Dagur - 14.04.1927, Page 1

DAGUR
jteinur út á hverjumfimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Innheimtuna annast Jónas
Sveinsson bóksali, Eyrar-
landsveg 3 (Sigurhæðir).
A f g r e i ð s lan
er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
gi-eiðslumanns fyrir 1. des.
X. ár.
Akureyri, 14. apríl 1927.
16. bl.
Verkefni
Samvinnunnar.
i.
Hlutverk samvinnumanna verð-
ur að forða óhöppum þeim, sem
stofnað er til með vaxandi illdeil-
um auðvaldssinna og öreiganna.
Þeir eiga að verða brú yfir það bil,
sem hefir á síðustu áratugum orð-
ið æ geigvænlegra milli hinna
stritandi stétta og hinna, sem fara
með umráð fjár og atvinnutækja.
Þar sem þessar stéttir halda á-
fram að togast á með vaxandi
ofsa, stækkar bilið unz það veldur
broti þjóðríkjanna.
Verkefni samvinnunnar er að
brúa þetta bil og skipa til sátta og
jafnvægis öfgum beggja handa, á
þann hátt að upphefja hvorar-
tveggja öfgarnar.
Samvinnan vill sporna gegn yf-
irtroðslum auðkýfinga og fépúka
á þann hátt að draga umráðin yf-
ir fé og framleiðslutækjum úr
höndum einstaklinga í hendtur al-
múgans. Hún vill jafnframt
sporna gegn öreigamensku, með
því að skipa vinnandi stéttum
þjóðlandanna í samistarfaoidi og
sameigandi atvinnufylkingar í
samvinnufélögum.
Og samvinnumenn, sem trúa því
að vandi þjóðmálanna verði helzt
leystur með félagsmenningu og
beinu samstarfi þegnanna, geta
vitanlega ekki aðhylst yztu hug-
sjón jafnaðarmanna um þjóðnýt-
ingu allra framleiðslutækja. Hins-
vegar vilja þeir vera jafnaðar-
mönnum samtaka um að brjóta á
bak aftur öfgar auðvaldsins.
Ekki öreigar, heldur bjargálna-
menn, ekki auðsöfnuin einstaklinga
bygð á féflettingu og yfirtroðslum,
heldur samstarfandi menn, sem
hlíta, slcipulagi siðmenningar og
bróðemis. Slík er hugsjón sam-
vinnumanna.
Þannig liggur verkefni sam-
vinnunnar milli hinna stríðandi
flokka þjóðlandanna. Þeir sitja
fyrir ádeilum hvorratveggja og
horfa til landvinninga í báðar átt-
ir. Fyrir því taka þeir sér stöðu í
miðflokkum landanna.
Andspyrnumenn auðvaldsins
þeir, sem lengst ganga, hafa við-
líka ýmugust á miðflokksmönnum
eins og bannmenn hafa á hóf-
drykkjumönnum. Þeim þykir mið-
flokksmennirnir vera óþarfir hálf-
velgjumenn, sem geri ekki annað
en að tefja fyrir og draga vind úr
seglum sinnar eigin viðleitni, með
því að skyggja á öfgarnar hinum
megin.
Og samkepnis- og auðhyggju-
mennirnir líta miðflokksmennina
illu auga, með því að þeir sjá þar
vísa féndur þess skipulags, sem
hefir lagt auð og völd í hendur
þeirra.
II.
Framsóknarflokkurinn íslenzki
er miðflokkur slíkur, sem hér um
ræðir. Samvinnan er höfuðstefnu-
skrármál hans. Og verkefnið hér
á landi er slíkt hið sama sem ann-
arsstaðar, þar sem atvinnuskipu-
lag auðhyggjumannanna hefir
haldið innreið sína.
Framsóknarflokkurinn situr
fyrir ádeilum úr tveim áttum og
má telja að aldrei gangi af honum
brigzlyrði. ihaldsmenn núa honum
því sífelt um nasir, að forsprakkar
hans séu ekkert annað en dul-
klæddir »bolsar«, sem séu að draga
bændur og hófsama borgara á eyr-
unum inn í herbúðir byltinga-
manna. Þannig muni bændur
verða ginningarfífl og falla í
hendur ræningja, sem svifti þá
eignarréttinum o. s. frv. o. s. frv.
Jafnaðarmenn brigzla Fram-
sóknarflokksmönnum aftur á móti
um það, að þeir séu ekki annað en
íhaldsmenn nr. 2, sem hafi á sér
yfirskyn umbótaviðleitninnar, en
svíki hana nálega í öllum greinum.
Þannig hlýtur flokkurinn að eiga
í tvöfaldri baráttu, að verja að-
stöðu sína og þoka fram viðleitni
sinni.
Framsóknarflokkurinn á upptök
sín í sveitum fremur en bæjum.
Jarðvegur fyrir samvinnuna hefir
að þessu verið beztur meðal
bænda. Bændur standa mitt á milli
þeirra öfgaflokka, er nú togast á
um járnfestar í kaupstöðum lands-
ins. Þeir eru nú flestir orðnir ein-
yrkjar, síðan öreigastéttin reis
upp í kaupstöðunum. Þeir eru því
hvortfveggja í senn: sínir eigin
atvinnuveitendur og sínir eigin
verkamenn. Þeir eru yfirleitt
bjargálnamenn, sem eru að skipa
sér saman í félagsfylkingar, til
varnar hagsmunum sínum, til fé-
lagslegrar sóknar í atvinnumálufm.
Slíkir menn hljóta að taka sér
stöðu í miðflokk landsins, sam-
vinnuflokknum.
Úrlausnarráð samvinnumanna í
atvinnumálum eiga þó ekki síður
erindi til bæjanna, þar sem stríð-
andi stéttir halda til kapps hvorar
gegn annari af meira og minna of-
urkappi og öfgum og þar sem at-
vinnufyrirtækin virðast vera að
hrynja í rústir í höndum ósamtaka
atvinnurekenda og ábyrgðarlauss
verkalýðs.
Verður síðar komið inn á þessi
efni.
-----o---—
„Sveitir ogjbæir“.
í Verkam. 26. marz síðastl. hefir G.
B. (Gunnar Benediktsson prestur í
Saurbæ?) ritað grein með ofannefndri
yfirskrift. Eru það nokkrar athugasemd-
ir við grein Dags: »Vanskilin við blöð-
in« í 10. og 11. tbl. blaðsins þ. á.
G. B. segir að það sé »hin fáránleg-
asta firra« iað landsbúar skiftist eftir
atvinnuvegum og bólfestu þannig: »að
flestir bæjarbúar vilji hlynna að ný-
bygðinni við sjóinn og auka sóknina á
djúpmið, en bændur flestir vilji ræktun
landsins, fieiri býli, bætt samgöngutæki
o s. frv.«
Meg-inrök G. B. fyrir þessari staðhæf-
ingu virðast vera þau, að jafnaðarmenn
hafi »aukna ræktun á stefnuskrá sinni«
og að bændur landsins séu ýmist tómlát-
ir um vandamál bæjanna eða skilnings-
lausir á þau, vegna þess að blöð þau, er
þeir lesa mest (Framsóknarflokksblöð-
in) hafi »vanrækt að ræða málið við þá
á annan hátt en þann, að við sjóinn sé
alt í vitleysu og að betra sé að vera í
sveitinni, en að vera öreigi á mölinni«.
Enn segir G. B. að Tíminn og Dagur
láti' »það heimsículegar (en íhaldsblöð-
in) að þeir séu að bölsótást yfir ástandi,
sem þeir hafi engar tillögur gért um, að
ráða bót á eða koma í veg fyrir að
myndaðist«. — Enn »ástandið«, sem hér
er vikið að, er ofvöxtur útgerðarinnar,
fjárausturinn í útveginn, tryggingar-
leysi almennings um atvinnu og hinn
»kviki grunnur«, sem hraðvaxin nýbygð
við ■ sjóinn hvílir á. Svo er að skilja á
orðum G. B. að Framsóknarflokksblöð-
in hafi aldrei á þetta minst »á annan
hátt en þann, að við sjóinri sé alt í vit-
leysu o. s. frv.« — þau hafi aldrei vítt
atvinnuskipulag samkepnismanna, aldrei
varað við ófamaðinum, aldrei gert nein-
ar tillögur til þess að koma í veg fyrir
að »ástandið« myndaðist o. s. frv.
Dagur telur rétt að gera nokkrar at-
hugasemdir við þessar staðhæfingar.
G. B. færist allmikið í fang, er hann
vill hnekkja þeim augljósa sannleika, að
»f!estir« bændur vilji einkum hlynna að
landbúnaði; aukinni ræktun, bættum
húsum, fleiri býlum, meiri samgöngum
um og milli dreifðra bygða landsins —
og' að »flestir« bæjarbúar vilji einkum
hlynna að þeim atvinnugTeinum, sem
þeir hafa af lífsuppeldi sitt. Slíkt mun
vera algilt lögmál um menn yfirleitt,
hvar í heiminum sem þeir búa og G. B.
hefir ekki bent á minstu ögn af rökum
fyrir því, að um þetta séu íslendingar
ólíkir öðrum mönnum.
G. B. segir að bæjarbúar skiftist í
tvo andstæða flokka, þar sem annar
flokkurinn — íhaldsmenn — vill að út-
vegurinn sé rekinn á sama grundvelli
og verið hefir en jafnaðarmenn vilja í-
hlutun ríkisvaldsins um reksturinn
þannig, »að hann verði i-ekinn á þann
hátt, sem líkleg'astur þyki til þrifa al-
þjóð, að yfirsýn hinna vitrustu manna«.
Líklega eiga þetta að vera rök fyrir því,
að bæjarbúar beri ekkert sérstaklega
fyrir brjósti gengi þess atvinnuvegar,
sem veitir þeim lífsviðurværi. En heldur
eru slíkt léleg rök. Báðir flokkar vilja
/itanlega hlynna að atvinnuveginum
þótt þeir séu ósammála um á hvern hátt
hann muni verða rekinn með mestum á-
rangri.
Jafnaðarmenn hafa aukna ræktun á
stefnuskrá sinni, segir G. B. Ekki hafa
verkamenn hingað til gerst umsvifa-
miklir í i'æktunarmálum, hvorki í orði
né á borði. Mun mega telja það helztu
tilburði þeirra, að Einar Olgeirsson
lagði til í Rétti síðast, að ríkið tæki að
reka búskap á stórjörðum eins og nú er
gert á Vífilsstöðum og að Jón Baldvins-
son flytur frumv. nú á þinginu um að
ríkið stofni til um 50 nýbýla í Árnes-
og Rangárvallasýslum. Hin opinbera
streita verkamanna hefir að þessu ná-
leg'a eingöngu hnigið að því, að halda
hlut sínum í kaupdeilum og fá stofnað
til atvinnu, dýrtíðarvinnnu o. s. frv.
Verkin sýna merkin og þarf ekki langt
að seilast eftir rökum fyrir því, að þetta
»stefnuskrármál« verkamanna hefir
mjög borist fyrir borð. í landareign Ak-
ureyrar er mikið af ræktunarhæfu og á-
gætu landi. Verður ekki talið, að verka-
menn hafi gert neinar sameiginlegar til-
raunir að koma því landi í rækt, jafnvel
þó þeir hafi oft haft litla eða enga at-
vinnu á þeim tímum, sem jarðabótastörf