Dagur - 10.09.1925, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur úf á hverjum ffmtu-
degf. Kostar kr. 6.00 árg.
Ojafddagi fyrlr I. júli. Inn-
helmtuna annast, Árnl
Jóhann8son í Kaupfél. Eyf.
Af g r e i ð s lan
er bjá Jónl 2>. I>ór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við áramót,
sé komin til afgreiðslumanns
fyrir 1. des.
VIII. ár.
Akureyri, 10. september 1025.
Gengismálið.
III.
£(tir að stríðinu slotaði en við-
skíftamál og peningamál þjóðanna
komust á ringulreið og fjárkreppan
dundi ylir, mun það hafa verið
tilætlun þjóðanna að koma þeim
málefnum aftur i fyrra horf og
peningamálunum á fastan fót.
Sá róður hefir þó orðið torsóttur.
Gjaldeyrir ilestra þjóða hefir verið
á sífeldu kviki og verðmæti hans
háð breytingum frá dégi til dags.
Aðeins tveimur þjóðum, Bretum og
Svium, hefir tekist að koma gjaldeyri
sínum i upphaflegt verð. Þjóðverjar
og Rússar uppgáfust með öllu.
Gjaldeyrir þeirra varð verðlaus og
þeir stofnuðu nýjan gjaldeyri. Finnar
og Czecho Slovakar »stýíöua gjald-
eyri sinn. Aðrar þjóðir Evrópu eiga
i þvi fjármálastriði, sem gengissveifl-
urnar valda.
Flestir virðast vera á einu máli
um það, að gengissveiflurnar séu
mikið böl, af þvi að þær valdi svo
mikilli óvissu i öllum viðskiftum og
atvinnu. Stöðvun geneisins virðist
vera talin ákjósanleg. En um það
greinir á með hverjum hætti sú
stöðvun skuii verða og hvar gengið
skuli stöðva. Vilja sumir eigi annað
heyra, en að gjaldeyrinum sé komið
f upphafiegí. verðgiidi og gengið
sfðan stöðvað. Aðrir telja það ofraun
og að þjóðin verði enn lengi að
búa við gengissveiflur, ef sú leið
verður kosin. Þeir viija láta stýfa
gjaldeyrinn, þ. e. slá föstu því verð-
gildi sem hann hefir þegar stýfingin
fer fram þannig, að til dæmis að
taka isienzka krónan gildi hér eftir
75 gullaura i stað 100 áður, ef hún
hefði það verðgildi, þegar hún yrði
stýfð.
Nú verður það eitt af viöfangs-
cfnum þjóðarinnar að ráða fram úr
þessu mikla vandamáli. Koma þá
til greina þessar tværhliðar málsins
hvort krónuna skuli stýfa og slá
föstu núverandi verögildi hennar,
eða hvort kept skuli að þvi marki
að láta hana ná upphaflegu verð-
gildi og stöðva gengið þá. Allir eru
s&mmála um að gengissveiflurnar
séu þjóðinni bö), jafnvel þó einstök-
um mönnum geti orðið að þvi
stundarhagur eftir því sem fellur.
Yfirleitt mun þetta mál ekki enn
vera nsgiiega hugsað og rannsakað,
til þess að stjórnmálaflokkarnir og
blöðin geti tekið hiklausa afstöðu
til þess. Eitt blað þykist þó vera
búið að hugsa málið nægilega vel.
Atþýðublaðið heimtar að krónan sé
látin ná upphaflegu gullgildi. Annað
sé þjófnaður og sá þjófnaður komi
niður á alþýðunni og sparifjáreig-
endum.
Hagnaðarvon alþýðunnar við
hækkun krónunnar er bygð á þeirri
von að kaupgjald muni ekki falla
jafnótt og krónan hækkar. Kaupgeta
alþýðunnar verði þvi meiri en ella
meðan krónan er að hækka. Auk
þess sem hér er einungis litið á stétt-
arhagsmuni, er hér aðeins um hverf-
ulan og jafnvel alveg óvisan stund-
arhagnað að ræða.
Eðlilegt er að blaö, sem miðar
öll landsmál og alt sem gerist f
landinu við alþýðuna líti fyrst á það,
hvað henni sé hagvænlegt í úrlausn
þessa máls. Hitt gegnir fremur
furðu, að Alþýðublaðið skuli bera
fyrir brjósti hagsmuni sparifjáreig-
enda. Þeir menn lifa á vöxtum fjár
sins en atvinnurekendur og hinn
stritandi lýður greiðir þá vexti.
Virðist þar koma fram meiri um-
hyggja fyrir «kapítalinua en títt er
um það blað.
Skoðanir ýmissa stétta landsins
á þessu máli verða vitanlega nokkuö
mótaðar af stéttahagsmunum. Skuld-
ugir atvinnurekendur bæði til lands
og sjávar munu yfirleitt fremur
haliast að sfýfingu krónunnar, þvi
hún léttir þeim greiðslu skuldanna
miðað við það, sem yrði ef krónan færi
hækkandi. I Ihaldsflokknum verða
skoðanirnar væntanlega nokkuð á
reiki, af þvf að hann er samansettur
af fjáreigendum og fjárskuldendum,
en hækkun krónunnar hefir alveg
gagnstæðar verkanir á hag þeirra
tveggja flokka, eins og enn verður
sýnt i greinum þessurn.
JHeð hest upp á Snæfell. Sveinn
bóndi á Egiisstöðnm og 3 Seyðfirðingar
gengu'fyrir nokkru upp á Snæfell og
hötðu hest með f förinni. Er það ný-
lunda áð farið sé með hest f sllkar
fjallgöngur. Ferðamennirnir gerðu at-
huganir um hæð fjallsins og virtist
það mundi vera 600 fetum hærra en
áður hefir verið talið. Sé það rétt er
Snæfell bæsta fjall á íslandi.
Vínsölubúðir ríkisins.
IV.
Svo má að orði kveða, að bannlögin
hsfi með Spánarundanþágunni verið
særð holunarsári. Bannlög og opnar
vfnsölubúðir eru tveir hiutir, sem ekki
er hægt að hugsa sér að geti farið
saman til lengdar. Samir bannvinir
lfta svo á, að hér sé um svo mikið
löggjafarbneyksli að ræða og bannlögin
séu með undanþágunni svo óvirt og
sundnrtætt, að af þeim sé ræksni
eitt eftir máttlaust og einskisvert.
Þeir telja, að ef sú staðreynd, að hér
gilda bannlög f orði kveðnu, er orsök
þess, að þjóðin hefir með löggjafar-
samþykt og opinberum ráðstöfunum
otðið að rjúfa svo greipilega sfna
eigin löggjöf, þá sé betra að þurka
út bókstafinn og losna um leið við
opinbert banniagabrot og kúgun
erlendrar þjóðar. Áður en bannlögin
voru sett, stefndi þjóðin að þvf, að
loka öllum vfnsölubúðum f landinu:
Vígi Bikkusar féllu eitt af öðru. Með
áframhaldi f þá átt, hefði það skipulag
vafalauBt orðið tekið upp, að loka
vfnsölnbúðunum og reisa skorður við
innflutningi vfna með opinberu eftirliti
og háum tollum. Það skipulag hefði
verið sterkari varnir en nú gerast
þær. Er þvf sfzt að furða þó unnend-
um málsins þyki ástandið óviðunanlegt.
Þó yrði með breytingum á skipulagi
áfengisvaranna að vinnast þrent: Að
þjóðin losnaði alveg úr taki Spánverja,
að öllum vfnsölubúðum f landinu yrði
lokað og að hafin væri ný og öfiugri
barátta gegn ofnautn áfengis með
fræðsiu og félagslegri starfssemi,
studdri af rfkinu. Yrði þá að nýju
unnið kappsamlega og með meiri þol-
inmæði að þvf, að byggja nýjan grund-
völl undir ný bannlög og ala upp f
landinu kynsióð eða kynslóðir, sem
væru ekki einungis hæfar til að setja
sér bannlög heldur og til þess að
framfylgja þeim.
Ömurleg reynsla sfðustu ára hefir
gert það að verkum, að sum megin-
atriði þessa máls hafa, fyrir sjónum
margra, orðið meira áhorfsmál en áður
voru þau. En eitt atriði málsins verð-
ur ekki áhorfsmál i augum dugandi
manna og það er, að þjóðin verður
að hrynda af sér oki þeirrar smánar-
legu kúgunar er hún nú verður fyrir
af hendi Spánverja.
j 36i blaði
v.
Ýmsir menn og sumir velviljaðir
áfengisvörnum, lfta á innflutning Spánar-
vfna eins og Iftilsháttar rauf i varnar-
múrinn. Slfkt er þ<5 missýning. Vfn-
sölubúðir rfkisins eru stofnanir sem
fyrir ýmsra hluta sakir eru óhafandi f
landinu. Skulu nefndar hér helztu á-
stæðurnar.
í fyrsta lagi eru þær taldar vera
stofnsettar eftir kröfu annarar þjóðar
að viðlögðum afarkostum. Þær eru
þvf ósamrýmanlegar þeim kröfum er
við sem sjálfstæð þjó verðum að gera
um óskoraðan rétt, til slfkrar laga-
setningar.
í öðru lagi hefir þjóðin við opnun
þessara vfnsölubúða hopað svo langt
til baka f áfengisvörnum, að nú er
ver farið en áður var, meðan engin
voru bannlög. Þá var sterk sókn og
árangursmikil gegn öllum vfnsölustöð-
um. Vlnsala þótti svfvirðingaratvinna.
Nú er vfnsala hafin til öndvegis. Sjálft
rfkið stendur fýrir henni!
í þriðja lagi eru þessar rfkisstofnanir
drykkjuskaparskóli fyrir unglinga og
kvenfólk. Vfnin eru talin svo væg og
ósaknæm, að eigi sé skaðlegt að neyta
þeirra lftið eitt. Á þann hátt mun oft
vera hafin nautn áfengra drykkja, sem
sfðar getur leitt til ofdrýkkju og bann-
lagabrota.
VI.
Ætla mætti að tömm væru þau rök,
er hefðu knúið rfkisstjórnina til þess
að opna vfnsölubúðir f bannlandinu.
Af illri nauðsyn lét þingið undan stein-
bftstakinu spánverska. Og á meðan
Spánarsamningurinn var ekki birtur,
munu flestir hafa ætlað, að ákvæði
samningsins gerðu óbjákvæmilega þessa
opinberu vfnsölustaði. Margir efuðust
þó um að svo væri og kröfðust þess
að samningurinn yrði birtur. Þegar
þvf loks fékst áorkað kom f ljós, að
engin ákvæði samningsins fyrirskipuðu
að rfkið hefði opnað þessar vfnsölu-
búðir. í annan stað hafa bæir landsins
aðrir en Rvfk og Hafnarfjörður krafist
þess með undirskriftum mikils meiri-
hluta kjósenda, að vfnsölubúðunum
yrði lokað. Hafa þær undirskriftir verið
sem hér segir: Á Akureyri 900 kjós-
endur af um 1500 á kjörskrá. Á ísa-
firði 739 af um 980 á kjörskrá. Á
Seyðisfirði 316 af um 413 ákjörskrá.
1 Seyðisfjarðarhreppi 59 af 65 á kjör-
skrá. í Vestmannaeyjum 900 af um
II00 á kjörskrá. Siglfirðingar kröfð-
nst hins sama f hitt eð fyrra. t Hafnar-