Dagur - 27.09.1923, Síða 1

DAGUR
kemur út á bverjum {imtudegi,
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagl
fyrir 1. júli. Innhelmtuna annast
Árni Jóhannsson í Kaupfél. Eyf.

VI. ár.
Akureyri, 27. september 1923.

For8Íkrings — Mtieselskabet
-U-R-A-N-I-A-
Brunatryggir: Hús, kirkjur,
sveitabæi, húsgögn, vörur, skip á
landi og báta, o. fl.
Sjóvátryggir: Skip og báta,
vörur hvort sem eru smásendingar,
eða heilir skipsfarmar.
Áðalumboðsmaður á íslandi:
Jón Stefánsson.
Akureyri. — Sími 23 og 94.
„btéttahatriö."
V.
Atvinnumálabaráttan í landinu,
sem nú er að verða eitt af fskyggi-
legustu málum þjóðarinnar, er til-
tölulega ung. Hún er komin inn í
landiö með tveimur greinum sjávar-
útvegsins, — togaraútgerðinni og
sildarútgerðinni. Meðan í landinu
voru eingöngu stundað landbúnaður
og útræði eöa róðrarbátaútgerð,
bar ekki á ýfingum þeim, sem nú
eru komnar upp í landinu milli
verkafólks og þeirra, er eiga at-
vinnutækin.
Hér hefir í landinu til skamms
tima staöið óhaggaö, rótgróið at-
vinnuskipulagi, vaxið upp af alda-
gamalli, pjóðlegri reynslu. Bóndan-
um og vinnumanninum varð ekki
skotaskuld úr því, að koma sér
saman í viðskiftum. Bátseigandinn
og hásetinn gátu og bygt viðskifti
sin á fornu mati og reglum. Meðan
svo hagaöi til, eignaðist verkafóikið
heimili og heimilistrygð. Með rósemi,
húsbóndahollustu og vinnugleði
safnaöi verkafólkið smátt og smátt
saman nokkrum efnum, til þess að
stofna með til sjáifstæðra heimila,
eða sjá sér á annan hátt farboröa,
Það mátti segja að þó hægt miðaði
til framfara, átti þessi atvinnuvegur
sínar björtu hliðar og bar í sér
frekari skiiyrði, til þess að tryggja
mönnum lífsánægju en þeir stór-
brotnu atvinnuvegir, sem nú hafa
sezt að völdum.
En síöan síldarútgerö og togara-
útgerð færðust í aukana hefir ait
fornt atvinnuskipulag í landinu um-
hverfst og hugsunarhætti þjóðar-
innar um leið mjög hnignað. Verka-
fólk landsins, sem áöur átti heimili
árlangt eöa lengur á hverjum stað,
er nú þvf nær alt komið á stjá
hingað og þangaö um landið i leit
að betri atvinnuboðum og meiri
stundarhagnaði. Þessu hafa valdið
gífurleg kaupboð útgerðarmanna um
þann tíma ársins, er þeim liggur
mest á aðstoð verkafólks. Þetta veld-
ur því, að verkafólkið verður skamm-
sýnt á þessum málum og metur
meira stundargróðann en farsæld
heimilislífsins. Stopul atvinna gerir
það af eðlilegum ástæðum kröfuhart
um kaupgjald. Rís þar af illkynjuð
barátta milli útgerðarmanna og verka-
manna að hinir fyrnefndu vilja halda
kaupinu svo lágu, sem frekast er
unt, en þeir síðarnefndu vilja halda
því svo háu, sem verða má.
Þannig er með nýjum háttum ný
ógæfa komin yfir þessa þjóð. Gengd-
arlaus gróðahyggja og barátta um
stundarhagnað. Stéttabaráttan og ó
vildin er risin upp af nýju atvinnu-
skipulagi, sem veröur mjög lengi
að festa rætur og komast á fastan
grunn, ef það verður nokkurntíma.
Samkepnismennirnir finna f sfnum
heimagarði orsökina til þessarar óvild-
ar, því önnur meginrót hennar stend-
ur í hugsunarhætti þeirra og at-
vinnuháttum.
VI.
Yfirlitið verður í fáum orðum
þetta: Stéttabaráttan er komin inn í
Iandið með breyttum atvinnuháttum.
Með atvinnurekstri i stórum stil hafa
samkepnismennirnir umbyit öllu at-
vinnuskipulagi Iandsins og samstarfs-
háttum manna. Hjá þessu varð ekki
komist, en þeir verða að skilja, að
uppspretta stéttabaráttunnar liggur
heima fyrir í þeirra eigin garði.
Með margra alda samstarfi höfðu
húsbændur og hjú lært að vinna
saman og byggja upp heimili, sem
allir þeir áttu, er að því unnu. Þar
í lá einhver mikilverðasta taug þjóð-
arþroskans, sem nú er brostin. Hús-
bændur og hjú eru að hverfa úr
sögu íslenzkra atvinnuvega og heim-
ilishátta. í staðinn eru komnir vinnu-
kaupendur og vinnuseljendur, sem
liggja í látiausum erjum og ófriði.
Áður voru vinnuhjú meðeigendur
heimilanna. Nú eru verkamenn
metnir til daglauna og leigu eins
og dýr og vélar og hafa svipaða
aðstöðu til heimilanna eins og dauð
verkfæri.
Til þess að auka á þessa sundr-
ungu bera samkepnismennirnir heift-
arorð á milii bænda og verkafólks.
Útgerðarmönnum og kaupmönnum
er það hvorumtveggja jafn nauð-
synlegt, að sundra því liði, sem þeir
eiga í höggi við. Tækist þeim að
etja saman bændum og verkafólki
til verulegrar baráttu, myndu báðir
aðilar verða veikari fyrir. Útgerðar-
mönnum gengi þá betur að hafa
ráð verkafólks í hendi sér og kaup-
sýslumenn fengju sterkari vígstöðu
gagnvart samvinnuliði landsins.
Sarnkepnismennirnir eru þvi sá flokkur
i landinu, sem elur óafláíanlega á
stittaríg.
Ádeilur samvinnumanna á kaup-
sýslustéttina eru ádeilur á fjármála-
stefnu þeirra en ekki árás á atvinnu
þeirra. Baráttan miöast við það, að
bjarga þjóðinni úr núverandi fjár-
hagsþrengingum. Nú sem stendur
hafa bændur einir svo sterkan vilja
og þá sjálfsafneítun er til þess þarf,
að hefja þjóðina úr ófarnaðinum sé
það unt. Þó bændur og verkamenn
eigi sín ágreiningsmál, þurfa þeir
að standa saman hvar sem kosinn
yrði á næsta hausti maður, sem þorir,
er á þing kemur, að rísa öndverður
gegn þeirri óhófs og síngirnisstefnu,
sem á síðustu árum hefir verið að
sökkva landinu.
Nokkur rit.
GagnfrœBaskólinn á Akur-
eyrl 1922 — 1923. Skýrsla skólans
fyrir ofangetið skólaár hefir nýlega
borist blaðinu. Nemendur í öllum
bekkjum skólans, er próf tóku, voru
108. Áuk þeirra gengu fiá prófi 7.
Utanskólanemendur, sem stóðust próf
voru 16 og í fyrsta bekk voruteknir,
að loknu prófi, 14. Alls hafa þá verið
nemendur f skólanum, tekið þar próf
og hvorttveggja 145 manns. Kennara-
lið var hið sama og sfðastl. ár nema
að f stað Brynleifs Tobiassonar, er
var erlendis, kendi sögu Davfð Stefáns-
son skáld frá Fagraskógi. Að loknum
prófum f vor sagði dönskukennarinn,
ungtrú Hulda Stefánsdóttir (nú orðin
húsfreyja að Þingeyrum), lausri stöðu
sinni og minnÍBt skólameistari hennar
hiýlega og lofsamlega f skýrslu sinni.
Gagniræðapróf tókn 39 skólanemendur
og 3 utanskóla. Heimavistarfélagið
starfaði eins og að undanförnu. Heima-
vistarstjóri var Jóhann Þorkellsson en
frú Júifana Friðriksdóttir var ráðskona.
Heimavistarkostnaður lækkaði mjög
verulega á árinu ofan f kr. 566 45 á
mann yfir allan tfmann eða kr. 2.42
á dag, — Þá er i skýrslunni greini-
lega sagt frá uœbótum þeim er skóla-
húsið hlaut sfðaatiiðið sumar, sem
áður hefir verið lýst hér f blaðinu
og tilraunum skólameistara að varna
þvl áð skólinn hverfi, þegar stundir
AFOREIÐSLAN
er hjá Jónl !>. Þór,
Norðnrgötu 3. Talsimi 112,
Uppsögn, bundin við áramót
sé komin tii afgreiðslutnanns
fyrlr 1. des.
4L blaö.
liða, f þorp smærri húsa, er spretta
upp umhverfis hann. Þá kemur kafli
um skólalffið. En þar greinir frá fél-
agssksp nemenda, samkvæmum þeirra
og ferðalögum og fyrirlestrum er
fluttir voru fyrir nemendur. — Næst
er skýrsla um söfn skóians og sjóði.
Ungfrú Hulda Á. Stefánsdóttir skrá-
setti bókasafnið og er að þvf mikil
framför. Af skuldbindingargjöldum
fyrri nemenda greiddust á árinu 6S
kr. Lfklega er engin vafi á þvf, að
mikið skortir á, að nemendur hafi
staðið við loforð sfn um greiðslur í
nemendasjóðinn og hefir ekki frá upp-
hafi verið haft nægilegt eftirlit með
þvi. Dagur vill þvf mælast til þess
að skólameistari rannsaki hverjir ekki
hafa staðið f skilum og hve mikið
skorti á og sú óbeina krafa en rétt-
mæta sé birt árlega f skýrslu skólans
og auk þess i viðlesnu blaði. Seinast
í ritinu eru skóiasetningar og skóla-
slitaræður skólameistara. Erhin sfðar-
nefnda um mentaskóla á Norðurlandi
en hin fyrnefnda um skólamál og
sannmentun. Að öllu verður að ljúka
lofsorði á skýrslu þessa.
Hlín, ársrit Samb. Norðlenzkra
Kvenna. Ritstjóri Halldóra Bjarnadóttir.
Ritið er að þessu sinni 87 bls., en
verðið er eins og áður 1 kr. Ritið
byrjar með kvæði: >Húsmóðirin«, eftir
Sig. Jónsson á Arnarvatni. Sfðan koma
fundargerð Samb. Norðl. Kvenna, reikn-
ingar, skýrslur frá félögum og ýmis-
legt um heimilisiðnað á yfir 20 bls.
Næst er: >Húsmæðrafræðsla« eftir
Halld. Bjarnadóttur og sfðan koma
margskonar fróðleiks og skemtigreinar.
Alveg er það vafalaust, að hvergi
á fslenzkum bókamarkaði verður 1 kr.
jafnvel varið eins og að borga með
henni Hlfn. Ritið er fjölbreytt, þarft
og vel skrifað. Hið lága verð ieyfir
ekki að vandað sé til pappfrsins, enda
er hann það lakasta og hæfir ekki rit-
inu að öðru leyti.
Ferskeytlfir, eftir Jón S. Berg-
mann. Kver þetta er 72 bls. og er,
eins og nafnið bendir til, eingöngu
ferskeytlur og hringhendur. Það er
ákaflega fátftt á þessari leirburðaröld,
að jafnvel smákver f Ijóðum reynist
þess verð að lesa þau, hvað þá held-
ur að segja megi um þau eins og
þetta kver, að tæpiega sé hægt að
finna þar vfsu öðruvfsi en góða, Hinu
má og geta nærri, að þar eru margar
vísur afburðagóðar. Af handahófi skulu
gripnar þessar vfsur til sýnis: