Dagur - 12.11.1925, Side 1

DAGUR
kemnr úf á hverjnmfflmtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Qjalddagi fyrlr 1. júli. Inn-
heimtuna annast, Árnl
jóhannsson i Kaupfél. Eyf.
Af gr e i ð s lan
er hjá Jón! P. E»ór,
Norðurgðtu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við áramót’
sé koniin til afgreiðslumauns
fyrir 1. des.
VIII. ír.
Kjördœmaskipunin.
Vinnufóik og lausafólk.
Um leiö og atvinnubrögð þjóðar-
innar tóku htnum stórstígu breyt-
ingum hvarf mestur hluti hins
hreyfaniega vinnuafls að sjónum.
Stórheimiii, sem höfðu á að skipa
mgrgu 'tvinnufóíki, liðuðust sundur
i eUt tti tvö einyrkjahokur með fleiri
og fæifn húsmenskum. Vistarbandið
vfr.leyst óg fleiri og fieící vildu
veröa »kofgsÉs )au$amenn.a í stað
vinnufóíksins áðuf komu nú kaupa-
menn og kaupakonur um háanna-
tfmann. Hafa og sifelt aukist ertið-
ieikar um að fá kaupafólk tif
landbúnaðarstarfa.
Svo hagar til að heyskapur lands-
manna og sfldveiði fara fram á
sama tíma. Á þeim sama tfma eru
og þorskveiðarnar sóttar af mestu
kappi bæði á togurum og vélbátum.
Enn fer fram á sama tíma meginið
af fiskverkuninni og þar að auki
ýmsar framkvæmdir i kaupstöðunum
bæði að byggingum og öðru.
Fiskiveiðunum er svo háttað, að
um uppgrip er að ræða eða þá
veiðileysi. Verður pvf oft að gjatda
kaup, sem ekki er miðað við neitt
nema stundarnauðsyn, f annan stað
verður og að gjalda kaup pó ekkert
sé unt að vinna, eins og til dæmis
pegár sfldarafli er mjög tregur. Alt
petta lokkar fólkið til þessarar at-
vinnu: Næstum ótakmörkuð eftir-
spurn, kaupgjaid miðað vtö stundar-
nauðsyn eða pá hlutdeild i afia. Þar
við betast svo æiintýrin og giaumur
sá og gleði er fylgir veiðilifinu í
kaupstöðunum.
En við petta hefir orðið megin-
breyting á atvinnuháttum verkafólks-
ins í landinu. Vistráðið fólk til eins
árs í senn eða iengri tíma, var ráðið
til vinnu allan ársins hring. Nú er
allur porri verkafólksins í iandinu
ráðið aðeins 4—0 mánuði ársins,
en 0—8 mánuði hefir sjávarútvegur-
inn enga pörf fyrir verkafólkið.
Togaraútvegurinn er par undantekn-
ing að kaiia má. Þar er atvinna
nokkurnveginn stöðug. En sildveiðin,
vélbátaútgerðin, fiskverkunin veita
hvað um sig atvinnu aðeins tima
úr árinu. Hinn blutann veröur fóikið
að sjá fyrir sér sjálft.
Atvinna við handverk eða iðnað
viðkomandi útveginum svo sem
veiðarfæragerð, skipasmiði og niður-
suðu eðt aðrt tllreiðslu matvælt er
Akureyri, 12. nóvember 1025.
47. biaöi
af svo skornum skamti, að fáir einir
hljóta við það vetrarstörf.
Affeiðingarnar verða þær, að fjöld-
inn aiiur af verkafólki á sér stopul
eða engin veruieg heimili, heldur
verður að hvarfla miili veiðistöðva,
eftir pvi sem atvinnuvonirnar benda
til. Af pessu skapast í landinu að
kaila má rótféstulaus reikunariýður,
sem eyðir sumarkaupinu í flakk og
skemtanir i kaupstöðunum. Kemur
hér fram ein at vansmiðum kaup-
staðamenningarinnar. Fyrir pvi er
ekki séð enn tii neinnar hiítar, að
fólkiö geti stundað atvinnu alt árið
nálægt heimilum sínum. Margirverða
pvi bæði heimilis- og atvinnulausir,
ieiðast út í sukk og svaii, elta fánýtar
skemtanir, stunda göturáp og búða-
slæping og verða vandafólki sfnu
tii pyngsla en menningunni í iandinu
fremur til ópurftar en fremdar.
Áður ný skipun sé gerð á kjör-
dæmunum í landinu, þarf að lita á
ailar hliðar og eigi siztáhina pjóð-
menningarlegu hiið máisins. Degi
virðist að raunar ætti hún að koma
fyrst og fremst til greini. Skal nú
leitast við að gera lítilsháttar saman-
burð á aðstöðu verkafólksins fyr og
nú tii pess að hljóta menningarlegan
proska af atvinnu sinni og stööu í
pjóöíélaginu.
Vinnufólkið í sveitunum átti fyrr-
um að öllum jafnaði heimili að
minsta kosti árlangt. Ósjaldan tókst
vistfesti svo, að vinnufóikið vann á
sömu heimilunum árum saman og
jafnvel alt til pess, að pað varð
óvinnufært fyrir elli sakir. Síðan átii
pað á heimilunum athvarf og að-
hlynningu tii banadægurs.
Þar sem svo tókst til knýttust
trygðabönd milli hjúaog húsbænda
og; hjúa og heimiiisins aö öðiu leyti.
Hjúin elskuðu heimilin og létu sér
ant um hag þeirra eigi síöur en
húsbændurnir sjálfir. Lif hjúanna
varð undiö ýmsum páttum pegn-
skapardygða eins og vinnugieði,
heimilsástar og átthagafestu. Þar við
bættist að sveitastöif við ræktun og
eppeldi húsdýra er i sjáifu sér
menningarstarf fremur en hverskonar
veiðiskapur.
Sjávarútvegurinn hefir enn sem
komið er ekkcrt slikt að bjóða
verkafóiki pvi, sem er á iausum
kili og hefir ekki tök á að stofna
eigin heimili. í staðinn fyrir hið
rótfasta og kjarnamikla vinnufóik i
sveitunum er nú kominn staðfestu-
litill reikunarlýður verstöðvanna, sem
áður var lýst.
nFaðmlagsbræðurnira og aðrir
siíkir fuiitrúar veiðimenningarinnar
þykjast nú ekki iengur mega una
pvi að götuslæpingunum, sem eyða
sumarkaupi sinu i ógengd og iðju-
leysi vetur eftir vetur i verstððvum
landsins, sé ekki með atkvæðisrétt-
inum ttygð sama aðstaða tii umráða
um þjóömál eins og einyrkjunum i
sveitunum er vinna þarbaki brotnu
allan ársins hring, til pessað verjast
pví að jarðirnar fari í eyði. En frá
þjóðmenningarlegu sjónarmiði skoð-
að er sú krafa fljótfærnisleg og
viðsjárverð. Menntng bæjanna verður
að sýna pað í einhverju að hún sé
fær um að hlaða upp í pau skörð er
falla á varnarmúra pjóömenningar-
innar við hnignun landbúnaðarins
áflur hún geti með réttu krafist meiri
pjóðiélagslegra umráða, en hún hefir
nú.
Niðuriagsorð.
Hér hefir ekki verið unt, i svo
stuttu máii, að ræða nema sumar
hliðar pessa máls. Þó mun hafa verið
hreyft við dýpstu rökum þess. Hefir
verið bent iauslega á eftirfarandi
atriöi:
1. Að andstæðir stjórnmálaflokkar
i bæjunum sameinast gegn bændum
i pessu máli og aö i pvi dregur til
átaka milla hnignandi sveita og
hraðvaxandi kaupstaða.
2. Að pjóðfétagsbyltingin, sem
hefir orðið i landinu siðustu ára-
tugina hefir veikt og brotið niður
í sumum stöðum grundvöll peirrar
þjóðmenningar, sem hefir þróast við
íandbúnað frá öndverðu; að mót-
stöðumáttur sveitanna gegn því
niðurbroti er of litill og átökin
sundruð.
3. Að fjármagni iandsins og vinnu-
afii hefir verið beitt undanfarna
áratugi, til pess að hraða vexti
bæja og þorpa og tU eflingar veiði-
menningunni, en landbúnaðurinn
verið Iftt um hirtur og að pólitfsk
umráð yfir veltufé landsins eru nú
pegar um of i höndum fuiltrúa
veiðimenningarinnar.
4. Að menningin, sem upp vex
i bæjum, er enn sem komið er,
pvf nær öii af erlendum toga spunnin,
að fornir hættir pjóðarinnar og and-
leg menning er par litils virt. Meðan
svo háttar tii og meðan bæirnir
skapa ekkert, sem með réttu verður
taiin þjóðleg menning, ber peim
eigilþjóðernislegur eða siðferðislegur
réttur tii aukins atkvæðavalds til
úrsiita um þjóðmál.
5. Að hinn heimilislausi og reik-
andi verkalýður bæjanna hefir enn
ekki hlotið skiiyrði, til pess að geta
öðiast svo mikinn pegnféiagslegan
proska eða aivörugefni að rneð
sanngirni verði heimtaður honum
tii handa umráöaréttur i pjóðmáium
til móts við rétt peirra manna, er
enn verjast á fornum stöðvum menn-
ingarinnar i landinu. Og þótt alt
öðru máli gegni um verkamennina,
sem eru að byggja upp heimili í
landinu, megi peir iáta sér hægt,
meðan íslenzk pjóðmenning á svo
erfitt uppdráttar i kaupstöðunum,
sem raun ber vitni um.
Kjarni málsins er i fáum orðum
þessi:
Fresta ber breytingum á þjóð-
skipulaginu par tii sýnt þykir, hverja
stefnu tekur hin erlenda veiðimenn-
ing á ströndum landsins. Eigi ísienzk
þjóðmenning að verða par ofaná
purfa máttugri sveitir en nú eru að
leggja þar tii átök og mega pví
ekki lamast. Eigi hinsvegar erlend
menning að verða yfirsterkari, er
pað heilög skylda þess hiuta pjóðar-
innar,sem enn er að nafnitilislenzkur,
að spyrna fótum við og ganga ekki,
fyr en í síðustu lög, ofan fyrir Ætt-
ernisstapann.
Samningaferð M. G. Magnús Guð-
mundsson atvinnumálaráðherra iór ut-
an, til þess að vera við samninga fyrir
íslands hönd um byggingu á strand-
varnarskipi og um endurnýjun sfma-
samnings við »Mikla norræua*. Samkv.
tilkynningu frá sendiherra Dana 29.
f. m. hefír ráðherrann skýrt tfðinda-
manni Berlingske Tidende svo frá, að
komin séu 15 tilboð um byggingu
varðskipsins frá dönsknra, þýzkum og
enskum skipasmiðjum og ætli hann að
fá sér til aðstoðar danakan verkfræð-
ing til að meta tilboðin. Um sfma-
samningana hafí hann sagt, að helzt
muni verða hallast að þvf, að notá
framvegis bæði loftskeyti og sæsfma.
Þó geti komið til mila, að nota ein-
göngu sæafmann, ef sfmagjöldin lækka
að mun.