Dagur - 23.12.1924, Blaðsíða 2

204
DAOUR
53. tbl.
Halldór Gunnlaugsson,
héraðslæknir.
25. ágúst 1875 - 16. des. 1924.
Hann var prestssonur úr Húnavatns-
sýslu og sonarsonur Halldórs prófasts
Jónssonar á Hofi f Vopnafirði, er var
um sfna daga talinn, sakir prúðmensku,
rausnar og bússeldar, einn hinn mesti
prestahöfðingi á landi hér. Voru ýmsir
föðurfrændur Halldórs læknis latfnu-
klerkar góðir og orðlagðir skólanáms-
menn, kurteisir og prúðmenni, en
sjaldan skörungar að sama skapi. Er
sá kýnbogi kallaður Bólstaðarhlfðarætt,
og hefir hún verið einkennilega presta-
sæl. En f móðurætt var hann kominn
af dansk-reykvíkskri ætt, Knudsens-
ættinni.
Halldóri Gunnlaugssýni kipti f kynið
um góðar námsgáfur. Sóttist honum
námið vel, bæði utan lands og innan.
Virtist hann þó oft hafa tfma afiögu
til ýmissa skemtilegra iðkana og fþrótta.
Hann lauk stúdentsprófi með bezta
vitnisburði vorið 1897, og sex árum
sfðar lauk hann með 1. einkunn lækn-
isprófi við Hafnarháskóla. Sfðan gerðist
hann aðstoðarlæknir Guðmundar Hann-
essonar hér á Akureyri og gegndi þvf
starfi tvö ár (frá 1903-1905) Sama ár
(1905) kvæntist hann ungfrú Öanu Terp
(trésmfðameistara f Kaupmannahöfn, fs-
lenzkri f móðurætt). Sama ár varð hann
og læknir Rangæinga, en veittar voru
honum Vestmannaeyjar ári sfðar (1906).
Hefir hann skipað það embætti sfðan
með góðii sæmd. Jók það og veg
hans og veitti honum — að lfkindum
— ýmis hlunnindi, að bann varð frakk-
neskur ræðisfulltrúi (*konsularagent«).
Reistu Frakkar sp'tala þar f eyjunum,
og varð hann spftalalæknir. Mælti
hann á franska tungu, og kom honum
þar að góðu haldi lipurð gáfna hans.
Andlegur og lfkamlegur liðugleiki var
eitt höfuðeinkenni hans.
En út í frá bar lftið á honum. Hann
var einn þeirra starfsmanna, sem úr
fjarska að sjá hverfa ofan f embætti
sitt. Eru þeir oft — »sem slfkir« —
ekki slökustu embættismennirnir,
er slfkt verður með sanni sagt um.
Hann var umbrotalaus, hávaðalaus,
yfirlætislaus, léði ekki á sér högg-
staðar. Hann var skurðlæknir fær og
sigursæil, að þvf er mér segir em-
bættisbróðir hans og félagi frá náms-
árunum ytra, Steingrfmur læknir Matt-
hfassón, er hér má vel um vita. Hefir
ekki annars heyrt getið, en hann hafi
f hvfvetna vérið hinn skylduræknasti.
Eru Vestmannaeyjar á þá leið mann-
hættuhérað, að læknir þarf oft skipa
að vitja, en höfn hins vegar hin versta
og oft Hfsháski að fara á skipstjöl.
Mátti Halldór læknir oft fara um ver-
tfðir tvisvar á dag fram í skip. Lét
hann, að sögn, slfkt aldrei undir höfuð
léggjast, enda var hann vaskur vel,
hverjum manni fimari f limaburði og
hreyfingum. Lét hann llfið á embættis-
ferð, druknaði á sævi skyldunnar.
En þótt honum léti velmetið starf
og væri sjálfur vel metinn, hefði hann
sennilega getið sér meiri orðstfr á
öðrum vettvangi', ef honum hefði auðn-
ast að njóta sumra hæfileika sinna
annarra. Honum var skemtilega margt
til lista lagt. Eg tel það fyrst, sem
er þó minna vert, að hann þótti á
skólaárum sfnum bera mjög af öðrum
f leikfimi, stökk manna hæst og létt-
legast, svo að unun var á að horfa,
er hann þreytti fþróttir sfnar. Ef hann
hefði fæðst hérlendis á 10. öld og
vérið goða- eða höfðingjasonur, hefði
hann orðið vfgur vel og vopnfimur,
svo að fært hefði verið f sögur og
fræði. Henn var og syndur vel og
raddmaður góður. Meira virði var samt
hitt, að hann var einkennilega skáld-
mæltur og fæddur leikari, lfklega með
miklum afburðum. Á Hafnárárum sfn-
um orti hann marga gamanvfsu og
mörg skop- og kfmníkvæði, dýrt rfm-
uð, smellin og meinfyndin. Skopkviðl-
ingar hans leituðu skamt til fanga,
þeir voru kveðnir um ýmiskonar æfin-
týr fslenzkra stúdenta f Kaupmanna-
höfn á þeim árum. En við bar, að
hann skaut lengra ör af streng og
stældi þá sum góðskáld vor og hæfði
þannig, að marga mun þar lengi reka
minni til fyndni hans fágætrar og
skopvfsi. Urðu ýmsar gamanvísur hans
furðu fljótt þjóðkunnar og eru enn á
margra vörum.
Um leiklist hans hygg eg það eigi
ofmælt, að aldrei hafi fslenzkur leik-
andi vakið einlægari skellihlátur með-
al áhorfanda en Halldór Gunnlaugsson
gerði á skólaárum sfnum. Leyndi það
sér ekki, er hann lék skophetjur, að þar
var hann heima sladdur, þreytti leika á
andlegu óðali sfnu, honum til yrkingar
fengið af sjálfum höfundi eða höfund-
um lffs hans. Er eigi ósennilegt, að
hann hefði orðíð stórfrægur leikari, ef
hann hefði alizt upp við góð efni með
auðugri menningar- og mentaþjóð. En
hann fæddist á vorri fámönnuðu út-
hafseyju á þeim tfma, er þessi hæfi-
leiki hans (eða listgáfa) hlaut að
drukna á sömu háskahöfninni, sem of
margt fslerzkt atgervi hefir farist f á
liðnum öldum.
Halldór Gunnlaugsson virtist einn
þeirra, er lftið breytast á áranna rás
að öðru en þvf, að hárin grána. Hann
var altaf lfkur sjálfum sér, fas hans
og framganga minti á íýrri daga, þá er
hann 1 k skopmenn og lék sér að skop-
vfsna og kviðlingagerð. Hann haíði þess
manns snið og yfirbragð, er fátt lætur
raska ró sinni, hvort sem slfkt hugboð
hefir rétt verið eður eigi. En ef til
vill hefir hann búið yfir nokkru þung-
lyndi, þó að dult færi með.
Hún fær fast á marga, harmfréttin
sú, að Halldór Gunnlaugsson sé horf-
inn úr lifenda sölum. V.ð andlátsfregn
hans sbýtur upp sæg minninga frá
námsárunum, þá er hann kætti og
skemti manna bezt og var aufúsu-
gestur á mörgu gleðimóti. Eg trúi þvf
trauðla, að margir námsbræður hans
riti svo minningar frá skóla- og Hafn-
arárum, að þeir geti hans þar ekki
að nokkru. Hann var einn þeirra fáu,
er löngum var gaman að sjá og hitta
og verður skemtilega minnisstæður
förunautum og félögum.
Einhver listfengasti skólabróðir sumra
okkar og hinn nýtasti starfsmaður hcfir
farizt á svo slysasamlegan hátt, að
slfk tfðindi skyldu aldrei gerast. Samt
göngum við til jólafagnaðar, sem ekk-
ert hefði f skorizt.
SigurÖur Guömundsson.
Ritfregnir.
Barnabókasafnið I. flokk-
ur, 1. og 2. bók. Bóka-
verzlun Þorst. M. Jóns-
sonar Akureyri 1924.
Mjög mun sá háttur f fslerzku þjóð-
lffi hafa gengið úr rér á sfðustu árum
að börnin sitji í rökkrunum við hné
ömmu og mömmu og hlusti á æfintýri
og sögur. Fátt mun hafa mótað sálir
fslenzkra barna og um leið skspgerð
þjóðarinnar meira, heldur en sögurnar,
sem ömmurnar sögðu f rökkrunum og
sem lesnár voru eða kveðnar á löng-
um kvöldvökum. Þegar sá háttur
fellur, gleymast æfintýrin óg hin
alþýðlega sagnáskemtun. Nú hefir
Þorst. M. Jónsson ráðist f þarfa og
mérkilega bókagerð. Hann er byrjaður
að gefa út æfintýri með myndum.
Þessar 2 fyrstu bækur eru Ása, Signý
og Helga og Grdmann í Garðshorni.
í bókunum er fjöldi mynda, sem gert
hefir Vigfús Friðriksson ungur maður
bér á Akureyri. Er Vigfús listamanns-
efni. Einkum eru myndirnar f Grámann
mjög vel gerðar. Æfintýrin eru prent-
uð f Prentsm. Björns Jónssonar og er
frágangur mjög góður.
Sigurjón Jónsson: Glœsi-
menska, skáldsaga. Reykja-
vík 1924.
Þessi skáldsaga er áframhald af
sögunni: >Silkikjó!arog vaðmálsbuxar. *
Höfuðniðurstaða þeirra atburða, er
fyrri sagan greindi frá, varð sú, að
Áskell misti alt, mannorðið, unnustuna
og vitið. En Jón frá Grund, sem var
beint og óbeint valdur að óhamingju
Áskels, erfði unnustu hans Svövu
Eyjólfadóttur og sagan endaði, þar
sem þau, hjónaefnin, lögðu af stað
suður til Reykjavfkur. En þá för hafði
Svava lengi þráð.
Nú er þessi saga beint áframhald
á lýsingu þess æfi'erils, sem Jón
Eggertsson frá Grund var byrjaður að
ganga. Hann gerist gerspiitur fiagari.
Hann bregðst Svövu gersamlega, þegar
suður kemur, drekkur og flekar hveija
stúlkuna eftir aðra og þar á meðal
unnustu vinar sfns, SnorraSígurðssonar.
Skáldið lætur Svövu vera sjónarvott
að kvennaförum Jóns. Hún horfir á
þær gegnum rifu á þili! Svavá fær
tæringu og druknar f sfnu eigin blóði.
Jón þaggar niður f samvizku sinni.
Ódáðaverkin koma honum ekki að
klandri. Leið hans liggur upp á við I
mannfélaginu. Hann sstur sér það
mark að verða ráðherra.
Fyrri hluti sögunnar endar þar, sem
Svava deyr. Sfðari hlutinn gerist nokkr-
um árum sfðár. Hann greinir frá bar-
áttu Jóns til sigurs áformi sfnu. Jón
býður sig fram til þings heima f átt-
högum sfnum, á móti fornvini sfnum,
Snorra, sem er orðinn þar prestur og
er giftur Hildigunni, systur Svövu. Jón
hlaut þingsætið, en með rangindum
Atkvæði jöfn en sum atkvæði Jóna
ólöglega íengin. Með baktjaldamakki
og hrossakaupum er í þinginu sæzt á
allar sakir. Jón verður forsætisráð-
herra og frásögnin endar á þvf að
hann skipar sig sjálfan bankastjóra,
eins og tfðksst hefir i lándi hér.
Það ýrði of langt mál að tfna hér
upp alt, sem að má finna f gerð
þessarar sögu og frásögn og sama
máli gegnir um það, sem lofsvert er.
Af hvorutveggjá er talsvert meira en
f meðallagi, éftir þvf sem nú gerist
um yngri höfunds, Sigurjón er enn
ekki fullráðinn höfundur. Hann er á
þroskaskeiði. Hann gerir meira en i
meðailagi sterk tök, en lausatök og
smekkleysur boma lfka vfða fyrir.
Af smekkleysunum f þessari bók
mætti nefna þessar endurteknu hug-
leiðingar Svövu á bls, 44 og 45 og
vfðar um það, að Jón eigi að verða
»faðir elskulegu, litlu barnanna hennar*
eins og Jón hafði hvfslað að henni
í sálum ungra meyja mun sú tilfinning
ekki láta á sér bæra. Móðurástin
blundar og verður ekki vakin, nema
af börnunum sjálfum Þessvegna koma
þessar hugleiðingar Svövu öðruvfsi við
les&rann, en skáldið ætlast til. Þá
mætti nefna það, er Hildigunnur, kona
séra Saorra hafði lokað munninum á
manni sfnum »með föstum og inni-
legum konukossi.* Þau hjón voru á
ferð úr kaupstað og áttu eitt éf feg-
urstu æfintýrum elskenda »Lækurinn
suðaði, blærinn hvfslaði------— —,
Þögn og mánaskin fylti allan dalinn.« —
>Alt f einu rétti Hildigunnur úr sér f
söðlinum og tók um leið fast f taum-
ana. — »Snorri, Snorril Mundirðu
eftir að kaupa blekkiua á hiútinn,
Snorri !«*. Þá er kopp-skraf og pung-
skraf Margrétar á Hóli enginn sögu-
bætir, o. fi. mætti telja.
Kvenfólkið á ekki upp á pallborðið
bjá Sigurjóni. Það er flest fstöðulaus
ræksni. í hvorugri sögubókinni hefir
komið fram kona, sem er f rauninni
neins verð. Það er dálftið örðugt að
skilja hvers vegna skáldið lætur Híldi-
gunni falla upp f fang Jóns og kyssa
hann, er þau hittist á förnum vegi.
Þó slikt kunni að vera hentugt til
þess að sýna glæsimensku Jóns, þá er
það hrakleg meðferð á konum þessa
lands, ekki sfzt f sveitum. Sigurjón
hefir f þessari sögu hneigst mjög að
þvf, sem nú er að verða úrvalsyrkis-
efni okkar ungu skálda, en það eru
lýsingar á ástabralli og kvennaförum.
Slfkt mun hér eiga að réttlætast með
tilgangi sögunnar. En þetta sffelda
þukl skáldanna um þetta efni og að
því er oft virðist tilbeiðsla á samför-
um karla og kvenna er harla Ktil-
mótlegt og óhugnæmt. Það þarf mikl-
ar og sérstakar gáfur, til þess að fara
vel með þau efni. Sigurjón ætti þvf
að fara varlegar en hann hefir farið,
þar sem hann á bls. 48—57 lýsir
kvennaförum Jóns. Er og vfðar um
þau efni fjallað og á hæpinn hátt (bls.
99)-
Eigi mætti BÍður telja frásögn Sig-
urjóns ýmislegt til gildis. Eins og
fyrri sögur hans ber þessi saga mjög
vfða vott um fágæta stflgáfu og vfða
um snild f frásögn. Bók þessa mun
hver maður lesa hiklaust, sem á henni
býrjar. Stflfjörið heldur athygli les-
arans fastri. Og bækur Sigurjóns verða
altaf lesnar, þó dómarnir um þær verði
misjafnir. Af hinu betra f bók þessari
mætti nefna sámtal þeirra Ingibjargaf
f kjallaranum og Margrétar á loftinu
(bls. 20 og áfram), lýsinguna á bls, 7?»