Dagur - 26.07.1923, Blaðsíða 2

116
DAGUR
32. tbl.
Til þess að standast þetta tap hefir
bankinn lagt til hliðar:
Allan ársarð bankans
1921 kr. 2.206.270.81
Frá varasjóði .... — 1.687.000 00
Borgað upp í áður afskrif -
uð töp — 2.093.30
Af ársarði 1922 Ieggur bankaráðog bankastjörn til við aðalfund 7. þ. m. Kr. 3.895.364.11
að iagt verði til hliðar Hér við bætist svo vara- sjóður bankans í árslok kr. 1,157.048.89
1921 . . Væntanleg aukning vara- 2.313.015.03
sjóðs af ársarði 1922 . . . — 32.391.28
Kr. 7.397.8i9-3>
Hið áætlaða tap var — 6.613.658.00
Mismunur Kr. 784.161.31
Eftir þessum tölum á því bankinn óskert
alt hlutafé sitt 4V2 millj. kr. og að auki
kr. 784.161.31, eða með öðrum orðum
rúmlega 17 %% af hlutafénu.
Þetta verður þá niðurstaðan þó mat
matsnefndarinnar sé að öllu leyti lagt til
grundvallar þegar dæma á um hag bank-
ans. En þegar matsnefndin var að Ijúka
störfum sínum taldi þáverandi bankastjórn
ástæðu til að mótmæla sérstaklega tveimur
atriðum í matsgerðinni og skulum vér í
sambandi við framanritað, leyfa oss að
skýra nánar frá þeim ágreiningi.
v Eins og kunnugt er, fékk bankinn af
enska ríkisláninu frá 1921 upphæð, sem
nam 280 þús. sterlingspundum. Lán þetta
á að greiðast með vaxandi afborgunum
eins og veðdeildarlán á 30 árum; 1. af-
borgun er 1. sept. 1923. Byrði bankans af
þessu láni er því komið undir því, hvert
verður gengi sterlingspunda í íslenzkum
ltr. að meðaltali í næstu 30 ár. En mats-
nefndin tók ekkert tillit til þess, að lánið
er 30 ára lán, og taldi það bankanum til
skuldar, alveg eins og skuldbindingar,
sem voru gjaldkræfar strax, og gerði mat-
ið á þeim grundvelli, að bankinn þyrfti
að afborga alt lánið með því steriings-
pundagengi, sem var, þegar matið fór
fram, eða með 27 kr. hvert sterlingspund.
Bankastjómin taldi matsaefndina vera alt-
of stranga í þessu tilliti og hélt því fram,
að hér ætti að leggjatil grundvallar áætlað
meðalgengi sterlingspunda hér næstu 30
ár, sem hlyti að teljast miklu lægra en
27 ísl. kr. hvert sterlingspund. Að banka-
stjórnin hafi ekki .ein staðið uppi með
þessa skoðun, sézt á því, að á Alþingi í
fyrra áætlaði þáverandi fjármálaráðherra
að ríkið þyrfti ekki að endurborga sinn
hluta af þessu sama enska láni með hærra
gengi en 20 kr. hvert sterlingspund að
meðaltali. En með framangreindri matsað-
ferð komst matsnefndin að þeirri niður-
stöðu, að fram yfir þá upphæð, sem énska
lánið var bóktært i bankanura, þyrfti hann
að borga kr. 1.432.843.00 og er sú upp-
hæð innifalin í ofangreindri upphæð kr.
6.613.658.00. Þess? eini liður munar hvorki
meiru né minna en 31% af hlutafé bank-
ans (4V2 millj.) og þar sem nefndin mat
hlutabréfin 91% af nafnverði, þá hefði
hún orðið að meta þau 122%, efhún hefði
slept að meta tap á þessum lið.
Hitt ágreiningsatriðið var fólgið í því,
að nefndin vildi ekki meta bankanum í
hag neinn gengismun á gulli því, sem
bankinn á í dollurum og Norðurlanda-
krónum og bar nefndin það fyrir sig, að
samkvæmt 3. gr. Iaga, 31. maí 1921, er
bankinn skyldur til að selja ríkissjóði
gullið >með nafnverði.* Bankastjórnin þá-
verandi hélt því aftur á móti fram, að
»nafnverð< t. d. gulldollars væri 1 dollar
og ætti að borgast af ríkisstjórninni ef
til kæmi með jafnmörgum fsl. kr., sem
gengið á doilar á hverjum tíma segði til
um, en hins vegar ætti bankinn ekki rétt
á að fá sjálft gullverðið fyrir dollarinn,
ef það væri hærra en ákvæðisverð myntar-
innar. Én gengismunur þessi á gullforð-
anum nam ca. 1 millj. kr. eða ea. 22% af
hlutafé bankans.
Af þessu sést, að ef matsnefndin hefði
viljað fallast á skoðanir bankastjórnar-
innar um þessi tvö ágreingsatriði, þá
hefði matsverð hlutabréfa bankans orðið
144%, eða með öðrum orðum hverjar 100
kr. í hlutafé taldar 144 kr. virði.
Vér höfum viljað vekja athygli á þess-
um framangreindu tveimur ágreiningsat-
riðum milli matsnefndarinnar og banka-
stjórnarinnar, sakir þess, hve mikilsverð
þau eru, til þess að gefa mönnum kost á
að mynda sér skoðun um þessi atriði. Þó
viljum vér sárstaklega benda á, að því er
gengismuninn á enska láninu snertir, að
hvernig sem á það mál er litið, þá er
þess að gæta, að hver svo sem sá gengis-
munur kynni að verða, þá skiftist hann
niður á 30 ár og gæti væntanlega tekist
af árlegum tekjum bankans, án þess að
telja þurfi hann til frádráttar á varasjóði,
hlutafé eða öðrum eignum bankans eins
og matsnefndin gerði.
Til þess fyrirfram að taka fyrir allan
misskilning eða rangfærslur út af þessari
skýrslu, skulum vér að lokum geta þess,
að þótt ver lítum svó á, sem að ofan
greinir um hag bankans, þá viljum vér
eigi að orð vor séu skilin svo, sem að
vér áiítum að fjárhagserfiðleikar þeir, sem
verið hafa hér í landi undanfarin ár, séu
nú um garð gengnir. Það er þvert á móti
samhljóða álit vor allra, að það þurfi að
neyta allrar orku og viðhafa alla hugsan-
lega sparsemi til þess að landið geti unnið
bug á þeim örðugleikum, sem enn eru
fyrir hendi.
. Reykjavík, 2. júlí 1923.
Stjórn íslandsbanka.
Eggert Claessen.
Oddur Hermannsson.
J. B. Waage
Aths.
Skýisla þessi er birt hér fyrir til-
mæli bankastjórnarinnar. Vegna þcss
að háttvirt bankastjórn tekur sumstað-
ar alldjatflega til orða og að hugsan-
legt er, að almenningnr dragi út af
skýrslunni aðrar ályktanir, en rétt vseri,
verður ekki komist bjá að gera við
hana örfáar athugasemdir.
Fyrsti hluti skýralunnar gengur til
þeas að sanna, hversu vel matsmenn-
irnir hafi verið valdir og hversu vel
hæfir, til þess að leysa œatið af hendi.
Nú er það þjóðkunnugt að allir nefnd-
armennirnir aðrir en oddnmaðurinn
tilheyra þeim flokki f landinu, sem
pólitískt hefir skípað sér bankans
meginn f dcilunni um hagsmunamál
bankans, enda kosnir af þeim hluta
þingsins einverðungu. Þetta mun f
flestra augum setja tortrygnisblæ á
starf nefndarinnar og niðurstöður, enda
þótt það kunni að vera ástæðulaust.
Ea á þessari staðhæfingu banka-
stjórnarinnar um óskeikulleik nefnd.ar-
innar er skýrslan bygð og fullyrðing-
arnar um glæsilegan hag bankans.
Bankastjórnin tekur svo til orða : »Oss
er að öllu þessu athuguðu gersamlega
óskiljanlegt, hvað það ætti að vera,
sem nú, ári slðar en matsnefndin lauk
sförfura, gerði það nauðsynlegt, að
láta fara frara nýja rannsókn á öllum
hag bankans, nema* ef bankinn hefði
sfðan nefndin lauk störfum sfnum, sem
hefðu bakað eða ætla mætti að mundu
bska bankanum stórtjón og skal því
fljótt svarað, að bankastjórnin neitar
þvf gersamlega, að nokkur slfk lán
hafi verið veitt f bankanum *
* Leturbreytingin mín. Ritstj.
Þeir, sem veita þessum röksemdum
athygli, munu sjá, að þær eru atveg
einstakar f sinni röð. Hið eina, sem
bankasfj. telur að hefði gctað breytt
ástæðum bankans til þess lakara, sfð-
an matsnefndin starfaði, væru ný, við-
sjárverð lán. Aðrar breyttar kringum-
stæður gætu ekki komið til greina, t.
d. stór gjaldþrot meðal skuldunauta
bankans. í því sambandi er fróðlegt
að minnast Landmandsbankamálsins.
Fyrsta rannsókn á bankanum leiddi
f Ijós, að tap hans væri 144 millj. kr.
en frekari rannsóknir sýndu að tapið
var uni 300 millj. og að bankastjórnin
var alvarlega sek. Eftir röksemdum
bankastjórnar íslandsbanka ætti hin
síðaii niðurstaða að vera msrkleysa
ein, af þvf að ekki hsfi verið ástæða,
til að véfengja Jrina fyrri rannsókn né
láta aðra fara fram. Samt sem áður
leiddi hin sfðari rannsókn f Ijós, það
sem hin fyrri gerði ekfci og hefir ekki
heyret, að rannsókn f Landmandsbanfc-
anum hafi verið endurtekin vegna
þess, að binum lögskípaða endurskoð-
anda hafi verið vantreyst, né að bank-
inn hafi að lokinni hans rannsókn
veitt ný, háskaleg lán, sem hafi gefið
tilefni til nýrrar rannsóknar.
Nú þó að þetta eina, sem bankft-
stjórnin telur veita réttmæta ástæðu
til nýrrar rannsóknar, ný lán, séu
ekki fyrir herdi, munu gjalþrot sumra
skuldunauta bankans, breyttar ástæður
um efnahag manna og fjárhagsaðstaða
þjóðarinnar verða álitnir hlutir, sem
geti haft stórvægileg áhrif á hag
bankans. Það þarf þvf alls ekki að
vera af vantrausti á nefndinni, að
nýrrar rannsóknar er krafist, heldur
vegna breyttra ástæðna f fjdrhag ein-
staklinga og þjóðarheildar.
Af skýrslu þessari má ráða, að
þegar búið sé að gera fyrir tapi þvf,
er neíndin gaf upp, telji bankasíjórnin
ekki ástæðu, til að gera ráð fyrir
frekara tapi, því hún telur leyfarnar
af afgangsfé bankans kr. 784 161.31
til hlutafjáraukningar, svo að ef fjár-
reiður bankahs yrðu gerðar upp nú
þegar, ýrði hlutir hans 172/s°/o yfir
»paii.« í þessum ummælum felst yfir-
lýsing bankastjórnarinnar um trygg-
ingar útistandandi skulda, sem blaðið
vill áminna Iesendurna um, að festa
sér vel i minni.
Ennfremur er vert að festa það í
minni, að f ágúst 1920 gaf banka-
stjórn íslandsbanka út áiít Bjarna frá
Vogi um ástæður bankans, sem Bjarni
var þá nýbúinn að rannsaka. í skýrsi-
unni er komist svo að orði »að fé
bankans sé fullkomlega trygt og hann
getur e.kki orðið fyrir eignatjðni, hversu
sem vellur.* Þessum ummælum Bjarna
lét bankastjórnin íylgja svofeld um-
mæli að hún sendi skýrsluna út, til
þess >að gefa almenningi tœkifæri til
að kynnast ástœðum bankans nokkuð
ger og sj'á óréttmœ’i árása þeirra, sem
gerðar hafa verið á bankan.« Ári
sfðar kemst matsnefndin að þeirri
niðurstöðu, að bankinn muni tapa
meira en 6V2 millj. Tveim árum síðar er
bankastjórninni gersamlega óskiljan-
legt, hversvegna farið er fram á nýja
rannsókn. Hingað til hefir stjórn þessa
banka verið létt um að gefa yfirlýs-
ingar.
Þá er komið að ágreiningsatriðunum
milli nefndarinnar og fyrv. banka-
stjórnar.
Hið fyrra er um væntanlegan gróða
við endurgreiðslu enska lánsins vegna
lægra gengis á sterlingspundi í fram
tfðinni. Nefndin áætlaði gengið 27 kr„
en bankastjórnin 20 kr. og hafði sér
til styrktar álit fyrv. fjármálaráðherra
Magnúsar Guðmundssonar. Þessi mis-
munur nemur 31% af hlutafé bank-
ans og ef álit bankastjórnarinnar fyrv.
yrði talið rétt, sem ekki mun vera
fjarri núvérandi bankastjórn, hefðu
hlutir bankans átt að metast 122 kr,
eða 22% yfir »pari.«
í fyrsta lagi er þess að gæta, að
álit M G. er ekki neins virði í þessu
efni fremur en annara, þvf álit það,
er byggist á ókunnri framtíðinni, er
ágizkun ein, gerð út f loftið.
í öðru lagi ber ekki fyrv. fjármáia-
stjórn íslandsbanka þess vott, að mark
sé takandi á þesskonar spádómum banka-
stjórnar þeirrar, sem hefir stjórnað
bankanum af hinu mesta hófieysi og
íyrirsjáriausri bjartsýni.
I þriðja lagr sýnir reynslan, að í
haust komandi eru allar Ifkur til að
bankinn verði að greiða hvert sterl-
ingspund með kr 30 00.
I íjórða lagi má búast við, að ef
fjármálastjórn íslandsbanka og skjól-
stæðinga hans ræður framvegis f verzl-
un og framkvæmdum með svipuðum
hætti og verið hefir, þá haldist sterl-
ingspund f ærnu verði gagnvart ísl.
krónu fyrst um sinn.
Um annað ágrciningsatriðið milli
nefndarinnar og bankastjórnarinnar
þykist blaðið ekki geta fjölyrt. Það
mun vera álitamál, hvort bankastjórnin
hefir haft þar rétt fyiir sér, en virðist
ekki hafa ýkjamikla þýðingu, af þvf
ekki er hægt að gera ráð íyrir þvf,
að bú bankans verði gert upp, fyrst
um sinn.
/Að lokum mætti bera fram ein-
faldar spurningar og æskja svars hátt-
virtrar bankastjórnar:
Ef til mála getur komið að meta
hluti bankans kr. 144 00 hverjar 100
kr., eins og ráðið verður af skýrslu
þessari, hvernig stendur þá á þvf, að
hlutir hans hafa fallið svo grfðarlega
í veiði að kauphaiiarverð þeirra varð
um skeið ekki meira en 3 5 kr, danskar
um það leyti sem dönsk kr. var kr.
1 15 fsl.f
Ef hagur bankans er svo glæsilegur,
sem skýrslan geíur f skyn, hvernig
stendur þá á þvf, að hann á svo þröngt
f búi sem raun er á og kunnugt er
allri þjóðinnif
Að lokum má benda á, að væri
bankabúið gert upp nú, mundi gengia-
tapið á enska láninu ekki einungis
nema þeim kr. 1 432.843,00, sem
nefndin áætlaði heldur S40 000 00
þar á ofan eða samtals kr. 2.272.843 00.
Síldveiðin. Horfur eru á því, að
sfldveiðin muni að þessu sinni ganga
vel. Gaægtir síidar á miðunum. Slðastl.
laugardag voru komnsr á land á Siglu-
firði, Akureyri og öðrum veiðistöðvum
við Eyjafjörð 9196 lauspakkaðar
tunnur.