Dagur - 26.07.1923, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum Hmtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagl
fyrtr 1, júlí. Innheimtuna annast
Árnl Jóhannsson í Kaupfél. Kyf,
Akureyrl, 26. júlí 1923.
AFOREIÐSLAN
et hjá Jdnl I>. Þór,
Norðurgötu 3. Talsiml 112(
Uppsögn, hundin við áraraðf
sé komin til afgreiðslumanns
fyrlr I. des.
Samband Isl.
Samvinnufélaga.
iii.
Ein ai starfsaðferöum, þeirra róg-
bera, sem fyrir hvern mun vilja
koma Sambandinu á kné, er sú, aö
telja bændum trú um, hversu þaö
sé dýr stofnun, aö það sé óþarfur
milliíiður o. s. frv.
Nú annast Sambandið verzlun um
8000 bænda eöa fyrir alt að helm-
ing þjóðarinnar, þegar 5 eru taldir
í fjölskyldu. Að vfsu munu ekki
þessir rnenn undantekningarlaust
sækja alla verslun sína til kaupfé-
laga, en mestur hluti þeirra mun
sækja hana þangað því nær alla og
hinir mestan hluta.
Stórsöluna í allri þessari miklu
verzlun annast 3 skrifstofur Sam-
bandsins í Rvík, í Khöfn og í Leith.
Á öllum þessum skrifslofum vinna
aðeins 15 menn. í Reykjavík eru
margir stórsalar. M4 þar til nefna:
Náthan & Olsen, Johnson & Kaaber,
Garðar Gíslason, Hallgr. Benedikts-
son, Th. Thorsteinsson, Jónatan iJor-
steinsson, til skamms tíma Sigurjón
Pétursson o. s. frv., o. s. frv.
Sumir þessara stórsala hafa í þjón-
ustu sinni jafnmarga menn og S I.
S. og borga þeim langt um belur. Hér
eru ekki svipað þvf allir stórsalarnir
taldir. Allir til samans annast þeir
nokkru meira en helming af verzlun
þjóöarinnar á móti S. I. S. Hvor
heildsöluverzlunin er í raun og sann-
Ieika dýrari?
Mönnum mun reynast torvelt að
skilja, hvernig það má verða, aö
svo margir stórsalar geta þrifist við
hliðina á S. I. S. Til skýringar má
benda á eftirgreind atriði:
Flestir . þessara stórsala verzla
meira og minna meö sjávarafurðir,
en í þeirri grein verzlunar íslend-
inga ræður fullkomið skipulagsleysi
framleiðendanna, Ágengum verzlun-
ar-./SpekuIöntum'1 verður því hæg-
ara um vik, að annast þá hlið verzl-
unarinnar með einhverjum hagnaði.
Að Sambandið og kaupfélögin
skilja, að þjóöinni er þörf hófsemd-
ar og sparnaöar. Þessvegna forðast
þau innkaup á þeim vörum, sem
mega teljast hreinn óþarfi á kreppu-
tímum. Nauðsynjavöruverzlunin er
venjulega óarðsömust. Er þar skýr-
ingin á því, að Sambandið annast
svo mikla verzlun, með litlum tekj-
um, jafnvei óhæfilega litlum. Glingr-
ið, skranið, óþarfinn þolir mesta á-
Iagningu. Sú grein verzlunarinnar,
sem heildsalarnir annast, er því langt
um arðsamari. Sambandið og kaup-
félögin láta sér vera ant um velferð
þjóðarinnar, af því að þau eru sjálf-
ur almenningur. F>ess vegna forðast
þau óþarfavörukaup eftir megni.
Heildsaiarnir starfa fyrir sjáifa sig.
Pessvegna sækjast þeir eftir arðsöm-
ustu verzluninni, óþarfavörukaupun-
um, Mikil álagning á þá vöru heim-
itar þeim mikið fólkshald og allsæmi-
legar tekjur sjálfum þeim til handa.
Hér að framan hefir einkum ver-
ið athuguð önnur lilið verzlunarinn-
ar: ínnflutningur erlendra vara. Viö
sjáum, að sá hluti hennar, sem er í
höndum Sambandsins, er ákaflega
ódýr saman borin við þann hlut-
ann, er hinir mörgu heildsalar ann-
ast. En þá er alveg eftir að athuga
hinn óbeina hag, sem samvinnu-
menn hljóta af verztun sinni. Fyrir
forgöngu Sambandsins og samvinnu-
félaganna hefir komist til leiðar
vöruvöndun stórum mun meiri en
áður. Innlendar framleiðsluvörur hafa
því vaxið í áliti og hækkað í verði.
í blóra viö þetta vaxandi verö og
vörugæði hafa kaupmenn bætt sínar
verkunaraðferðir og hækkað verðtil-
boö sín í innlendar framleiösluvörur,
einkum landbúnaðarafurðir. Margir
kaupmenn sjá sér þvf það eitt fært,
aö haga verztun sinni eins og
kaupfélög og borga vörurnar sama
verði og þau.
Kaupíélög landsins gera því meira,
en að bæta hag viðskiftamanna
sinna. Pau bæta verztun landsins
yfirleitt. Pau knýja fram vöruvöndun
og hærra verð einnig í kaupmanna-
verzlununum. Margir kaupmenn
haga verzlun siimi nokkuð svipað
einkum við þá viðskiftamenn, er
þeim þykir mestur slægur í.
Prátt fyrir það, að margir kaup-
menn eru þannig hrifnir út úr eðli-
iegri kaupmenskurás, leitast allur
þorri þeirra viö að fá innlendar af-
urðir fyrir sem Iægst verð. Væru
engin kaupfélög eða Samband þeirra
til í landinu, mundi slíkt alment
verð ráöa, en mundi aðeins verða
mun lægra en nú gerist við hliöina
á kaupfélögunum.
En þessi ávinningur í sölu afurð-
anna á sér stað einungis vegna
Sambandsins. Tökum til dæmis
uliarsölu síöasta árs. Sendimanni
Sambandsins Guðm. Vilhjálmssyni
tókst að selja mikið af uilinni í
Ameríku fyrir svo hátt verð, að
kaupfélagsmenn fengu 50—75 aur-
um meira fyrir hvert kg. ullar, en
alment var boðið og borgaö af
kaupmönnum. Vfir höfuð tókst Sam-
bandinu svo vel sala á afurðum
landsins stðastliðið ár, að fyrjr vör-
urnar fékst um 280—300 þns. kr-
melra, en ef þœr hefðu verið greiddar
með almennu kaupmannaverði.
Niðurstaðan af þessum athugunum
verður þá, sem hér segir:
Sambandið annast mestan hlutann
af verzlun um 40.000 manna í land-
inu. Pað hefir þrjár skrifstofur, sína
í hverju landi. Sami maðurinn ann-
ast innkaup og sölu vara fyrir um
40 félög, 15 manns annast alla
þessa slórsöiu og umboðssölu. Til
samanburðar má benda áþau verk-
brögð, að margir tugir og jafnvel
svo hundruðum skiftir aí kaupmönn-
um sigla árlega og sumir tvisvar á
ári, til þess að kaupa inn vöruslatta
eða selja síldarnpartí" p. s. frv. Enn-
íremur að sumir stórsalarnir f Rvik
munu háfa jafnmörgum mönnurn á
að skipa við verzlanir sínar.
Vegna samstarfsins er hægt aö
gera þær - tiiraunir við vörusöiuna
sem einstökum félögum væri ókleift
(sbr. för Guðm. Vilhjálmssonar til
Ameríku) og ná hærra verði en
elia mundi nást. Auk þess að halda
uppi verði á landbúnaðaríurðunum
og hagnýta starfskrafta betur og
ódýrar en gert er annarsstaðar í
verzlun landsins, heíir Sambandiö
fært viðskiftamönnum sínura 280-
300 þús. kr. síðastl. ár í hærra af-
urðaverði én fengist hefði, ef ein-
stök íélög heföu orðið að sæta verð-
tiiboðum stórsala í Rvik eða erlendis.
í stað þess að ágóðinn af verzlun
Iandsins gangi nú allur í utanfarar-
kostnað kaupmanna og til aö launa
langt um of fjölmenna og verka-
smáa verzlunarstétt í iandinu, gengur
hann nú að sumu til þess að auka
almenna velsæld og sjóði til trygg■
ingar fyrir framtið lands og þjóðar.
Hvort mun dýrara fyrir. þjóðina,
Sambandiö eða hinir mörgu og
öfundsjúku keppinautar þess. Stór-
salarnir í Rvík og víðar um land?
Ef andstæðingarnir telja sér hagn-
aðarvon að því hér eítir sem hingað
til, að segja ósatt um Sambandið
og rægja það í augum bænda, má
þó búast við að þar kveði við lík-
an tón og áður, sama rógburðar og
öfundsýkisnöldrið. Með rökum mun
þeim aídrei takast að hnekkja þvf,
sem hér hefir verið haldið fram og
vill Dagur að lokum skora á alla
kaupfélagsmenn, að leita upplýsinga
hjá fulltrúum þeim, er sátu á sfðasta
Sambandsfundi, um það, hvort ekki
sé hér rétt frá skýrt.
I I---—---------------------»“IÍ
Ef þér viljið fá ódýran akstur
— — — þá akið í — —
IJZgr BIFREIÐ A-10. “‘££0
Mig er að liitta við Torfunefs-
brúna eða í $mr Síma 17. "*«
Snæbj. í>orleifssorj-
II-—----------------------—“íl
Islandsbanki.
í lilefni af umræðuroþeim, er nú undan-
farið liafa orðið, bseði utanþings og innan
og þó sérstaklega á alþingi, um þörfína á
því, að skipa nefnd, til þess enn á ný að
rannsaka hag Islandsbanka, skal banka
sljórnin leyfa sér að leiða athygli alraenn-
ings að því, sem hér skal greina og jafn-
frarat lýsa yfir þvi, sem liér segir:
Samkvæmt ráðstöfun alþingis 1921 og
síðar gefnu samþykki hluthafa bankans,
var skipuð neind til þess að rannsaka
ailan hag íslandsbanka og meta lil pen-
inga hiutabréf hans. í þesaari nefnd áttu
sæti fyrir hönd alþingis: bankastjóri Björn
Krisljánsson og hagstofustjóri Þorsteínn
horsteinsson. Fyrir hönd bankans: út-
gerðarm. Ágúst Flygcnring og kaupraaður
Ólalur Benjamínsson, en sem oddamsnn
í ncfndinni útnefndi hæstiréttur íslands
prófessor Eirík Briem. Ailir eru þessir
menn þektir meira og minna um alt land,
svo það er óþarft hér að lýsa kostum
jteirra eða hæfileikum lil að leysa sam-
vizkusamlega og réttilega af hendi það
starf, sem þeim var hér falið. hó getum
vér eigi varist að benda á, að framan-
greindir nefndarmenn ertt einmitt þektir
að ]tví, að vera sérstaklega gætnir og
varir um sig í öllura fjármálum og þannig
búnir þeim hæfileikum, sem benda í þá
átt, að búast mátti freraur við fullströngu
en vægu mati á hlutabréfum bankans.
— Enginn hinna tilgreindu nefndarmanna
var neinum þeim nkuldaböndum bundinn
við bankann að það gæti haft nein áhrif
á matið, flestir þeirra höfðu alls éngin
skuldaskifti sjálfra síns vegna við bankanu
og aðeins einn þeirra var gamall og nýr
viðskiftavinur. Oss er að öliu þessu athug-
uðu gersamlega óskiljanlegt, hvað það ætti
að vera sem nú, ári síðar en matsnefndin
lauk störfum, gerði það nauðsynlegt, a5
láta fara fram nýja rannsókn á öllum
hag bankans, ntraa ef bankinn hefði síðan
nefndin lauk störfum sínum, veitt cinhver
stór lán, sem hefðu bakað eða ætla mætli
að mundu baka bankanum stórtjón og
skal því fijótt svarað, að bankastjórnin
neitar því gersamlega, að nokkur slík Ján
hafi verið veitt í bankanum, enda héfir
enginn þeirra manna, sem hafa verið að
fitja upp á nýrri rannsókn, drépið á neitt
sltkt.
Vér getum nú í raun og véru látið hér
staðar numið, en vegna almennings, sem
ætti áð fá sem sannastar skýrslur um
þetta mál, þá virðist oss rétt að skýra
öllum almenningi trá því, hyernig vér
álítum hag bankans nú komið, eftir því
sem vér vitum sannast og réttast.
Matsnefndin mat tap bankans 1' árslok
1.921 kr. 6.613.658.00.