Dagur - 02.04.1925, Blaðsíða 1

DAGUR
Kemur úf á bverjum ffmtudegf.
Kostar kr, 6,00 árg. Ojalddagl
fyrfr 1. júlí. Innhelmtuna annast,
Arnl Jóhannsson i Kaupfél. Eyf.
VIII. ír.
Akureyrl, 2. april 1025.
aforeiðslan
er hjá Jónl !>. Þór.
Norðcrgðtu 3. Talsiml 112
Uppsögn, bundin vlð áramót
*é komln til afgrelðilumanns
lyrlr 1. des.
14 blaöi
Kaupfélag Þingeyinga
Og
Sigurjön Friðjónsson.
I.
Kaupfélag Þingeylnga er efzta
samvinnufélag landsins. Skipulag
þess og staifsemi fram á þennan
dag er ávðxtur og beint áframhald
af hugsjónastarfi beztu manna héraðs-
ins, sem fyrir meir en 4 árstugum
sfðan reistu við hag almennings i
héraðinu. Með frjórri og framsýnni
hugsun og með ósérplægnu starfi
bygðu þeir upp félagsmilaskipulag,
reist á iandsháttum og ástæðum
innan héraðs. Var sjálfsbjargarvið-
leitninni með þvi fengið ákveðið
form, sem þegar reyndist sterkt
og áhrifamikið. Pað var ekki nema
að nokkru leyti mótað af erlend-
um fyrirmyndum. Það var i flest-
um efnum frumsmið.
Þrátt fyrir nokkra afturkippi hélt
hagur héraðsbúa áfram að bfómgast
ait fram yfir styrjaldarárin. Félagið
var eitt af veigamestu samvinnufé-
iögum iandsins. Innieignir manna
voru miklar en skuidir litlar. En árin
1920 og 1921 urðu Þingeyinear,
eins og aðrir bændur landsins, fyrir
mjög stórkostlegu efnahagsáfalli af
vöidum verðfallsins. Viðskiftahagur
manna f tveimur af stærstu og e'ztu
kaupfélögum landsins versnaði þá
á tveimur til þremur árum, sem hér
segir: í Kaupfélagi Eyfirðinga um
872 þús. kr., en í Kaupfélagi Þing
eyinga um 920 þús. kr.
Eins og iesendum Dags er kunn-
ugt, fcefir Kaupfélag Eyfirðinga rétt
efnahag sinn stórkostlega við á
sfðustu þrem árum. í Kaupfélagi
Þingeyinga hefir viðreisnin gengið
hægar. Sfðastliðið ár mun vera fyrsta
verulega viðréttingarárið. Margir
hafa viijað Iita svo á, að baráttan
við skulditnar hafi orðið Þingeying-
um ötðugri og seinunnari vegna
fastheldni þeirra við sum gömul
skipuiagsatriði, sem séu ekki lengur
i samræmi við breyttar ástæður. Hér
verður ekki reynt um það að dæma.
Ritstjóri Dags hefir áður gert grein
fyrir þeirri skoðun sinni, að sam-
vinnufélögin þurfi að vera tilfærileg
á grunninum, að þau þurfi að eiga
fsér frjóan lífsmátt, svoað þau geti
samþýðst nýmyndunum og breyltu
viðhotfi á hverjum tima. Rígbundin
fastheldni í þeim efnum getur borið
vott um hnignun í félagslifinu. Og
ef að starfshættir þeirra hreyfinga,
sem grípa inn i lif manna hverja
líðandi stund, skorðast i stirðnuðu
formi, svo að feyskjur verða þar,
sem þörf er nýrra lífsmyndana, getur
verið mikil hætta á ferðum.
Önnur ástæða til seinlátrar við-
reisnar félagsins liggur fremur i
augum uppi. Héraðið er harðbýlt
og ekki uppgripahéraö. Er þvi ekki
ástæða til að vænta skjótrar viðrétt-
ingar úr þeim efnahagsófarnaöi, sem
fjárhagshrunið skapaði. Síðastliðið
ár hefir fyrst verulega unnist á. Fél-
agið mun hafa minkað skuldir sinar
út á við um 340 þús. kr. Skuldir
út á við munu nú ekki vera nema
um 100 þús. kr. Ennfremur hafa
allar deildir félagsins minkað skuldir
sinar við félagið sjálft. Bendir það
á fjírhagsviðreisn héraðsbúa. Enda
þótt skuldabyrðarnar munu enn vera
ærið þungar, getur varla hugsast
óviturlegra ráð, en að æðrast og
renna af hólmi f félagsbaráttunni.
Lífrænt samstarf og hóflátur fram-
sóknarhugur mun smámsaman vinna
bug á örðugleikunum.
II.
Fyrir nokkru siðan hljóþ á snærið
fyrir Morgunblaðinu. Eins og allir
landsmenn vita hefir það blað, og
fleiri af líku tæi árum saman, selið
um hvert tækifæri, til þess að geta
gert samvinnufélögin i landinu tor-
tryggileg, aukið mönnum beig við
samábyrgðina, gert sem minst úr
ávinningnum af starfssemi félaganna,
en sem mest úr örðugleikum þeirra
og skuldaáfölium.
Morgunblaðinu og öðrum and-
stæðingablöðum hefir nú komið úr
óvæntri átt hjálp til skemdarverkanna.
Einn af sijórnarnefndarmönnum
Kaupíélags Þingeyinga, Sigurjón
Friðjónsson, hefír lagt félagið milli
tanna blaðanna á þann hátt, sem
þeim hlaut að veröa helzt aö skapi.
I fréttabréfi úr Þingeyjarsýslu, birtu
f Lögréttu, hefir Sigurjón sagt frá
örðugleikum og ástandi kaupfélags-
ins. Sú frásögn ber það ekki með
sér, að reyndur, víösýnn og gætinn
samvinnumaður segi frá. Miklu er
líkara, að frásögnin komifrá du'bún-
um andstæðingi. Vopnin eru lögð
f hendurnar á andstæðingunum.
Þingeyingum verður hægra um vik
að átta sig á sárafarinu, þegar vegið
veróur að ástfóstri þeirra og bjarg-
vætt með heimatilbúnum vopnum.
Morgunbl. hefir birt þann kafla
úr fréttabréfi Sigurjóns, sem fjaliar
um kaupfélagið. Til glöggvunar á
meginatriðunum hefir það skeytt
viöeigandi fyrirsögnum inn f frásögu
höfundarins óbreytta. Fyrirsagnirnar
eru þessar: ;
„Þar er hver eyrir uppét-
inn. “ ,
„Efnahagurinn ójafnast.Jafn- '
aðarmenskuhugmyndin fer út
um þúfur.“
„ Sparseminauðsynleg. Kaup-
félagsverzlun örfar til eyðslu.“
„ Ókostir samábyrgðarinnar.
Hætt við, að sjálfsábyrgðar-
tilfinningin visni í faðmlögum
samábyrgðarinnar. “ *
Fyrirsagnir þessar eru alveg réttar
og gefa, það sem þær ná, óbrjálaða
hugmynd um innihald greinarinnar.
í frásögninni er Ijóslega bent á
ófarnað félagsins, án þess að bent
sé á orsakir hans: verðhruniö mikla.
Á hann er einungis bent til að sýna
„hversu heildarhagur K. Þ. hefir
versnað i seinni tlð". Um viðreisn
félagsins siðastliðið ár er þagað.
Aðeins lætur hann þessagetið: „En
siðastliðið ár ætla eg að skuldir
hafi minkað töluvert, en búin gengið
saman, og er vanséð, hvort til bóta
er.a Úr skuldavoðunum er gert svo
mikið, sem verða má; talað um að
þær hangi „nú eins og þrumuský,
bæði yfir höfðum þeirra, sem i
skuldunum eru, og þeirra samá-
byrgðarmanna". Þar er talað um að
efnahagurinn hafi „ójafnast stór-
kostlega" og kaupfélaginu óbeinlfnis
um það kent, enda bent á, að þetta
sé „gagnstætt hugsjón kaupfélags-
skaparins og fyrirætlun". Þá eru
loðin ummæli um, að kaupfélagið
starfi i „mótsetningu við aðgæztu-
nauðsyn einstaklingsins" og örfi
eyðsluna í samkepni sinni við kaup-
menn. Þetta meðal annars stefni að
því að breikka bilið milli skulda-
þrjótanna og hinna betur megandi
og aö sffelt v8xi hættan á því, „að
skuldamennirnir gefist upp og lendi
á hinum". — Eru þá fengnar all-
sterkar forsendur fyrir umsögn bréfs-
höfundar um hættu þá, er stafi af
samábyrgðinni. En þar er i stuttu
máli bent á alt, sem andstæðingarn-
ir hafa mest á lofti haldið henni til
ámælis, en hvergi bent á yfirburði
hennar eða þá staðreynd að bún
hefir leyst fslenzka bændur úr verzl-
unaránauð. Það er bent á, að hún
bindi fé fyrir þeim, er betur mega,
en sambjálparhugsjóninni afneitað
um leið. Það er bent á, að hún
veki ótta við tap, sem dragi úr safn-
hvötinni. Er síngirninni og undan-
bragðahugsun manna þar með gefið
undir fótinn (sbr.: „Á eg að gæta
bróður mins?"). Enn er bent á, að
sjálfsábyrgöartilfinningin sljóvgist,
„þar sem annarsvegar er þung
skuldabyrði, en hinsvegar auðveldur
vegur til að velta henni á aðra. Að
það geti orðið til falts, dylja flestír
fyrir sér i lengstu lög eða gera sér
vonir um að ekki verði". Undir
greinarlokin telur hann að á þvi
muni geta verið hætta, að „sjálfsá-
byrgðarhvötin visni í faðmlögum
samábyrgðarinaar", „að þeim mönn-
um fari fækkandi, sem hún nær
þroska hjá, en hinum fjölgi, sem
áhyggjunum kasti á samábyrgðina,
þ. e. heildina. Þvf ef svo fer, er
kaupfélagsskapurinn kominn á þann
veg, sem liggur til grafar og á að
sjá eins og smáalda, er ris á yfir-
borði tilveruhafsins, og hjaðnar svo
aftur að stundarkorni liðnu".
Sigurjón Friðjónsson byrjar þessar
hugleiðingar sfnar á þvi héraðs-
gorti, að fiestallar hugsanir, sem
komið hafi fram um kaupfélagsmál,
séu gamlir kunningjar úr Þingeyjar-
sýslu, sem séu „búnir að sýna rétt-
hverfu sfna og ranghverfu meira,
eða að minsta kosti lengur" þar, en
annarsstaðar á landinu. Þetta er vit-
anlega vanhugsað gort. En Sigur-
jón ályktar nú samt á þá leið, að
kaupfélagsskapurinn sé fullreyndur i
Þingeyjarsýslu, eftir því sem hann
hefir getaö orðið reyndur hér á landi.
Og siðan spyr hann:
„Hver er svo árangurinn af þessu
40 ára starfi?"
Mbl. hefir svo út úr grein S. F.
dregiö svarið saman og er það á
þessa leið:
„Nýlega hefir Jyrv. alþm.
Sigurjón Friðjónsson sagt frá
þeim lærdómi, sem þeir Þing-
eyingar hafa fengið eftir 40
ára reynslu. Hann hefir sagt
dapurlega sögu um vænlega
byrjun er breyttist i tyllivonir
og tál. Þegar svo er þar, —
hvers er þá að vænta annars-
staðar?“*
Samvinnuhreyfingunni { landinu
stafar langmest hætta af skilnings-
leysi manna á gildi hugsjónarinnar
og skorti á fórnfýsi manna og djörf-
• Mbl. 17. marz 1925.
• Mbl. 20. maiz 1925.