Dagur - 05.11.1925, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur úf á bverjum fimtn-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Ojalddagi fyrlr 1. júlí. fnn-
beimtuna annast, Árnl
jóbannsson í Kaupfél. Eyf.
Af g r e i ð s Ian
er hjá Jön! Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við áramót,
sé komin til afgreiðslumanns
fyrir 1. des.
VIII. ár.
rwy-K-a Lri^ri* r^Mvviiv¥Yrr>i u-i wv*rir‘*ir •
Akureyrí, 5. nóvember 1Ð25.
45, blaOj
Kjördæmaskipunin.
Fyrir ætternisstapa.
( Oautrekssögu er frásögn um
þaö, er Gautur konungur kemur á
bæ Skafnörtungs karls og Snotra
dóttir bóndans segir honum sem
gerst frá háttum öllum á bænum
og svo f ættinni, er þar bjó. Hún
greinir svo frá:
»Hér er sá hamarr við bæ vórn, er heit-
ir Gyllingshamarr, og þar í hjá er stapi
sá, er vér köllum Ætternisstapa; hann er
svá hár, og þat kvikindi hefir ekki líf, er
þar gengur fyrir niður; því heitir þat
Ætternisstapi at þar með fækkum vér vórt
ætterni, þegar oss þykir stór kynsl við
bera ok deyja þar allir vórir foreldrar fyr-
ir utan alla sótt, ok fara þá til Óðins, ok
þurfu vér af öngu vóru forellri þyngsl at
hafa né þrjózku-----------ok þurfum
eigi at lifa við fjártjón eða fæðsluleysi,
né engi önnur kynsl eða býsn, þótt hér
beri til handa o. s. frv.«
U*n 1880 ge.öist hart .í landt héf
af illu veöuráttufati og ísreki aö
landinu svo og sóttum og harðrétti.
Gerðust þá »kynsl“ mikil slík sem
orkuöu þvf, að ætt Skafnörtungs
gekk fyrir Ætternisstapa. Pá varö
það að þjóðin vildi eigi lifa með
»fjártjón eða fæðsluleysi* eður hafa
aþyngsl" af aforellri" sfnu. Og
verulegur hluti hennar tók sig upp
til farar f aöra heimsálfu og tók sér
þar bólfestu.
En er slotaði straum vesturfara,
hélt þó áfram jafnt og þétt flutn-
ingur fólks úr sveitunum. Pá stöðv
aðist hann á ströndum landsins, þar
sem spruttu upp bæir og þo-p, sem
tóku á móti aðstreyminu.
Nú er það oröinn fuilur helming
ur þjóðarinnar, sem hefir aðsetur á
ströndum landsins og sækir á hafið
til atfanga og lifsviöurhalds.
Sá hluti þjóðarinnar, sem fluttist
vestur um haf, er genginn þjóðemis-
lega fyrir Æ*ternisstaga Um þaö
munu fáir ídendingar efast og sfzt
þeir, er af eigin raun og sjón hafa
kynst þvf, sem er að gerast i Vest
urálfu beims og horft á óstöðvandi
samruna þjóðabrotanna, sem bráöna
þar og blandast f deiglu váxmdi
þjóða.
Hinn islenzki ættstofn fær eigi
risið á móti þeim örlögum, að bann
verði þannig kvistaður. Alt, sem til
þess er gert, orkar f hæsta iagi stund-
artöf. O’lum spurningum um það
svarar reynsla mannkynsins á einn
veg. Smáþjóðir, dreifðar I sambúð
við meginþjóð, í nýju og ólíku Iandi,
fá eigi til lengdtr haldiö geði sínu
og tungu, háttum eða sögulegum
minningum. Slik þjóðabrot ganga
þjóðernislega og sögulega fyrir Ætt-
ernisstapa.
Onnur spurning rfs nær, sem frem-
ur er verð þess, að gefa henni gaum
Fáum við haldið þjóðerni okkar,
geði okkar og tungu, háttum okkar
og sögulegum minningum hér heima
f okkar eigin ættlandi?
Sú spurning þykir ef til vill kyn-
leg. En fáum mun dyijast það, verði
það athugað, að menningin í bæjum
okkar og jafnvel flestum þorpum
ber þess litil eða engin merki, að
hún sé af íslenzkum toga spunnin.
Húsin eru bygð í tnargvfslegum er-
lendum stil. Klæðaburðurinn er sniö-
inn að erlendum báttum. Mataræði
sömuleiðis og skemtanir og sam-
kvæmislif Kaffigildin eru veikburöa
eftiröpun erlendra samkvæma af svip-
uðu tæi, borðsiðirnir aö engu Ieyti
þjóðlegir. Kaffihúsin nákvæm stæl-
ing. Samkomur okkur að engu leyti
islenzkar nema að þvf, að þar er
oftast töluð fslenzka að nafninu til.
þjóðlegur dans*er enginn til lengur,
þjóðlegar íþróttir, eins og gliman,
aö deyja út. Þjóðleg lög heyrast
nær aldrei sungin o s frv. o. s. frv.
Húsin og hibýlahættirnir eiga gffur-
legan þátt f að setja erlendan blæ
á alt lif bæjanna og drekkja hverri
þjóðlegri kend í ffóði erlendra áhrifa.
Þet.ta er hið unga ísland, sem er
að risa upp við hafiö. Ö'lu fjármagni
landsins og méginhlutanum af orku
verkalýðsins hefir á undanförnum
árum verið beitt, til þess að byggja
upp bæina oe skapa þessa nýju
eftíröpunarþjóð á ströndum ættlands-
ins Þetta mikla landnám er ekki enn
komið á fastan grunn og hefir ekki
tekið á sig snefii af þjóðlegum svip
011 þessi veiöimenning er af erlend
um toga spunnin og steypt i er
lendum mótum, ts'enzk menning hej
ir enn ekki náð þar neinni rótfestu
Því er sú spurning réttmæt, hvort
sú helft þjóðarinnar, sem er farin
að sniða lif sitt alt að kalla má eftir
erlendum fyrirmyndum, sé ekki að
ganga þjððemlslega fyrir Ætternis-
stapa. Pt>i er og réitmœtt að spyrna
gegn því, að þessari óráðnu helft þjððar-
innar séa fengln i hendur tllsvarandl ráð
vlð höjðatölu, meðan ekkl séd neinn volt
ur þess, að l bœjunum rísi upp ný og
sjálfstœð grein þjððlegrar menningar.
Sá hluti þjóðarinnar, er hefir ekki
viljað iifa við akynsl" og »býsn“
þau er borið hafa að höndum fs-
lenzkum landbúnaði og ekki viljað
una við aþyngsl" af slnu aforellri*
hefir varpað sér i fing eriendrar
menningar því nær að öllu leyti.
Enn er óséö, hvort hann hefir ekki
gengið ofan fyrir Ætternisstapann.
Er þvf þjóðleg skylda að varna því
að hann dragi með sér i fallinu
einnig þann hlutann, sem heldur
enn uppi vörn i hinum víðlendu og
lítt yrktu sveitum og stendur enn
að nokkru á þjóðlegri rót.
Þess vegna ber islenzkum bænd-
um að sleppa ekki fyrr en f fulla
hnefana mótstöðuvaldi þvf, sem þeim
er fengið með þjóðskipulaginu,
hvað sem afaðmlagsbræðurnir" segja.
Bæirnir hafa dregið til sin vinnu-
aflið og náð fullu tangarhaldi á
bönkunum. Nú vilja þeir fá raeiri
ráð þótt þeir hafi of mikil áður.
FaðmlagsbræðurnirH alldór og Gunnl.
Tryggvi eru fulltrúir hinnar erlendu
menningar f bæjunuro, sem vilja nú
ekki, að það sé dregið lengur að
koma bændum fyllilega pólitiskt á
kné.
, Ritf regnir.
Kristtn Sigfúsdóttir.
' Gestir, skáldsaga Ak-
ureyri 1925
Þatta er þriðja og mesta skáldverk
þessarar konu, ská’draga 272 bls. að
stærð.
Aðatefni sögunnar er lýring á
fórnarstarfi ógiftrar konu Þóru að
nafni. Hún tekur að sér sjúkling, sem
sendur er á sveitina yfi'komin af
tæringu, til þess að bfða þar dauð-
ans. Og f sambindi við þá frásögu
er lýsing á sveitarheimili, p^rsónum
þeas og ötlum innviðum.
í aðaldráttum er þessi skáldsaga
mikið verk og gott. Gsliarnir munu
mega teljast fáir og ekki mikilvægir.
Heildarmýndir sögunnsr standa skýr-
ar og átakanlegar fyrir sjónum lesar-
ans.
Sumar persónurnar eru frábærlega
vel gerðar. Konurnar Póra og Margrét
munu vera meðal allra b.°zt gérðu
persóna, sem komið hafa fram f fs-
ienzVum seinni tfma skáldskap og
einkum hin fyrrnefnda. Qrtmur, sjúk-
lingurinn, hefir orðið skáldinu örðugra
viðfangsefni. Fortfð hans er að mestu
á huldu. Sumt í fari haas er nokkuð
djarflega til tekið, eins og t. d. hið
frábæra fiðluspil. Hann kemur og fer
að háifu leyti óráðin gáta, enda er
hann gestur I sögunni. Verður siðar
nánar vikið að persónulýsingunum.
Málið er, hiklaust sagt, eini og
það gerist bezt. Frásagnastfllinn er
látláus og þó viða mjög áhrifamikill
en óþvingaður og hreinn eins og lind
runnin fram úr bergi. Að ritsnild er
bókin gleðilegur og frábær vottur fs-
lenzkrar tungumenningar.
Fráiagnarhátturinn ber vott um
furðu mikið vald f niðurskipun og
meðferð. Sagan fellur áfram í jöfnum
straum. Strengirnir eru aðallega tveir.
Aenarsvegar grátfagurt æfintýri þeirra
Þóru og Grfms. Hinsvegar skapharka
Margrétar og heimiliahættirnir, sem
hún skapsr. Ölduvörpin á þessum
tveimur straumstrengjum eru skipu-
leg en þó eðlileg. Þó mun mega benda
á miBBtig. E'gi er laust við að frá-
söguin taki sumstaðar á sig ritgerðar-
snið. Þess gætir f kaflanum Haust-
myrkur og víðar. Slfkt hendir flesta
fsienzka höfunda meira og minna, en
er nú talin brestur á hreinni skáld-
sagnaliit. Þar renna saman tvær teg-
undir ritlistar, eða sönn skáldsagnar-
list er ekki með öllu laus úr reifum
predikunarstilsins. Nokkuð mun og
bresta á fullkomið liatarsnið sumstað-
ar þannig, að orðmargar lýsingar komi
f stað þess að atvik og tilsvör opni
lesaranum sýn inn í hugarheima sögu-
peraónanna. Sl'kt er auðveldara að
finna sér til en að framkvæma, enda
vandratað meðalhófið, að eigi lendi f
ö'gum og yfirlæti, og að persónurnar
séu gerðar að einhvers konar undra-
verum.
Stefna sögunnar og markmið ér
sigur hins fegursta kærleika yfir sárs-
auka lffsins og himinbornar gjafir
skilyrðislausrar fórnfýsi. Um byggingu
sögunnar mætti segja hitt og annað
og helzt finna að henni. Euda mnn
það lengst - reynast örðugast skáldum
að byggja upp verk sfn. Kaflinn
Nðttin helga er frábærlega vel ritað-
ur. en þar er brugðið yfir f annan
stfl en sagan að öðrn leyti er sniðin
eftir. Kaflinn hefst með æfintýri, sera
er eins og forspil að efni hans og á
meginkaflanum er og æfiutýrablær.
Vel er á þessu haldið, svo að vafa-
samt er, að galli geti talist á skáld-
verkinu. En þar er vikið í þá átt að
rjúfa stíl og snið realistiskrar skáld-
Bölu. Dagbókin i niðurlagi sögunnar