Dagur - 26.10.1923, Blaðsíða 3

49. tbl.
DAOUR
181
gera sér vonir um varanlegan fram-
gang málsins. Hugsunarháttur þeirra,
sem eiga jarðirnar, þarf að breytast.
Skilningur löggjafarváldsins á gildi
sveitamenningarinnar fyrir þjóðina þarf
að vaxa. Og fjárhagurinn þarf að
batna, ef nokkru á að geta orðið um
þokað.
Nýbýlamálið hefir valdið einu þessu
barnalega áhugagosi B L. Á aðalfundi
Rf. Nl. 1921 hreyfði hann því máli
og kvaðst mundi síðar taka það fast-
ari tökum.
Þetta loforð reyndi B. L. sfðan að
efna á áðurnefndu bændanámsskeiði.
Hljóðbært varð, að einhver veigamesti
þáttur námskeiðsinB væri erindi B. L.
um nýbýlt. Eins og eðlilegt er, leggja
heimilislausir og framleiðslulausir menn
f kaupstöðum hlustirnar sérstaklega
við, þegar um er að ræða nýbýli f
sveitum landsins. Svo mikið var haft
við þetta erindi, að til þess var boðað
f Samkomuhúsi bæjarins. Var það gert
til þess að sem flestum af hinum
mörgu þurrabúðarmönnum kaupstaðar-
ins gæfist kostur á, að hlusta á þenn-
an fagnaðarboðskap.
Helztu drættir kenningar B. L. voru
þessir: Nýbýlamálið átti að leysa með
frjálBum samtökum. Löggjafarvaldið
átti ekki að eiga þar hlut að. Bændur
áttu að láta af hendi sex dagsláttur
af landi & jö'ðum sfnum til nýbýla.
Með frjálsum samskotum átti að mynda
sjóð tit sjálfrar nýbýlagerðarinnar. Inn
f þetta var og brugðið þeirri hugsun,
að sameina þessa hugmynd og kenn-
ingu Gisla Skúlasonar um persónu
tryggingar. Att átti að vera með
frjálsum samtökum.
Um mál þetta vai mikið rætt, eins
og áður er aagt. Auk þeirra umræðna,
sem urðu að loknu erindi, var það
tekið síðar fyrir á námaskeiðinu. Loks
náði það hámarki sfnu f kveðjugildi,
sem haldið var f lok námsskeiðsins,
eins og sfðar verður á vikið. Málið
mætti strax talsverðri mótspyrnu Það
þótti ekki nema hálihugsað og ekki
vel hugsað það, sem hugsað var. Von-
Iftið þótti um, að almenn samtök
myndu leysa þetta mál án fhlutunar
löggjafarvaldsins og fjárveitinga. Sex
dagsláttur var hlægileg tillaga og til
þess eins fallin, að skapa úrræðalftinn
öreigalýð f sveitum landsins, sem ætti
við sveltikjör að búa utan við túngarð
stærri og sjálfstæðu býlanna. B. L.
rak sig á þann skilning manna, að
sjálfstæð heimili eru skilyrði fyrir
sveitamenningu og sveitamenningin er
undirrót þjóðmenningar. Kotungalýð-
ur, sem œtti brauö sitt og atvinnuvon
l hendi stðrbœnda helma á aðalbýlun-
um, myndi ekkl leiða til aukinnar
pjáðmenningar og sii úrlausn gatfi
ekki hrakningsmönnum þjóðarlnnar
griðastað 0g heimilisgœfu.
Umræðurnar um svona illa hugsað
mái og grautarlegar hugmyndir urðu
auðvitað árangurslitlar. Þó leiddu þær
til þess, að frummælandinn B. L. sá
og skildi, að málið væri ekki full-
hugsað. Að vfsu kvað við f lfkum tón
og áður bjá honum, að mjög væri
hann misskilinn f máli þessu og ekki
mundi afstaða sú, er ýmsir tækju til
málsins, vera sprottin af tómum góð-
vilja til afn. Fór nú að færast á hann
pfslarvættisbragur og hann birti f ís-
lendingi ávarp út af þessu máli, þar
sem hann stórfurðaði sig á þvf, hversu
bann væri misskilinn og hann bað
menn þess lengstra orða, að ræða
ekki frekar um málið, þar lil hann
vœri sjdifur búinn að skrifa um það
grein, sem mun hafa átt að verða
mjög ftarleg. Mátti skilja, að þeirrar
greinar yrði ekkt langt að bfða.
Nú er liðið hátt á annað ár sfðan
og enn hefir ekkert sést á prenti frá
B. L. um máltð. Biðin er orðin ósann-
gjamlega löng. Sú staðreynd, að B.
L. hefir œtlað sér að rita um málið,
veitir ekki öðrum endalausa ástæðu,
til þess að þegja og btða Að B. L.
hefir ekki efnt loforð sitt, verður ekki
skilið nema á einn veg. Áhugagosið
varaði aðeins skamma stund Fórntýsin
þokaði fyrir gróðaiyggju. í stað ný
býlagerðar snérist hann að þvf að
mynda gróðatélag, til þess að kaupa
og selja sfld. Hafi þessi bjargvættur
hinna heimilislausu manna ritað nokk
uð um nýbýlamálið, eru lfkur tii að
handrttið hafi slæðst ofan í sfldar-
tunnu og borist til Svfþjóðar. Má þá
væntaniega tetja það úr sögunni.
Þó er nú eftir að greina frá þeim
þætti þessa máls, sem er í rauninni
gráibroslegur. í áðurnefndu kveðju-
gildi bændanámsskeiðsins voru enn
æstar upp umræður um þetta mál.
Áður hatði B. L lýst yíir því f ræð-
um, að hann ætlaði að helga þessu
máli krafta sfua og væri við þvf bú-
inn, að taka á sig vanþakklæti heims-
ins og jafnvel ofsóknir þeirra manna,
sem vildu eyðileggja aig. Munu mörg
hjörtu hafa viknað undir þeim orðum
þessa »velgerðamanns hinna heimilis-
lausu«. Hiti B. L. f málinu fór eins
og alda i gegnum sálir flestra, sem
þarna voru saman komnir. Hann var
búinn að tala sig upp f það ástand,
að vart átti hann orð, til að iýsa til-
finningum sfnum. Aðrir hrifust með og
loks rak svo langt, að menn stigu
fram og efndu til heitstrenginga að
fornum sið. B. L. strengdi þess heit,
að gefa 50 kr. f þarfir þessarar lifs-
hugsjónar sinnar. Jóhannes Laxdal f
Tungu heitstrengdi að býli skyldi
verða komið upp innan skamms. Ætt-
jarðarást Kristjáns f Nesi f Fnjóska-
dal óx með þvflfkum kynstrum, að
hún rúmaðist ekki f heimasveitinni,
heldur flæddi vestur af Vaðlaheiði.
Hann heitstrengdi að plægja dagsláttu
á þessu fyrirhugaða nýbýli. Einar J.
Reynis heitstrengdi að gefa fræ á
dagsláttuna.
Eftir alt þetta var sfzt að furða,
þó augu hinna heimilislausu hvörfluðu
til Tungulands, þar sem lftill bær.átti
að rfsa upp f nýju túni eins og fag-
urt minnismerki þeirrar ættjarðarástar
og fórnfýsi, sem B L. tókst að vekja
f landinu á þvf herrans áti 1922.
En úrslitin hafa orðið mjög sorgleg
fyrir þá, sem gerðu sér þarna vonir
um heimili. Pessi vppœstl hégómi
hjaðnaði niður jafn snðgglega og hattn
var til orðinn. Nýbýlið er enn ekki
risið upp, engin girðing, enginn bær,
Kristján plægir ekki og Einar sáir
ekki. Þúfurnar halda áfram að stara l
himinhvolfið jafn gráar og gróðrarvana
eins og þær hafa verið frá ómunatfð.
Ályktanir.
Hér hafa verið dregnir saman nokkr-
ir af þeim dráttum, sem B L. hefir
að þessu lagt til f æfisögu sfna. Les-
endurnir skulu nú að mestu látnir
einir um að draga af þeim sfnar álykt-
anir. Drög þessi úr opinberum afskift-
um B. L. af almennum málum eru
nægilega ljós, til þess að á þeim
verði reistar lfkur til, hversu hann
myndi reynast á þingi.
í stuttu máli verða ályktanir blaðs-
ins þessar: B. L. á til talsvert af
góðvilja. Hann getur við sérstök tæki-
færi orðið svo barnalega hrifinn af
löngun, til þess að láta eitthvað gott
af sér leiða, að hann tali sig brenn-
heitan, geti naumast varist tárum og
biðji guð bástölum. Áhuga- og af-
skittaleysi hans t. d. um stjórn Rf.
Nt., sýnir, að þessi bávaði hans á
manntundum eru móður- ýkiskend ein-
kenni þess ístöðuleysis og viljaveilu,
sem er á bak við. Vhjavetkir menn
og litlir startsmenu vilja gera sem
stærst áhlaup, þegar þetr komast af
stað á annað borð. Hávaða hans og
viðkvæmnt eykur þesst mis&kilningur,
sem gripur hann stundum, þegar hann
kemst i mannþröng: að hann sé eig-
inlega möndulltnn, sem samkvæmið og
tiletni samkvæmtsms snúist um. ístöðu-
leysi hans og tómlæti f nýbýiamáiinu
gefur litlar vonir uro, að hann yrði
starffús og alka. tsmaður f löggjafar-
starfinu.
í skapferli B. L. liggja stærstu ann-
markar hans. Olsókaarhræðsla hans
gerir hann ásteytingasaman. Það er
ekki lfklegt, að sá maður, sem ekki
þoldi að vera feldur úr stjórn Rf Nl.
án þess að vekja atórt uppþot, kæm-
ist klaklaust út af þingmensku. Stórt
og sveigjulaust skap gerir sæmilega
starfskrafta ónotbæfa. Og auðvitað er
þvi minni von góðra úrslita sem sam-
an fara of mikið sjálfsáiit, æst og
sárviðkvæmt skap og lítil statffýai.
Skapíerli B. L. og framkoma á
mannfundum, þar sem ágreiningsmál
eru til umræðu, er svipað útsynningi,
sem rekur á roknabylji. Hugsjónir
hans eru eins og rosaljós < byljunum.
Á milli koma löng tfmabil af glætu-
lausri kyrru. Rfkir þá jafnan sama ó-
vissan um það, hvenær næsta roka
muni detta á og hvaðan vindur sá
muni standa á þjóðmálunum.
A víðavangi.
• Réttast væri« J. Sv. telur B. L.
hafa sagt að réUasi vœti að hann tæki
að sér (undarstjórn. Nógir voru vottar
að þvf, að B. L. sagðist taka fundar-
stjórnina f sfnar hendur og að hann
sagði það án nokkurs undandráttar.
J. Sv. segir því þetta ósatt, liklega
móti betri vitund, til þess að þéknast
sinum nýju pólitfsku herrum. Einn af
kostum B. L. er sá, að hann mundl
aldrei, sfzt er honum væri skapfátt
orðið, gera sér tæpitungu við sifkan
fundarstjóra, sem við var að eiga á
framboðsfundinum.
S t a k a. (Fanst rituð á sfðasta ísl.)
»íslending« er ekki nýtt,
að hann sannleik flýi;
svfður ekki að setja á hvftt
svarta fjandans lýgi.
FramboCsræða Líndals Ritstj. ísl.
á slæma aðstöðu. Hann hefir þurit
að »digta upp< framboðsræðu Lfn-
dals. Þetta ætti að gera aðstöðu Lfn-
dals skárri hjá þeim, sem ekki heyrðu
til hans en trúa þvf, að hann hafi
haldið þá ræðu, sem ísl. hefir eftir
honum. En þeir, sem heyrðu ræðu
B L um sj&ltan hann og lffið voru
á einu máii um, að hún hefði ekki
komið þjóðmálunum neitt beinlfnis
við. í ræðu Tryggva er þó höggvið
á hlutum, sem um þarf að tala og er
hún þvf betri framboðsræða. Eftir
benni að dæma, hefði fremur átt að
bjóða fram Guunl. Tr. Jónsson en
Lfndal. Vonandt þyktr íslendingsliðinu
ekki minkun að þessu, né það vera
fyrir neðan allar hellur að minnast á
þeirra eigin ritstjóra sem frambjóð-
anda.
»ójöfn aðsfaða*. Hallgr. Davíðs-
son veizlunaratjóri segir, að löggjaf-
arvaldtð hafi gert aðstöðu Kf. Eyf. og
Höepmersvetzlunar taisvert ólíka. Á
hann þar við, að Hallgrimur Davlðs-
son, niðurjöfnunarneíndarmaður, getur
ekki lengur ákveðið, eftir sínum geð-
þótta, útgjöld Kf. Eyf., heidur eru
þau ákveðin með lögum. Að þvf leyti
er aðstaðan ójöfn. Þar með er ekki
sagt, að aðstöðumunurinn sé ranglát-
ur. Eða hver er munur á starfshátt-
um fyrirtækja þessaraf Kf. Eyf. varð-
veitir allan verzlunararðinn f landinu.
Bændur og Akureyrarbúar eiga f verzl-
un þessari sjóði, sem nema samtals
um 600 þús. kr. að meðtaldri inn-
lánsdetld. Auk þess hefir verzlunin
greitt viðskiftaarð ( reikninga manna,
sem nemur stórfé. Höepfnersverzlun
geldur að sjálfsögðu starfsmönnum
fsnum vel unnið starf, eins og Kf.
Eyf. Að öðru leyli sópar hún verzl-
unararðinum úr landi.