Dagur - 28.06.1928, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son í Kaupfélagi Eyfirð-
inga.
A f g r e i ð slan
er hjá Jóni Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
• • • • • • •■• • • • • • • • • • • • c • • -• • •
•-•-• • • • •••••••
XI. Í
ai'. *
Akureyri, 28. Júní 1928.

• • ■
28. tbl.
Efling æðri
menningar.
Bókmentir, vísindi og listir eiga
erfitt uppdráttar á landi voru. Er
þar margt til fyrirstöðu, svo sem
mannfæðin og skilningsleysi á gildi
aridlegs lífs þjóðarinnar. Hefir það
skilningsleysi oft látið á sér bæra
bæði í landstjórn og sölum Alþingis.
Styrkur til skálda og listamanna
liefir veriö mjög skorinn við nögl
og þaö sem enn verra er, oft veitt-
ur með eftirtölum og dómgreindar-
litlu mati á andlegri framleiðslu.
Uaö er fremur óviðfeldin aðferð,
þegar þingmenn eru í ræðum sínum
að vega og meta til peningaverðs
baifileika skálda og listamanna. Má
nærri geta livort minni spámönnun-
um sé ekki hætt, þegar sjálfur Matt-
hías varð fyrir þessu.
Veiting á styrk til skálda og
listamanna hefir til þessa verið í
nokkuð lausu lofti. Stundum hefir
þingið sjálft veitt sundurliðuð
skáldalaun á fjárlögum. Annan
sprettinn hefir landstjórninni verið
falið að fara með þetta vald. Er
þetta mjög óheppilegt fyrirkomuiag,
ekki síst þar sem stjórnarskifti eru
tíð, og engin trygging er fyrir, að
þeir, sem í stjórn sitja það og það
sirinið, hafi mikinn áhuga fyrir list-
um og vísindum eða glöggan skiln-
ing á skáldskaparlegri íþrótt.
Þetta hefir landstjórn þeirri, er
nú situr að völduin, verið vel ljóst,
og þessvegna beitir hún sér fyrir
að kippa máli þessu í lag og koma
því í tryggara og fastara horf; var
þetta gert með skipun mentamála-
ráös og stofnun menningarsjóðs,
sem síðasta þing gekk frá með lög-
um. Ættu báðar þessar ráðstafanir
að geta orðið veigamikil lyftistöng
aukinnar menningar íslenzku þjóð-
arinnar.
Báðar þessar menningarráðstaf-
anir stjórnar og þings standa í
sambandi hvor við aðra að því
leyti, að mentamálaráðið hefir yfir-
stjórn Menningarsjóðsins. Ráðið
skipa 5 menn, kjörnir með hlut-
bundnum kosningum á Alþingi, og
gildir kosning þeirra yfir alt kjör-
tímabil þingmanna. Geta því full-
trúar úr öllum aðalflokkum þings-
ins átt sæti í mentamálaráðinu. Er
þessum þingkosnu mönnuin falin
árleg úthlutun þess fjár, sem
Alþingi veitir til viðurkenningar
skáldum og listamönnum og enn-
fremur eru þeim falin nokkur önn-
ur skyld störf, svo sem að kaupa
fyrir landsins liönd listaverk, að
hafa yfirumsjón með listverkasafni
landsins, að kaupa altaristöflur
handa • kirkjum, að úthluta náms-
styrk til stúdenta og annara nem-
enda erlendis o. f 1., alt samkvæmt
nánari ákvæðum laganna. Það er
trúnaðar- og virðingarstaða að sitja
í mentamálaráðinu, enda starfar
þaö endurgjaldslaust, nema öðruvísi
sé ákveðið með fjárlögum. Með því
að fela störf þessi völduin mönnum
af Öllum flokkum, má gera ráð fyrir
að þau fari betur úr hendi en áður.
Má í því efni benda á, að mál-
verkasafn landsins hefir nú um
nokkur ár ekki- eignast eitt einasta
listaverk eftir frægasta málara
landsins, Ásgrím Jónsson. Landið á
enn mjög lítið af listaverkum, og
það litla, sem það á, er aðallega
geymt í þinghúsinu og ráðherrabú-
staðnum. Sjálfsagt framtíðarmark
er, að landið eignist fjálfstætt lista-
safn og er mentamálaráðinu ætlaö
að hafa forustu um rannsókn og
undirbúning þess máls.
Eins og áður er sagt, hefir
mentamálaráðið á hendi yfirstjórn
Menningarstjóðs. Tilgangur þess
sjóðs er að styðja ahnenna menn-
ingu í landinu, rannsókn íslenzkr-
ar náttúru og þróun þjóðlegrar list-
ar. Sjóðurinn er stofnaður og hon-
um viðhaldið á þann hátt, að til
hans fellur árlega alt andvirði fyrir
áfengi, sem ólöglega er flutt til
landsins og upptækt gert af rétt-
vísinni, svo og allar sektir fyrir
brot á áfengislöggjöfinni, bæði
samkyæmt landslögum og lögreglu-
samþyktum. Tekjur sjóðsins hvert
ár skiftast í þrjá jafna hluti. Skal
einum þriðjungnum varið til þess að
gefa út góðar, alþýðlegar fræði-
bækur og úrvalsskáldrit, frumsam-
in eða þýdd. Annar þriðjungurinn
gengur til að kosta vísindalegar
rannsóknir á náttúru landsins og til
útgáfu vísindalegra ritgerða um
íslenzka náttúrufræði. Einum þriðj-
ungnum skal varið til að kaupa
listaverk fyrir landi-Ö og til að verð-
launa fyrir teikningar af bygging-
um éða húsbúnaði í þjóðlegum stíl.
Af ofangreindu má sjá, að sjóðn-
um er ætlað að styðja og efla hina
æðri menningu í Iandinu. Braut ís-
lenzkra listamanna er erfið og
þyrnum stráð. Ekki geta þeir vænst
þess, að þeir fái svo nokkru nemi
markað fyrir verk sín í öðrum lönd-
um, því hver þjóð lætur sína eigin'
listamenn sitja fyrir islendingum,
sem vonlegt er. Fæð íslendinga óg
fátækt almennings veldur því, að
markaður fyrir listaverk er nijög
takmarkaður í landinu sjálfu. Ef
íslenzk list á nokkurntíma að geta
blómgast verulega, verður þjóðin
öll í sameiningu að skapa nokkurn
markað fyrir listaverk árlega. í
þessu falli á Menningarsjöðurinn að
hlaupa yndir bagga.
Líkt má segja um þá, er stunda
vilja og rannsaka náttúru landsins,
að þeir eiga við mikla örðugleika
að étja. Er ilt til þess að vita, að
rannsóknir á náttúru landsins hafa
að inestu verið gerðar af útlending-
um, eða með styrk útlendra vísinda-
stofnana. Er þetta ekki frækilegt
afspurnar fyrir þjóð, sem telur sig
geta staðið og vill starida á eigin
fótum í sem flestum greinum. Með
því að ráða bót á þessu, er því
beinlínis unnið að menningarlegu
sjálfstæði landsins.
Sú hliðin á starfsemi sjóðsins,
seni blasir glöggast við öllum al-
menningi, er bókaútgáfan. Sorglegt
,er það, að bókhneigðir og fróðleiks-
fúsir menn hafa ekki aðgang að
fjölda af dýrmætustu perlum lieims-
bókmentanna, af því að þær hafa
ekki verið þýddar á íslenzka tungu.
Það er og ekki vanþörf á að greiöa
útgáfuleið góðra ritverka þjóðar-
innar sjálfrar. Ætlast er líka til
þess, að út verði gefnar jöfnum
höndum gamlar og nýjar íslenzkar
bækur og þýddar úrvals bækur,
fræðirit og skáldrit.
Landstjórn vorri er það Ijóst, að
alþýðumentunin er undirstaða alls
andlegs lífs í landinu og sjálfstæð-
is þjóðarinnar, en aö listii' og vís-
indi tákna hámark þjóðarþroskans.
Þessvegna vill hún sinna jafnt þess-
um þremur greinum andlegrar
starfsemi. Munu allir réttsýnir menn
kunna að iheta þessa frjóu viðleitni
að verðleikum.
Stjórnarandstæðingar hafa fund-
ið upp þá firru, að ekki sé sæmandi
og gangi svívirðu næst að verja
sektarfé og lögbrota til svo há-
leitra hluta, sem hér er gert ráð
fyrir. Er helst á þeim að heyra að
svona óhreinum peningum eigi að
kasta í sævarins djúp með hryllingi.
Hvílík hræsni. Sjálfir mundu þeir
gína yfir þessu fé til eigin nota, ef
þeir ættu þess kost að fá það í sínar
eigin bu.ddur. Það er að vísu rétt,
að lögbrot eru sprottin af illri rót,
en sú viðleitni er í alla staði heil-
brigð, að Iáta hið illa styðja að
sigri þess góða á öðrum sviðum,
þar sem því verður við komið.
Það er mælt, að Vespasíanus
Rómverjakeisari hafi lagt skatt á
öll keituker í ríkinu, til þess að
safna fé í ríkissjóðinn. Títus sonur
hans hafði orð á því, að sér þætti
sá skattur óviðfeldinn. Brá þá keis-
arinn gullpeningi fyrir vitin á syni
sínum og spurði, hvort hann fyndi
nokkurn óþef af þessu.
Lyktarnæmir gerast sumir íhalds-
menn nú á dögum, þegar þeir grípa
hendinni fyrir vit sér og þykjast
finna óþef, mikinn af tekjum fyrir
upptækt áfengi og af sektarfé fyrir
áfengisbrot.
-----_o-------
Rœktunarfélag Norður-
lands 25 ára.
Ófannefnt- félag var stofnað í
Júní árið 1903 og er því nú búið
að lifa og starfa í einn aldarfjórð-
ung. Ársrit félagsins er nýlega út
komið og er að þessu sinni nokkru
stærra og fullkomnara en vanalega,
vegpa afmælis félagsins. í ritinu
eru myndir af formönnum félagsins
þremur, þeim Páli Briem amtmanni,
Slefáni Stefánssyni skólameistara
og Sigurði Hlíðar dýralækni, núver-
andi formanni. Auk þess er í ritinu
mynd af Sigurði Sigurðssyni bún-
aðarmálastjóra. Hafa allir þessir
menn mátt heita lífið og sálin í fé-
laginu. Enn eru í ritinu nokkrar
myndir af gróðrarstöð félagsins.
Ein ritgeröin í Ársritinu hefir að
yfirskrift »Ræktunarfélagið 25 ára«.
Ei þar skýrt frá stofnun félagsins,
rakin saga þess og skýrt frá starf-
semi þess nokkuð rækilega. Til-
'gangur félagsins var í upphafi sá,
að láta gera nauðsynlegar tilraun-
ir til jarðræktar á Norðurlandi og
að útbreiða meðal almennings
þekkingu a öllu þvi, sem að jarð-
rækt lýtur og líkindi eru til að kom-
ið geti að gagni. Frá þessari upp-
haflegu stefnuskrá hefir mjög lítið
verið hvarflað í þau 25 ár, sem fé-
lagið hefir starfað. í samræmi við
stefnuákrá félagsins hefir Gróðrar-
stöðin og tilraunirnar þar verið
langsamlega umfangsmesta verk-
efnið og það sem borið hefir mest-
an sýnilegan og varanlegan vott um
starfsemi félagsins. Gróðrarstöð
Ræktunarfélags Norðurlands er að
miklmn mun fallegasta gróðrarstöð
landsips og vekur athygli og aðdá-
un aflra þeirra, er í hana koma, o^
þar hefir verið skapaður vísir til
róttækrar reynslu í jarðrækt og
garðrækt. Þá hefir árangurinn af
trjárækt félagsins orðið mjög glæsi-
legur; hafa margar tegundir trjá-