu um
skipakost til slíkra flutninga, tókst
tilraunin ekki sem bezt. Pó gefur
reynslan ástæðu, til þess að gera
sér vonir um, að þetta megi takast,
sé hægt að tryggja hentugan flutn-
ingskost. En í ár eru þó ekki horfur
á, að verulega geti kveöið aö til-
raunum f þessa átt vegna þessara
örðugleika.
KfiUollurinn. Mikið vat rætt um
kettollinn norska og samþykt áskor-
un til ríkisstjórnarinnar um, að vinna
kappsamlega að þvi, að fá hann
lækkaðan eða afnuminn og leita
þeirra ráða er til þurftu um samn-
inga, án þess að þjóðin Iiði skaða
að öðru leyti.
Sparnaður. Var samþykt áskorun
til allradeilda Sambandsins um, að
beita sér fyrir ítrustu varfærni í við-
skiftum og sparnaði.
Minningarsjðður Hallgr. K'istinssonar.
Fundurinn samþykti aö leggja 10.000
kr. fram til slofnunar Minningarsjóðs
Hallgr. Kristinssonar. Voru samþyktir
frumdrættiraðskipulagskrá, en stjórn
sjóðsins falið, að semja hana síðar.
í stjórn sjóðsins séu sjálfkjörnir
form. og íorstjóri Sambandsins og
framkvæmdastjóri Kf. Eyf. Hlutdeild
Kf. Eyf. í sjóðnum (nú um 2500 kr.)
skal haldið sérstökum og ávaxtist
sem rekstursfé þess félags. Sjóðurinn
a& öðru ieyti ávaxtist í Söfnunarsjóði
Islands.
Tilgangur sjóðsins skal vera í
aðaldráttum þessi:
Að styrkja efnilega menn til utan-
fara, til þess að kynna sér samvinnu-
starfsemi annara þjóöa.
Nýjar aðferðir eða tilraunir að
aukaverð íslenzkra afurða á erlend-
um markaði.
Sýningar á framleiðsluvörum, hvort
sem þær eru ætlaðar til útflutnings
eða notkunar innan lands.
Þýöingar á úrvalsritum eftir er-
Ienda samvinnufrömuöi og aðra
umbótamenn.
Námsskeið, fyrirlestrar og umræðu-
fundir um grundvallaratriöi sam-
vinnufélagsskaparins og annara féi-
agsmála.
Tímarit, er meðal annars hafi að
geyma yfirlitsreikninga og hags-
skýrslur samvinnufélaga.
í fundarlok var hinn nýji forstjóri
Sigurður Kristinsson boðinn velkom-
inn til starfsins og honum árnaö
heilla.
Aö loknum fundi drukku fundar-
menn kaffi saman ogfóru þar fram
ræöuhöld og söngur.
Goðafoss kom á sunnudaginn og
fór aftur á mánudaginn. Einar Stefáns-
son skipberra fór ekki f þessa ferð
skipsins til útianda. Hann (ór með
frú sinni f skemtiför austur að Detti-
foss og Ásbýrgi og um sveitir Þing-
eyjarsýslu.
Landsmálafundur.
Fyrra fimtudagskvöld var haldinn
landomálafundur í Samkomuhúsi bæjar-
ins. Nokkrir kjósendur bæjarins hötðu
boðað til hans og var ástæðan einkum
sú, að fjöldi gesta var f bænum og
þar á meðal tveir menn, sem um
jjessar mundir eru mjðg afskiftsmiklir
um stjórnmál, jieir Iléðinn Valdemars-
son, skrifstofustjóri og Jónas Jónsson,
landskjörinn þingmaður. Var talið vlst
að bæjarbúa fýsti að heyra til þeBsara
manna, er komu þarna fram, sem full-
trúar tveggia landsmálaotefna. Þótti
þá einsætt, að fram þyrfti að koœa á
fundinum fulltrúi þriðju landsmálastefn-
unnar. Og þar scm hr. B L. hefir verið
aðalgrjótpáll kaupmanna og samkepnis-
manna á fundum hér, varð hann fyrir
valinu. Þremur ofangreindum mönnum
var því sé/staklega boðið á fundinn.
Auk þess var boðið kaupsýslumönnum
bæjarins, íulltrúum Sambandsfundar
fslenzkra samvinnufélaga, viðstöddum
alþingismönnum og ritstjórum.
Húsið fyitist brátt af fólki og urðu
margir frá að hverfa. Þó fengu kjós-
endur einir aðgang. Ingimar Eydal
setti fundinn og stýrði honum en
nefndi til varafundarstjóra Halldór
Friðjónsson ritstj. Héðinn Valdemars-
son tók fyrstur til máls. Hann gerði
ahglögga og gagnorða grein fyrir sinni
landsmálastefnu, jafnaðarsleínunni. Á-
taldi hann mjög íslenzka Iöggjöf fyrir
aðgerðaleysi um að bæta kjör verka-
lýðsins. Var ræða hans að mestu sókn
fyrir hönd einnar stéttar eins og ger-
ist um ræður og rit jafnaðarmanna;
sókn þeirrar landsmálastefnu. Ræða
Héðins vakti fyrir þessa sök minni
almenna eftirtekt, með því að ræðu-
maður kom lftið inn á hiu ýmsu dag-
skrármál þjóðariunar.
Næstur tók til máls B. Lfndal.
Hann byrjaði á þvf að láta f Ijós
undrun sfna og þakkiæti fyrir þá virð-
ingu, sem sér heíði verið sýnd, með
J)vf að bjóða sér á þennan fund.
Taldi sig koma sem gest og sem
þiggjanda fremur en sem veitanda.
Ekki vildi hann koma fram fyrir hönd
neinnar landsmálastefnu. Taldi sig
vera nánast sagt flokksleysingja. Gerði
hann sfðan ailhvassar athugasemdir
við ræðu Héðins Valdemarssonar, svo
að jafnvel leit ófriðlega út um tíma
á milli þeirra en kom þó eigi að sök.
Mítti á einum stað.BkiIja ummæli L(n-
dals svo, að eigi væ.ri alt með feldu
f Landsveizluninni og kynni jafnvel
að vera sjóðþurð þar. Gekk þá .Héð-
inn snúðuglega fram að ræðustölnum
og krafðist skýrra yfirlýsinga af B. L.
En hann færðist eindrcgið undan og
jafnaðist málið, með því að upplýstist,
að orð Lfndals voru ekki meint á
þann hátt, er þau voru þarna skilin.
í ræðu hr. B. L. kom ckki fram neitt
verulega handbært, engin veruleg vörn
fyrir neina landsmálastefnu og jiví
slður sókn. Þar var ekki raælt bót
né heldur víttir heiidardrættir þjóð-
skipulagsins né stjðrnmálastefnanna,
heldur var ræðan einkum gagnrýning
á dreiíðum atriðurn í ræðu H. V. Ekki
kom hann heldar inn á dagskrármálin
og bar við því, að hann hefði verið
alllengi utanlands.
Þá tók til máls Jónas Jónsson og
flutti mjög ftarlega ræðu. Gerði hann
fyrst grein íyrir ástæðum flokkanna f
þinginu og sýndi fram á hvernig Fram-
aóknatflokkurinn hlaut að verða að
mestu máttvans, er koma skyldi mál-
um fram, af þvf að mótflokkurinn,
samkepnismennirnir í þinginu voru
jafnmargir en liðið, sera taldist til
hvorugs þessara flokka, var reikandi
og ótrygt og þó meir f andstöðu við
Framsóknarfl. Þessvegna hlaut að
verða að mestu kyrstaða, enda þótt
Framsóknarflokkurinn bæri fram ýms
nytjamál.
Þrjú mál valdi ræðumaður sfðan til
all nákvæmrar umræðu. Voru mál þau
áfengismálið, skólamál þau, er komu
fyrir síðasta þing og fjárhagsmálin.
Hann sýndi fram á tilraunir þær, er
hann sjálfur gerði, til þess að koma
í veg fyrir ofdrykkju f landinu og
ganga milii bols og höfuðs á einu
stærsta þjóðarmeininu og þjóðar-
skömminni, — smyglurunum, sem lifa
á lögbrotum og eru þjófar að fé rlk-
isins, að kaila má, með því að svíkja
af ríkinu tollinn.
Aðaldrættirnir f frv. J. J. voru i
þá leið, að herða mjög á sektum fyiir
óleyfilega vínsölu og opinbera of-
drykkju. Sektir vínsmýglaranna áttu
að miðast við vínmagn það, er hjá
þeim findi&t, og var öll von þess, að
um sektir þær gæti munað svo, að
sfður yrði gróðfsvænlegt, að smygla
víni, þó borga þurfi sektir við og við,
cins og nú er. Sektarákvæðin fyrir öl-
æði á almannafæri áttu áð miðast við
efnahag, þerrra er yrðu fyrir þeim"
Er það bersýnileg umbót, því að rfk-
um manni gctur verið leikur cinn að
borga sektir, sem fátækum manni eru
ofurefli og væri þó brot beggja jafnt.
Andstæðingarnir hafa hártogað mjög
þessa umbótatilraun og talið að selft-
arákvæðin væri svo há, að sekum
mönnum myndi ekki endast æft til
þess að afplána sektirnar. Þeir geta