Dagur - 04.11.1926, Blaðsíða 2

182
DAOUR
48. íbl.
Opið bréf
til útgefenda ’lslendings.”
[Hér fara á eftir kaflar úr »Opnu bréfi«, er ritstjóri Dags sendi útgefendum íslend-
ings að morgni dags, kjördaginn, 1. vetrardag síðast liðinn. Þótti honum nauðsyn til
bera, að hnekkja fljótt og óhlífisamlega þeim atriðum, er bréfið fjallar um. Verður nú
beðið átekta og eigendum blaðsins gefin kostur á að birta heimildina fyrir uppprentun
blaðsins á því, sem það kallar »kaflar úr ræðu«. En eigi verður við mál þetta skilist
að svo stöddu.l
Eg leyfi mér að ávarpa yður út af tveimur atriðum, sem tekin eru tii
meðferðar í blaði yðar í gær. Fyrra atriðið er greinin með yfirskriftinni:
»Jón í Yztafelli og kaupstaðirnir. Kaflar úr ræðu«.
Frambjóðandinn, Jón Sigurðsson í Yztafelli, var staddör á fundi í
Hafnarfirði, þegar birtust ummæli þau, er teljast eftir honum höfð í ofan-
nefndri grein. Kallaði eg hann til viðtals í síma, las fyrir honum svo-
nefnda »Kafla úr ræðu« og óskaði upplýsinga hans um, hvar heimildir
fyrir slíkum ummælum væri að finna. Tjáði hann mér, að engin heimild,
prentuð eða rituð, vœri til fyrir slikum ummælum, enda væru þau
ranglega eftir sér höfö og; uppspuni frá upphafi til enda.
Eg vil nú hér með leyfa mjer að skora á yður, að hlutast tii um það,
að birt verði í næsta blaði íslendings eða svo fljótt, sem þér megið því
við koma, staðfest heimild þessara ummæla. Pað er að vísu fyrirfram víst,
að þér fáið engri vörn komið fyrir yður og sannast þá eftirfarandi atriði:
1. A ábyrgð yðar hefir verið framin sú óhæfa, að birta innan tilvitnunar-
merkja uppspunnin ummælí, til þess á siðustu stundu íyrir kosningar að
ófrægja andstæðing yðar. SHkt athæfi verður með réttu kallað ritfals og
mun vera fátíð ef ekki dæmalaus ósvífni í sögu íslenzkrar blaðamensku.
2. f kosningabaráttunni haustið 1923 lustu andstæðingar Magnúsar Krist-
jánssonar upp á síðustu stundu því illmæli, að hann hefði stolið úr sjálfs
sín hendi fé Landsverzlunar. Nú hefir verið, á yðar ábyrgð, falsað ritað
mál, til þess á síðustu stundu að rægja andstæðing. Aðferðirnar eru sama
eðlis og sanna, að málstaður Ihaldsflokksins verður ekki varinn með heið-
arlegum vopnum.
Hitt atriðið, sem hér verður leiðrétt, eru ummæli blaðs yðar um Kaup-
félag Eyfirðinga, þar sem gefið er f skyn, að félagið hafi nálega enga
atvinnu veitt bæjarbúum. Á verkalaunaskýrslu félagsins, sem er fylgiskjai
með framtali til skatts hér í bænum, eru talin verkalaun greidd bæjarbúum.
Samkvæmt henni greiddi félagið í verkalaun til bæjarbúa tæp 29 þús. kn
síðastliðið ár. Par að auki greiddi það til fastra starfsmanna verzlunar-
innar um 53 þús. kr. eða samtals yfir 80 þús. kr. Gærurotunin er eign
Samb. I'sl. samvinnufélaga, rekin af því og féiaginu óviðkomandi. En hún
greiddi 10 þús. kr. í verkalaun til bæjarbúa. Kaupfélag Eyfirðinga er að
verzlunum til langsamlega stærsti atvinnuveitandi í bænum og ummæli
blaðs yðar um þetta efni eru, eins og nálega alt annað í þessu tölublaði
ísl., uppspunnin, rakalaus ósannindi.
Eg hefi snúið mér til yðar sem raunverulegra ábyrgðarmanna blaðsins
og ábyrgðarmanna ritstjórans, vegna þess að eg tel ósamboðið virðingu
minni að eiga orðastað um atriði, er máli skifta við mann, sem er faliinn
svo djúpt í eigin óvirðingu, að hann hirðir eigi um þótt það sannist á
morgun, að hann hafi logið í dag. Og eg vil um leið benda yður á þann
ábyrgðarhluta, sem það er gagnvart þjóðinni, málefnum hennar og dómi
sögunnar, að beita til vinnu manni, sem ekki skirrist við að falsa heim-
ildir. Slík verk stappa svo nærri skjalafölsun að þau verða ekki unnin
annarsstaðar en á þröskuldi tugthússins.
á þing, úr minni liðið veður og færð
síðasta kjördag né annir og óbægindi
1. júlí síðastliðinn. Blöð allra flokka
eru þegar sammála um það, að 1.
dagur vetrar sé óhæfilegur kjördagur.
Má telja víst, að meiri hluti þingmanna
verði einhuga um að beitast þegar
fyrir bœttri skipun kjördaga og að
það mál gangi greiðlega frara. Mun
enginn þingmaður gerast svo djarfur,
að leggjast á móti umbótum, er á
þann hátt taka til almennra mannrétt-
inda.
Ritfregn.
Davíð Stefánsson: Munharnir
á Möðruvöllum Reykjavík,
1926.
Hér er, að því er ætla má, frumsmíð
þessa höfundar í leikritagerð. Efnið er reist
á fornura munnmælum og annálasögn-
um um, að Möðruvalla-munkar hafi
eitt sinn, í ölæði, valdið bruna klaust-
urs og kirkju á staðnum. Er í leikn-
um snúið að lesendum og áhorfendum
skuggahlið klausturlifnaðar hinni dökk-
ustu. Priorinn er sannkallaður djöfull
í mannsmynd. Höfuðviðburðirnir eru
fjárdráttur priorsins, för hans með
munkana til Gása, drykkjuskapur og
dufl þeirra þar og síðan heima á
Möðruvöllum, sem endar með bruna
klaustursins og dauða priorsins. Inn í
þetta er svo brugðið ástaræfintýri, sem
verður eins og örlítil tær æð í korg-
ugu fljóti.
Efni leiksins er í höfuðdráttum á-
kaflega ljótt og óhugðnæmt og með-
ferðin verður mjög á sömu Ieið Mis-
notkun heilagra hluta, guðlast, formæl-
ingar, lauslætistal og drykkjuæði ger-
spiltra manna er þar saraan komið.
Eins og vænta mátti frá hendi þessa
höfundar er víða skáldlega á haidið,
tilsvör afmörkuð og hnittin og sum
atriði leiksins munu verða áhrifamikil
á Ieiksviði, ef vel verður með þau
farið,
Dagur hefir jafnan gert sér miklar
vonir um skáldið og gerir það enn.
Eigi að síður verður hann að telja sig
orðinn fyrir vonbrigðum af þessari
bók frá hendi Davíðs. Veldur þar um
einkum efnisval höfundar og stefna að
því leyti sem talið verður, að stefna
komi fram í verkinu. Skal hér í fáum
orðum tekið fram í hverju skáldverki
þessu er áfátt að dómi blaðsins.
Örlagaþáttur sá, sem undinn er í
verkið: stefnuval Óttars og frelsun hans
markar ekki svip þess. Hrjúfar og ofsa-
fengnar ástríður mega sín þar mest.
Viðbjóðslegur ölæðisþvættingur særir
dýpra en fegurð leiksins hrífur.
Leikurinn fer að því leyti erindis-
leysu, að þar er raunar ekkert við-
fangsefni leyst né leið brotin í átt til
neinnar hugsjónar.
Eigi leikurinn að vera viðvörun gegn
ófarnaði þeim og spillingu, sem talið
er að hafi hlotist af uppreist klaustur-
reglnanna gegn mannlegu eðli, þá
verður að telja, að á flestu öðru sé
meiri þörf, því að ekkert bendir á, að
fólkið sé í þeim hug að krossfesta
holdið og leggja höft á eðli sitt og
.hvatir, svo að til tjóns horfi.
Mynd sú af klausturlífinu, sem hér
er brugðið upp, er einhliða og verður
fyrir þá sök ósönn heildarroynd,
Klausturlífið var reist á heilagri hug-
sjón, þó að klaustrin, eins og kirkjan,
kæmust á glapstigu. Svo er talið að
íslendingar hafi unnið merkustu andleg
afrek sín í klaustrum. Og varla mun
því neitað að klaustrin hafi verið
griðastaður hæstu þrár og ítrustu
viðleitni sjálfshelgunar og hreinsunar.
Þessu er sjaldnar á lofti haldið en
ósigrum klausturlífsins. Og í þessu
leikriti Davíðs gætir hins sama. Hinn
»lesandi munkur« og »skrifandi munk-
ur« eru allsendis ófullnægjandi fulltrúar
hinnar eiginlegu stefnu klausturlífsins.
Aftur á móti er misferli það, er
klaustrin rötuðu í, sýnt í grófustu
dráttum.
Loks vildi Dagur mega benda á,
að skáldið mun neyta í frekasta lagi
þess leyfis er skáldin taka sér til þess
að skapa sögulegar persónuf í mynd
síns eigin geðþólta. Slíkt getur verið
nokkur ábyrgðarhluti. Pögn og myrkur
aldanna, sem hafa lagst yfir líf þeirra
og grafir, hefir naumast fyrirgert rétti
þeirra, til þess að njóta sannmælis.
Og þótt slíkar persónur geti ekki
stefnt sökum um gáleysislega meðferð
skálda fyrir jarðneska dóma, mun
varla loku skotið fyrir það, að þær
fái stefnt fyrir guðsdóm. Leikur Davíðs
virðist gefa ástæðu til þessarar almennu
athugasemdar.
Pó nú að þessi frumsmíð höfund-
arins sé að miklu leyti mishepnuð
um efnisval og verð framangreindra
athugasemda, fer því fjarri að hún sé
að öllu ámælisverð. A henni eru víða
kennimörk listfengi og skáldskapar,
þó að slíkt njóti sín miður en skyldi.
Par að auki er leikurinn, eins og
ýms síðari kvæði þessa skálds, vottur
um leit hans eftir þróttugri og þroska-
vænlegri viðfangsefnum. Fyrstu tök
ungrar og óheftrar orku verða oft
mistök. Næstu tök verða betur miðuð
og meir í hóf stilt. Og þegar birtir
yfir för ungra skálda við skilning
ábyrgðar og þroskunar, verður leitað
frjórri viðfangsefna, en höfundurinn
hefir gert í þessu leikriti.
A víðavangi.
Stnölun Hríseyjar. Hríseyingar
gerðust veðurnæmir kjördagsmorgun-
inn og- kusu fremur að draga sig í
skjólið en að leggja f sjóferð til kjör-
þings, Gerðist kur í liðinu og vildu
þeir annað tveggja fá frest á kosningu
eða fá að kjósa í eyjunni. En hvorugt
var lögum samkvæmt og vildi Berléme
eigi þola neinn undandrátt eða læpu-
skap í ríki sínu og sendi skip sitt
»Önnu« til venjulegrar smölunar og
flutnings á farminum upp á Sandinn.
Áugnlæknir norðan lands Á
ofanverðum vetri síðastliðnum kom það
fyrir Pál J. Árdal skáld, að sjón hans
tók verulega að daprast og ágerðist
sú bilun með svo snöggum hætti, að
er hann náði fundi augnlæknis í
Reykjavík litlu síðar var hann nær
blindur orðinn. Reyndist ógerningur
að bæta honum þetta mein en sjúk-
dómurinn varð þó stöðvaður og
heldur hann skímu nokkurri, en sem
keraur honum að nálega engu haldi.
Pað er næstum víst, að ef augnlæknir
hefði verið við hendina, myndi betur
hafa tekist og er hjer Ijóst dæmi þess,
hversu það er dýrt þjóðinni, að enginn
augnlæknir skuli vera búsettur norðan
lands. Þarf að ráða bót á þeirri vöntun,
þó það kosti nokkurt framlag fjár.
Ferðir augnlæknanna eru ófullnægjandi
og almenningi dýrar. Ferðir þeirra og
og viðdvalir eru háðar skipaferðum og
ber stundum út af áætlun. Veldur það
sjúklingum töfum og miklum kostnaði.
Pað er auk þess næsta ósanngjarnt,
að læknishjálp gegn blindu skuli vera
stórum kostnaðarmeiri heldur en gegn
flestum öðrum krankleika. En svo
mun jafnan verða, meðan augnlækn-
arnir eru ólaunaðir og háðir dýrum
ferðalögura. Pó skiftir mestu að beita
vörnum gegn sjóntapi manna og
beita þeim í tíma, og leyfir Dagur
sér að skora á þingmenn Norðlend-
inga að flytja þetta mál og á þingið
alt að hlutast til um það að ráðin
verði bót á þessu vandkvæði Norð-
lendinga.
Hnittin tilsvör. Pingmenn ísfirð-
inga, Jón Auðunn og Sigurjón Jónsson,
gengu fram fyrir skjöldu íhaldsins á
ísafirði, er frambjóðendur Framsóknar-
flokksins héldu fund þar nokkru fyrir
kosningarnar. Freistuðu þessir kappar
mjög að veiða Jón í Yztafelli með
spurningum og hermir »Skutull« ný-
lega nokkuð af þeim orðaskiftum. Út
af umræðum um skattamál spurði Jón
Auðunn frambjóðandann um hversu
væri háttað skattaálögum bænda í
Köldukinn. En Jón kvað fyrirspyrjand-
anum ekki mundi duga að freista sín um
að skýra frá því, þar sem hann væri,
sem skattanefndarmaður, bundinn
þagnarskyldu um þau efni. — í um-
ræðum um bankamál taldi Jón Sig-
urðsson að sig mundi bresta einurð,