Dagur - 18.02.1926, Blaðsíða 2

28
DA«DR
7. tbl.
dsemdar 15 krónur hverjum f máls-
kostnað.
Frávísanir málsins að þvf er snertir
þessa menn, er ekki verulegt atriði.
í fyrsta lagi bafa ekki undan sloppið
neinir þeir, er ritstjóra Digs þótti
verulega iaáli skifta að yrðu látnir
þola dóm. í öðru lagi vssri ekkert
auðveldara en að stefna öllum þeim,
sem eftir eru af undirritendum greinar-
innar »Yfirlýsing og andmæli* og fá
þá dæmda.
Auk þess að stefndir f máli þóssu
hafa hver um sig verið dæmdir f 30
kr. sekt og til þess að greiða sam
eiginlega málskostnað með 300 kr.
hafa öll ummælin, er ritstjóri Dsgs
taldi þörf á að fá undirritendunum
refsað fyrir, verið dæmd dauð og
ómerk. Verður vikið að þvf atriði
sfðar.
Eins og lesendurnir munu minnast
höfðuðu fjórir hinna stefndu gagnsókn-
armál. Átöldu þeir hin og önnur um-
mæli, sem birzt hötðu f greinum Dsgs.
Meðal þeirra ummæla voru þau, er
Siguiður sýslumaður var kallaður »vits
munaljós Skagfirðínga« og þeir kallaðir
»veizlubræður< séra Hálfdan og Krist-
ján Gfslason og enn sú tilgáta að »ís-
lendingur« myndi kalla þessa menn
»valinkunna sæmdarmenn*, eins og
hann hafði kallað Sigurgeir Danfelsson.
Dómarinn hefir ekki f forsendum sfn-
um eða dómsályktunum sundurgreint
ummælin neitt, heldur dæmt öll um-
stefnd ummæli dauð og ómerk og þá
einnig þessi. Ritstjóri Dags er að vfsu
fús til að afturkalla þessi tilgreindu
ummæii en þess er ekki þörf, úr þvf
að réttnrinn telur þau fjarstæðu og
hefir auk þess dæmt gagnstefndan i
20 kr. sekt f hverri af hinum fjórum
gagnsökum og til þess að greiða
hverjum gagnstefnanda 35 krónur f
málskostnað.
Er þá komið að þvf er mestu máli
skiftir, en það er, að hin freklegu
ummæli, er ritstjóri Dags átaldi f
skrifi þeirra Sauðkrækinga hafa öll
verið dæmd dauð og ómerk. Skulu
nú tekin hér upp umstefnd ummæli í
heilu lagi og auðkend með breyttu letri
þau, sem dæmd hafa verið dauð og
ómerk:
>En greinin er öll í stuttu máli sagt,
sannleikanum mjög ósamkvæm. Hún er
eftir allri vorri reynd og þekkingu eitt
fruntalegt og svívirðilegt saurkast, rógur
einn og lýgi af lakas.'a tcei og óskamm-
feilin árás á valinkunnan sæmdarmann al-
saklausan. Ástæðan til þess, að vér ekki
tökum greinina lið fyrir lið, til að sýna
þetta nánar, er aðeins sú, að oss er jafn-
óljúft að atastísaurnum, eins og ritstjóran-
um veitist, að hans eigin orðum, mikil
ánœgia i að framleiða hann. Og því skul-
um við einnig að lokum lýsa yfir, að slík
blaðamenska er oss viðurstygð. Hér virðist
oss sem íslenzk sorpblaöamenska hafi
komist einna hæst, svo hátt að nú muni
hún standa nærri því, að fylla rnœli synda
sinna.«
Dagur hefir heyrt þvf fleygt að
maður aá, er samkvæmt þessum dómi
ekki má kalla »vitsmunaljós Skagfirð-
inga«, hafi íullvissað meðstefndu sfna
og nú meðseku f máli þessu um, að
þeir myndu sleppa ódæmdir. Geta nú
þeir, er kýnnu að hafa litið svo á,
leiðrétt skoðanir sfnar um þetta efni
við það að rýna f framanritaðar ó-
merkingar orða sinna og aðrar afleið-
ingar ógætni þeirrar, að rita undir slfk
ummæli. Við athugun sést að öll hin
■aknæmu ummæli eru dæmd dauð og
ómerk og stendur ekkert eftir óhrakið
af þeim, sem feðrunum gæti verið
sárt um f þessu falli.
Skulu nú hér tii glöggvunar tekoar
upp nokkrar af dómsátæðunum fyrir
þessari niðurstöðu. Dómarinn segir;
»Enda þótt svo verði að líta á, að
hinir stefndu, þá er þeir með áðurnefndri
grein »Yfirlýsing og andmæli«, andmæltu
greininni um Sigurð Daníelsson, hafi haft
ástæðu til þess að vera nokkuð harðorðir í
garð aðalstefnanda, þá verður hinsvegar
ekki séð, að þeim hafi verið heimilt, að við-
hafa slíkan rithátt, að þeir með honum
brytu í bága við meiðyrðalöggjöfina. Þess
ber og að gæta, að aðalstefnandi hafði
ekki í margnefndri blaðagrein æruskert
hina stefndu, heldur þriðja mann, Sigur-
geir Daníelsson, er gat leitað réttar síns,
iögum samkvæmt, hvað hann og gerði.
Það verður að líta svo á að ýms af hinum
átöldu ummælum séu ekki réttlætt og því
meiðandi fyrir aðalstefnanda samkvæmt
219 grein hegningarlaganna. Samkvæmt
þessu ber að dæma hina stefndu í sekt
til ríkissjóðs, sem eftir atvikum þykir
hæfilega ákveðin 30 kr. fyrir hvern þeirra.
Svo ber og af hinum átöldu ummælum
að dæma dauð og ómerk þessi orð:
»fruntalegt og svívirðilegt saurkast, rógur
einn og lýgi af Iakasta tæi<, »óskamfeilin<,
»atast í saurnum<, »ánægja að framleiða
hann<, »viðurstygð<, »sorpblaðamenska<,
»fylla mæli synda sinna<. Svo ber og að
dæma hina stefndu in solidum til þess að
greiða aðalstefnanda málskostnað, sem
með tilliti til þess, að aðalstefnandi varð
að takast á hendur tvö alllöng ferðalög
til þess að reka málið, virðist hæfilega
ákveðinn 300 krónur<.
Hæstiréttur hefir nýlega dæmt 21
af verkafólki Höepfner* verzlanar hér
1 bænum f 30 kr. sekt hvern fyrir
svohljóðandi. meiðyrði: »Viljum vér
jafnframt lýsa yflr því, að vér teljum
blaðamensku þá, sem ritstjóri Dags
temur sér, ðhelðarlega —«.
Séu þessi ummæli borin saman við
þau mörgu meiðyrði, sem dómarinn
telur ekki réttlælt f máli þessu og
dæmir dauð og ómerk, eins og sýnt
er hér að framan, virðist dómaranum
óneytanlega hafa skeikað talsvert f
að ákveða aektarupphæðina og hafa
ákveðið hana óhæfilega lága. E( upp-
hæð sektar á að vera f einhverju
hlutfalli við meiðyrðin, sem ekki verð
ur neitað, virðist vera svo gffurlega
mikill munur á meiðyrðunum > þessum
tveimur málpm, að sekt Ssuðkræking
anna hefði átt að vera að minsta
kosti þrelöld hin.
Ritstjóri Dags er þó eftir atvikum
ánægður með niðusstöðuna. Að vfsu
má telja nálega vfst að sektirnar
fengjust hækkaðar, væri málinu skotið
til hæstaréttar. En upphceð sektar-
innar er aukaatriði. Mestu máli skifti
þafi, sem nú er fengið, að sýslumaður
Skagfirðinga hefir verið dœmdur og
sekíaður og þeir aðrir af meðstefnd
um hans, sem ritstjóra Dags þótti
máli skifta að hlytu refsingu fyrir
að blanda sér inn f þeim óviðkom-
andi mil á þann hátt, sem nú er
vfðiæmt orðið og sem vérður þeim
væntanlega eftirminnílegt.
Lýðmentun.
1.
Fyrr á tfmum stóð bókaskortur al
mennri mentun og fróðleik íslendinga
fyrir þrifum. Ná má teljs að þeBtu sé
öfugt háttað. Nú hainlar of mfkill aust-
ur blaða og bóka almennum fróðleik
og gerhygli. Eins og sannmentandi
bækur voru' áður torgætar, eins eru
þær nú vandfundnar almenningi f öll-
um þeim kynstrum, sem honum eru
fengín til lestrar. P*r við bætist afð-
an aðstöðuleysi manns, til að lesa
nokkra bók til fullrar hlftar og ofan
í kjölin og brjóta efni hennar til mergj-
ar. Ný og ný lesning lyðst á fólkið
og æiir forvitnina. Þörfin á og löng-
unin, til að fylgjast með tfmanum, sem
svo er kallað, lokkar hugann að ölln
nýmeti f þeirri grein, en frá kjarna-
miklum fræðibókum og torskildari efn-
um Þannig má lfkja fiestum mönnum
við skip kjölfestuKtið með slitinn reiða,
sem hvarflar fyrir sviftivindum áhrif-
anna til og ftá um hsfið, unz það
brotnar á furðnströndum dauðans með
Iftið innanborðs eftir siglinguna.
Híð öra lff og framkvæmdir nútfð
ármenningarinnar, nýjar stefnur, ný
sannindí og cppgötvanir hefir fengið
lesandi mönnum viðfangsefur, sem er
hverjum menskum heila gersamlega
ofvaxið. Þetta viðfangsefni er að fylgj
ast með og skilja til nokkurrar hiftar
viðburði daglegs Iffs og sögu þjóða
og lauda eins og hún gerist f dag og
á morgun. Öli hin margháttuðu menn
ingártæki, sem svo etu nefnd, marg
brotnar vélar, flughröð farartæki, kvik
myndir, firðtal, firðritun og vfðboð,
hraðritun og hraðprentun hefir brotíð
niður skilvegginn milli hvers einstsks
msnns og umheimsins og gert heim
inn að opnu sjónarsviði hvers einstsk-
lings. En um ieið hafa þeir sett meou-
ina f óbotnandi vanda. Hraðfieygi við
burðanna f tfinans rás og sfvaxaodi
Kfiflækjur eru sbynjun og skiluingi
mannanna ofvsx>ð. Viðburðirnir hverf-
ast fyrir sjónum þeirra með tryltum
hraða, þar sem naumlega verðá greind
skil hreyfiuganna.
Bókagerð og blaða eykst með ári
hverju. Stærri og fljótvirkari prent-
vélar eru teknar f þjónustu fræðslunn-
ar. Úrræða er leitað, til þess að gera
lesmál þannig úr garði, að sem fiestir geti
f fiýti gleypt með augunum hið helzta.*
En mjög lítill hluti af öllu þvf mikla
lesmáli kemur að veiulega fræðandi
notum. Yfirgnæfandi bókakostur ann-
arsvegar en naumur tfmi til lestrar
hins vegar veldur þvf, að flestir bjósa
andlegt léttmeti, sem ekki krefst
gaumgæfni og heilsbrots. þannig ber-
ast góðbækurnar fyiir borð, er menn
velja- sér bækur ,til lestrar.
Bókaval og bókslestur er þvf einn
höfuðvandi uppeldismálanna. Það er
hlutverk og skylda , allra leiðtoga f
* Fréttaritun erlendra stórblaða er þannig
fyrir komið, að á eftir höfuðfyrirsögn fer
undirfyrirsögn, þá fáort ágrip Ifkt og
símskeyti, þá nokkru Itarlegra ágrip, þá
nokkuð Itarleg frásögn í meginmálsletri
og loks mjög ítarleg frásögn ísmáu letri.
Fæstir munu hafa tfma til að lesa nema
fyrirsagnirnar og styztu ágripin.
nppeldismálnm og skólanna, að koma
almenningi til leiðbeiningar nm þau
efni og taka upp forustuna ( barátt-
unni gegn ruilbókum og reyfnrum,
sem herja á mannlegan anda, spilla
smekk lesendanna og taka sér trausta
stöðu t vfgi andlegrar leti manna og
þrekleysi til sóknar upp á við.
En rætur afnar á þessi vsr.di f sjálfri
bókagerðinni. Uai leið og andleg verð-
mæti eru gerð að verzlunarvöru, set-
ur fjárbyggjan mark sitt á bókagerð-
ina. Hjá þessu verður ekki komist,
þar sem ritböfundar og útgefendur
bóka ern iátnir óstyrktir til bókagerð-
ar og um leið sjálfráðir. Bókasalau
verður vitanlega skilyrðið fyrir þvf að
slfk fyrirtæki haldist á floti fj&rhags-
lega. Bókagerðarmenn og bóksalar
verða þvt meira og minna nauðbeygðir
til að færa sér í nyt smekk almúgana
jafnvel þó haun sé spiltur og ófær til
handleiðslu f þeim efnum..
Hlutverk útgefenda bóka er ákaflega
mikilsvert og skylda þeirra alvarieg
gagnvart þjóðinni f samtlð og framtlð.
En jafnan ern réttindi samfara skyld-
um. Utgefendur góðbóka eiga aið-
ferðilegan k’öfuiétt á hendur þjóð
sinni um að þeir verði styrktir til
slfkra menningarverka, sem útgáfur
fræði- og mentabóka eru. Og séu þeir
eigi stytktir af opinberu fé ber þeim
féttur til styrktar lesendanna og allr-
ar alþýðu. Fer þar saman skyldamauna
gagnvart útgefendum slfkra bóka og
gagnvart sjálfum sér, vilji þeir forðast
þau örlög, að verða andlega kviksettir
undir dyngjum ruslbókanna, aem drffa
að mönnum hvaðanæfa.
í pæsta kafla verður f þessu . sam-
bandi getið hinnar merkn bókaútgáfu,
sem Bðkaverzlun Porst. M. Jónssonar
á Akuteyri hefir nú tekið sér fyrir
hendur.
Símskeyti.
Rvík 17. febr.
Frá Berlfn: Tvær miijónir atvinnu-
lausra manna f Þýzkalandi. Drummond
aðalritari þjóðabandalagsins ræðir við
Streiemann um upptöku Þýzkalands
í bandslagið.
Frá Madrid: R;ff nenn eru farnir að
gerast drólegir aftur, en Frakkar og
Spánverjar óttait þá ekkí nú sem áður.
Fiskifélagið ráðgerir að halda fiik-
veiðasýningu 1930 Ými merk mál eru
rædd á Fiskiþinginu, þar á meðal á-
áskorun til stjórnarinnar um að gera
öldubrjót á Dalvfk. Formaður vildi
láta verja þriðjungi sfldartolli til að
leita nýrra markaða fyrir sfld. Titlaga
var samþykt tim að skora á þingið að
vinda bráðan bug að markaðsleit.
Tvö bifreiðarslys urðu nýlega f Rvfk.
Öidruð kona fauk fyrir bifreið og beið
bana. Er áiitið að bifreiðarstjórinn eigi
enga sök á slysinu. Lftil telpa lær-
biotnaði. Það mái ekki fullranusakað.
Sigurður ráðunautur er látinn eftir
nokkurra mánaða legu.
ísfisksala togara hefir gengið í góðu
meðallagi. Markaðshorfur fyrir saltfiik
eru ekki góðar. Heyrst hefir að mörg-
um togurum verði máske lagt upp
bráðum, vegna þess og kaupgjalds-
óiamkomulags við landmenn.