Dagur - 10.02.1928, Síða 2

22
DAOUR
6. tbl.

i Tilbúinn áburð
m (Saltpétur)
fáum við frá Pýzkalandi í vor.
Þeir, sem ætla sér að kaupa áburð hjá okkur, eru
beðnir að panta hann fyrir Febrúar-mánaðarlok.
KAUPFÉLAG EYFIRÐINGA.
W
K
W
w
12

•m
„V a í i ð“.
»Mærum vors á morgni gekk
málajíinn um teiginn.
Öðrumegin eygði hann þrekk,
ungrós hinu megin.
Eitthváð frumlegt, eitthvað nýtt
á við tíðar smekkinn!
Minna rósblóm mat hann frítt,
málaði svo þrekkinn«.
Steingr. Thorsteinsson.
Þessar vísur, eins hins listelskasta
skálds, lýsa ofur greinilega öfgastefn-
um er fram koma á sviði listanna. Mál-
arinn sem skáldið skýrir frá, í þessum
tveim gagnorðu og kýmnu vísum, er að
reyna að vera frumlegur í listinni.
Hann gerir ráð fyrir, að málverk af
þrekk falli samtíð sinni betur í geð, en
hin nýútsprungna rós, sem hann eygir
hinu megin. í samræmi við þá ályktun,
velur hann þrekkinn til að mála af hon-
um mynd, sem á að ganga tíðar-
smekknum I augu.
Þarna koma fram tvær stefnur. Per-
sónugjörfingur annarar stefnunnar, er
þrekkurinn, sem liggnr í sínu nakta á-
standi, á bersvæði. Persónugjörfingur
hinnar stefnunnar er ung og lifandi
rós. Málarinn hafnar henni. Hann
hafnar prýði og angan rósarinnar! en
velur hinn drafnandi þrekk. Rósin
táknar lífið, fegwrðina, þroskann, hug-
sjónimar. Þrekkurinn hið gagnstæða:
Rotnunina, óprýðina, kyrstöðuna, and-
leysið og dauðann. Þrekkurinn er i>hel-
stefnan«, sem heldur innreið sína í ríki
listarinnar, ýmist í dulargerfi, eða með
því að setja upp nægilega ófyrirleitið
andlit.
í grein minni um lággengi listarinn-
ar, gerði eg grein fyrir, á hvaða mæli-
kvarða eg áliti rétt að meta listina. Þ.
e. eftir þeim kendum unaðar og sælu,
er gerðu vart við sig I mannssálinni,
þegar maðurinn, með augum eða eyr-
um, skynjaði það sem gott væri og
göfugt. Þegar listin áorkar þessu, er
hún eftir mínum dómi »jákvæð«, þá er
hún lífstefna.
Þegar hún fyllir menn hrolli, óhug,
andstygð og myrkri, án þess að hafa
bætt það nægilega upp nieð hinu góða
og göfuga, þá er listin »neikvæð«. Þá
er hún »helstefna«. Eg hefi gert mér
far um að setja skoðun mína skýrt
fram á þessu atriði, svo þeir, er á ann-
að borð fylgjast með þessum umræðum,
geti gjört sér glögga grein fyrir því,
að frá minni hálfu er aðeins deilt um
skoðanir og stefnur á listarsviðinu.
Þetta mál á að ræðast án persónulegs
narts, getsaka eða útúrsnúninga. Það
ev um lífstefnu, og »helstefnu« í list,
en ekki um mína eigin persónu eða
andmælanda míns.
Þeim er álíta að eg vilji hafna öllu,
sem ekki er fagurt og gott, og útiloka
það frá leiklist og bókmentum, skal eg
gefa þessa skýringu: Hinum verri hvöt-
um mega hvorki rithöfundar eða aðrir,
sem skapa vilja list, tefla svo djarft
fram, að hið góða lúti í lægra haldi, eðá
bíði ósigur að lokum. Lífstefna og »hel-
stefna« vcrða að þreyta með sér á leik-
sviðinu, en lífstefnan, eða jákvæða list-
in, á að bera sigur af hólmi. Lífstefnu
og »helstefnu« vil eg ekki gera jafnt
undir höfði, svo mikill jafnaðarmaður
er eg ekki!
Mennirnir eru áreiðanlega ekki skap-
aðir til þess að dýrka »helstefnuna«.
Þeirra ætlunarverk er að sigra hana.
Sigra hið illa í sjálfum sér og um-
heiminum, þeir eiga ekki að gera sér
hjáguði af þrekknum. í Verkamanns-
grein Halldórs Friðjónssonar, 31. Jan.
s. 1. er spurt: »Hvernig sé með þjóð-
sögurnar, æfintýrin í bundnu og ó-
bundnu máli, fornsögurnar og annað,
sem þjóðin hafi þulið sér til andlegrar
svölunar? Var það alt leikandi ljóð,
langt frá heimum synda, slysa og sorg-
ar?« Þjóðsögurnar taka yfir mikinn og
ólíkan sagnaflokk, misjafnan að gildi
og gæðum. Margar eru hreinustu perl-
ur, aðrar eru daufar eða litlausar, og
margar eru óhollar og andstyggilegar.
Hinar síðast töldu fjalla um galdra,
afturgöngur, útburði, særingar, guðlast
og allskonar öfugstreymi mannlegra
fýsna og tilfinninga. Þær eru ekki lind-
ir andlegrar svölunar, þær eru eitur-
pollar, sem urðu til af svitadropum
sjúkra sálna, er sátu í myrkvastofu,
með ok hjátrúarinnar á hálsi sér. Þær
eru »helstefnan«. Þessa tímabils og
sagna minnist Þorsteinn Erlingsson, er
hann kveður: »Þá var í hóla og hauga
haldið á synda drápi, Dömumar kystu
drauga, Djöfsi varð líka pápi«.........
Vilji H. F. skipa »Dauða Natans
Ketilssonar« á bekk með ísl. þjóðsög-
um, þá verður það með »helstefnu«
sögum þjóðsagnanna, í krókbekk ís-
lenzkra bókmenta. En straumar þeirra
linda renna norður og niður.
Aftur á móti eru fjölmörg æfintýrin
tárhreinar lindir sólfagurs skáldskap-
ar. Skáldfákur þjóðarinnar hefir sig
þar yíir mýrar pg sorakeldur klúður-
byggjunnar, til að koma svo niður á
bökkum blárra vatna. i
»Og sjá. Þú stóðst á björtum blómstur
völlum*
þar brostu hallir, sungu ljúflings-
tungur«,...
1 þessa björtu sveit kemst H. F.
aldrei með »Dauða Natans Ketilsson-
ar«. Driffjaðrir þess leikrits' eru: Af-
bi-ýðisemi, hatur og morðhugur. Svo ó-
blandinn þeim bætiefnum listarinnar,
sem hefðu að nokkru leyti getað haml-
að á móti hinum megna þef þrekksins.
H. F. fullyrðir að umsögn mín um ó-
rituð lög og dánarfrið«, hafi ekki við
nein rök að styðjast enda óeðlileg í alla
staði«. Þessa einstöku umsögn hans
ætla eg að láta hvern lesanda dæma
fyrir sig sjálfan. Læt mér nægja að
tilfæra orð merks og mentaðs prests,
(R. Péturssonar í Winnipeg). Hann
hefir skrifað bók, er heitir Ferðalýsing-
ar, þar farast honum svo orð, í sam-
bandi við þá kenning kirkjunnar, að
Kristur hafi stigið niður til heljar:
»Af öllum goðsögnum kristninnar finst
mér sú sögnin merkust og fegurst og
mannúðlegust, er lætur réttlætið og
kærleikann ná út yfir þenna heim, —
jafnt til lifenda og dauðra. Eða hver
er sá, er hann hugsar til hinna dánu,
að hann vildi eigi svo gjarnan færa
þeim sínar beztu friðargjafir«. Þetta
er annar strengur en sá, er H. F. slær
í Verkamanninum. Hvor tónninn fellur
lesandanum betur í geð? — Dómar
kynslóðanna um látna menn eru líklega
jafn margir og mennirnir sem fella þá.
Dómgirni skortir aldrei, miklu fremur
sanngirni. En sagt hefir verið: »Dæm-
ið ekki«.
H. F. segir: »að leikur þessi hafi
fegurð og gleði að bjóða«. Hann á ef
til vill við sýninguna, þar sem Rósa og
Natan kveðast á? Um aðra sýning er
ekki að ræða, sem nokkuð þvílíkt gæti
átt við. Kveðskapur þeirra, ásamt und-
irspilinu, er ekki óþægilegur, en undir
niðri ólgar og sýður hatrið. Rósa kveð-
ur »áhrinsorð« til Natans. »Dauðans
veigar drekk þú af, Drósar hverjum
munni«. Helstefnan í fullu fjöri!
Það mun ætlast til að Sigvaldi bóndi
geri mönnum glatt í geði, með mann-
leysis og roluhætti sínum. Eiga þeir að
vera spegilmynd íslenzkra alþýðu-
manna, þessir »Dúðadurtar« íslenzku
leiklistarinnar, sem svo títt eru sýndir
í íslenzkum leikritum? Eru þeir fíflin,
er lokka eiga hlátra af vörum konungs
og hirðar? Ef svo er, þá er það ó-
heppilega tilfundið og íslenzkri al|)ýðu
ósamboðið,1 nema að því leyti, sem fíflin
reyndust oft vitrari en konungurinn og
hirðin!
Síðasta sýning leiksins á að vera
uppbót á hinum fimm, eða sex, en þar
tekst höfundinum ófimlega. Agnes sit-
ur í myrkvastofu. Löngun hennar til
lífsins er svo sterk, að iðrunin kemst
ekki að, prestinum hefir ekkert orðið
ágengt. Þá kemur Rósa inn til hennar.
Þar var tækifæri til að gera mikla
konu úr Rósu, en það ferst fyrir. Rósa
er eldri og reyndari en Agnes, hún er
búin að reynast í deiglu andlegra þján-
inga, og sori hinna lægri hvata hefði
skáldið getað hugsað sér, að væri
hreinsaður úr sál hennar, en svo er
* Matthías Jochumsson: Eftirmæli um
Jón Árnason bókavörð, F. H. B.
ekki. Frá höfundarins hendi kemur
Rósa til Agnesar með. hatur í hjarta,
og í staðinn fyrir að strjúka mjúkum
lófa samúðar og kærleika um vanga
Agnesar, þá grýtir hún hana óvildar
og haturs orðum. Það má segja, að það
verði Agnes, sem þýðir skap Rósu. Eg
álít að Rósa hafi verið mannúðlegri en
svo að þetta geti verið ein af hinum
»fyllri, mildari og skiljanlegri mynd-
um«, sem H. F. álítur »sögulegan
gróða«.
Miklum hluta manna á Akureyri eru
fyllilega ljósir gallamir á leik þeim,
sem við H. F. deilum um. Eg hefi skor-
ið upp úr með álit mitt, vegna þess, að
það er skylda hvers manns, er skoðun
hefir og sannfæringu, að segja álit sitt
hispurslaust, hver sem í hlut á, með
fullu afli og einbeitni. Eg mun ekki
draga það af Leikfélagi Akureyrar,
sem það á með réttu, og það er, að
hlutverk hinna ýmsu leikenda í þessum
umrædda leik, eru næstum öll mjög vel
af höndum leyst, og eitt ágætavel. Mæli
eg þetta til herra Á. Kvarans, sem fer
með sitt hlutverk af góðum efnum.
Meðferð leikendanna hefir dregið á-
horfendur. Ekki leikritið, eða það, sem
það hefir að bjóða. En margfalt betur
hefði almenningur notið þess leiks, er
hugþekkari va/r og hafði líf og göfgí að
bjóða. Listagáfa leikendanna hefir að
miklu leyti orðið að gyltu vörumerki á
þrekkinn.
F. H. Berg.
-----o------
Sigvaldi Einarsson
Fljótsbakka.
Nú vinur forn er farinn
til föður bygða heim.
Hann lifir ljóss við arin
hjá lífsins herra þeim,
er birgðum synda breytti
og bjó oss eilíft líf;
er ást oss öllum veitti
og alt vort mildar kíf. —
Þú kvaddir Krist til ráða
og kaust að hjálpa í nauð.
Þú varðir veika og smáða
og veittir snauðum! brauð. —
Það allri mæðu eyðir
að eiga slíkan vin,
og til þín lágu leiðir
ef luktist einhver hin.
Og hún er hjálp þér veitti
svo hlýjar mundir bar;
hún grát í gleði breytti
og guði hugþekk var. 1
Nú börnin ljúft hún leiðir
og léttir þeirra kjör;
hún lífsins gang þeim greiðir
og gætir vel að för. —
Þið sjáist aftur seinna
og saman verðið þá.
Þar alt er hærra og hreinna,
en hér við dægur stjá.
Þar englar ljúfir leiðast
og lífsins gígjur slá. f ,
Þar sorgir allar eyðast,
— um eilífð guði hjá. —
Des. 1927.
Kristján J. Mynster.
------o —