Dagur - 25.09.1924, Blaðsíða 1

DAOUR
Ketnur úf á hverjura flœtudeei.
Kostar kr. 6.00 áre. Ojalddagi
fyrlr I. júli. Innheimtuna annast
Arnl Jóhannsson i Kaupfél. Eyf.
VII. ár.
afqreiðslan
er hjiejónl I>. Þór.
Noröcrgötu 3. Talsiml 112
Uppsögn, hundln vlð ðramót
»é komin til afgrelðslnmanns
fyrlr 1. dei.

39. blaD.
Samábyrgðin.
íslenzk verzlunaraístaða.
Á þaö heíir veriö bent fyrr og
einkum hefir Jónas Jónsson frá Hriflu
með ritgeröum sinum f Tímanum
gert það Ijóst, hversu verzlunarað-
stöðu okkar íslendinga er ólíkt
háttað þvf, sem gerist í nágranna-
löndunum. Daglegar og hagfeldar
samgöngur innan landa og landa á
milli gerir nágrannaþjóðum okkar,
einkum Dönum og Bretum, fært, að
framleiða og senda á markaöinn
nýjar matvörur, svo að segja daglega.
Aftur er aðstöðu okkar um sam-
göngur ogöðrum landsháttum þannig
farið, aö við veröum að senda meg-
inið af framleiðsiuvörum 'okkar á
markaðinn í einu og þá sem 2.
flokks matvörur. Einkum er þessu
þó þannig háttað um Iandbúnaöinn.
Afurðir sauöfjárins, sem telja má,
að séu hinar einu framleiðsiuvörur
bænda, útfluttar, verða ekki sendar
á erlendan markað fyr en á haustin
og fyrri hluta vetrar. Ullin fer þó
litlu fyr. Nokkru öðru gegnir með
þorskinn, síðan togararnir fóru að
veiða i fs. Þó mun meginútflutn-
ingur fiskjar fara fram á haustin
og fyrri hluta vetrar og svipað má
segja um síldina.
Þegar þetta er athugað, verður
Ijóst að íslenzk verzlun þarfnast
annars tveggja, stórum melra vellujját
eða meira lánstrausts heldur en verzlun
•þeirra þjóöa, sem geta velt fé sinu
ört á þann hátt, að vera sffelt að
senda vörur á markað og jafnótt að
taka á móti tekjum af búi sinu eða
atvinnnrekstri. Til þess að geta skilið
til fulls örðugleika þá, sem islenzkir
verzlunarrekendur, bæði kaupmenn
og kaupfélög, hafa átt við að striða,
verður að gera sér vel Ijósan þenn-
an meginmun á verzlunaraðstöðu
og fandsháttum. Danskur bóndi, sem
framleiðir egg og svinaket eða smér
getur greitt andvirði nauðsynja sinna
jafnhraðan, þvi tekjur af búinu eru
alt af að koma honum í hendur all-
an ársins hring. Islenzkur bóndi,
sem eigi getur greitt andvirði sinna
nauðsynja fyr en á haustnóttum,
þegar hann leggur niður té sitt,
verður að fá úttekt sfna lánaða frá
áramótum til haustnótta og sama
máli gegnir vitanlega með verzl-
unarfélög bænda, sem eigi geta fyr
en fyrri hluta vetrarsent gjaldeyris-
vörur sínar á erlendan markað;
Þessir staðhættir gera íslendingum
verzluniha bæði óvissari og dýrari.
Danski bóndinn getur á hverjum
tíma fremur vitað hversu ársrekstur
búsins ber sig, þar sem tekjur bús-
ins eru alt af að streyma inn til
hans. Ísíenzki bóndinn veit ekki
fyr en undir haust um líkur fyrir
verðhorfum á meginframieiðslu vör-
unni og vissu fær hann ekki fyr
en seinna. í svörunum til Björns
Ktistjánssonar i Tímariti íslenzkra
samvinnufélaga lö. árg. 2. hefti er
Ijóstega sýnt fram á, að þessi óvissa
er mjög hvimleið, en jafnframt óhjá-
kvæmileg, að óbreyttum íslenzkum
staðháttum um verzlun og fram-
leiðsluhætti.
Hitt liggur jafnframt i augum uppi
að verztunin verður af þessutn á-
stæðum Isiendingum langt um dýr-
ari, vegna þess vaxtataps, sem ait
af hefir fylgt þessari vörulánaverzlun
við erlenda viðskiftamenn. Aldrei
verða taldar þær milljónir króna,
sem Islendingar hafa greitt útlend-
ingum i vexti af veltuié til vetzlunar-
þarfa fyr og siðar. Einkum verður
það skiljanlegt, þegar á það er litið,
að fram á síðustu áratugi var verzl-
unin öli í höndum útlendinga og
að eigi eru liönir nema 4—5 ára-
tugir síðan íslendingar hófust handa
um að taka verzlunina í sfnar hendur
og safna sér sjálfir veltufé. Sjóða-
myndanir • í íslenzkum samvinnu-
félögum miða, til þess að létta af
islenzkum aimenningi þeirri gjald-
abyrði, sem vaxtagreiðsla af erlendu
veltufé hefir verið frá öndveröu.
Samábyrflð var óhjákvæmileg.
Þegar íslenzkir bændur hófu sam-
tök sin, til þess að hrinda af sér
oki erlendra selstöðUverzIana og
koma til leiöar betri meðferð ís-
lenzkra framleiðsluvara áttu þeir
einskis kost annars, en að sæta þeim
kjörum er isienzkar ástæður höfðu
að bjóða, Þeir áttu ekkert veitufé
til verztunarþarfa og eigi annað en
bú sín, meira og minna skuldug.
í landinu voru þá engar peninga-
stofnanir, sem þeir áttu aögang að
til siikra hluta. Andvirði aðkeyptra
vara uröu þeir að/á iánað um hið
árlega óvissutímabil í íslenzkri verzl-
un. Og fyrir þeim lánum urðu þeir
að ganga í sameiginlega persónu-
lega ábyrgö. Engin önnur trygging
var til, sem gat orðið tekin gild.
Þetta gilti jafnt um hin upphailegu
pöntunarfélög eins og þaö gilti síðar,
þegar Haligrímur Kristinsson hóf
erindrekastarf sitt fyrir samvinnufé-
lögin og sýndi fram á það með
bréfi til aöalfundar Sambandsins
vorið 1915, að engin sameiginleg
innkaup yrði unt að gera fyrir félögin,
án slíkrar fullgildrar tryggingar.
Verzlunarfræðingarnir við Mbl. og
ísl, sem fræða almenningá því, að
samábyrgðin hafi verið „óþörf" og
að bún hafi ekki átt að *liðasta og
að það >>væri til þjóðarheiila að hún
yröi bönnuð með Iögumn þurfa
jafnframt að benda á það, með hverj-
um hætti hefði verið unt að komast
hjá henni og hvað eigi að koma i
staðinn. Hvorki þeir né aðrir óviidar-
menn og tortryggjendur samvinnu-
stefnunnar hafa sýnt minsta lit á
þessu. Það ér fyrirfram vitanlegt,
að þeir geta það ekki. Þeir skrifa
ekki um þessi mál, til þess að fræða,
heldur til að vilía sýn og blekkja;
ekki til að byggja upp, heldur til
að sundra og rífa niður þessi öfl-
ugustu sjálfsbjargarsamtök, sem lýst
hefir veriö hér að framan. Þannig
leigja þeir litla krafta sína til slikra
ófremdarverka og skaðræðis, þeim
mönnum, sem þykjast eiga hagsmuni
sfna undir því komna, að iandslýð-
urinn haldi áfram að vera jafnrænu-
laus og ósamtaka eins og hann var
á dögum selstööuverzlananna. Vitan-
lega eru selstöðuverzlanirnar enn i dag
aðalandstæðingar þessarar íslenzku
bændamenningar. Sumar þeirra lifa
enní sælum draumum um nýjaog
endurreista blómatíð fyrir ériendra
okrara hér á landi, þegar ósannindatól-
in þeirra séu búin að vinna sin skem-
daverk og eitur tortrygninnarog fals-
kenninganna sé búið að heltaká sam-
vinnufélögin i landinu og sundra
bændum. Þá muni þeim gefast færi á,
að elta uppi og rýja hina sundruðu
sauði.
Otflutningur á kœldu Reti. Gert
var ráð fyrir að Sambandið tæki á
leigu skip til kæliflutnings á keti. Eru
sögð tvö slfk skip til f Evrópu og
er aunað í Noregi, það skipið, sem
Sambandið hugðist að taka á leigu.
Samningar voru næstum fullgerðir en
til tryggingar krafðist Sambandið að
fá yfírlýsingu skipaflokkunnarstöðvar-
innar norsku um, að kælivélar og
ánnar útbúnaður skipsins væri af i.
flokks gerð og f góðu ástandi. En
stöðin vildi ekki gefa sifkt vottorð.
Hvarf þá Sambandið frá samninga-
gerðinni, sem vænta mátti.
Dánardoagur. Fyrir skömmu lézt
hér f bænum Þóra systir Matthfasar
Jochumssonar skálds, háöldruð kona.
Innilegt þakklæti fyrir auðsýnda
samúð við fráfali og jarðarför Vil-
hjálms litla sonar okkar.
Munkaþverá
I>óra Vilhjálmsdóttir
Stefán Jónsson.
Eiðaskóli.
Ritstjóri Dags hefir sýnt mér þá
kurteisi, að senda mér grein með
þessari fyrirsögn, f blaði sfnu 31. f. m.,
og tek eg það jafnframt svo, sem mér
sé boðið rúm f blaðinu fyrir þær at-
hugasemdir, er eg kunni að vilja gera
út af henni.
Dagur minnist á vonir þær, er menn
hafí gert sér um nýja skólann á Eiðum.
Eg hefí hvorki gleymt þeim né mun
gleyma. Og engin sönnun er það þess,
að þær hljóti að bregðast, að starf
skólans hefír notið sfn ver en skyidi
f vetur og sfðari hluta fyrra vetrar.
Allir skólar eiga við einhverja erfíð-
leika að strfða, ekki sfzt f upphafi.
Mér er ókunnugt um það, hversu
fylgst hefir verið með starfi skólans
og stefnu út um land. Sum blöð hafa
minst mjög hlýlega á einhverja kosti,
og þá er ekki nema eðlilegt, að
Dagur bendi einnig á gallana, þegar
ver tekur að ganga. Ofsnemt er þó
fyrir hann að telja skólann f rústum,
meðan enn er jafnmikil aðsókn.
Það er rétt bjá Degi, að próf hefir
farist fyrir að mestu hjá eldri deild
f tvö vor, og ágreiningur átt sér stað
milii Benedikts Biöndals kennara og
mfn, en ályktanirnar, sem hann dregur
svo af þvf, eru ramskakkar.
Eg ætla fyrst að nefna þá, að eg
telji próf eitt menginskilyrði i starfi
skóians, Framkoma mfn sannar ekkert
f þá átt. -Það er að vfsu bert, að eg
muni ekki mótfallinn prófí. Þvf að
hetði eg verið andvfgur ákvæðinu um
það f Iögunum frá þinginu um stofnun
skólans, þá hefði eg aldrei orðið
stárfsmaður hans, mér hefði virzt
það mjög óheiðarlegt af mér, að ganga
f þjónustu hans og þiggja laun fyrir,
en jafnframt egna nemendur móti
lögum hans. Reynslan hingað tii hefír og
heldur bent mér, að próf muni betri
en ekki, þar sem þau séu sumum
aðhald við námið og próflesturinn gefi
gott yfirlit yfir það, sem lært hafi
verið. En þau eru alls ekki meginatriði
f starfi skólans f mfnum augum. Það
er annað, sem mér er meginatriði f
þessu sambandi, að nemendur rfsi