Dagur - 01.11.1928, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
ilegi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son i Kaupfélagi Eyfirð-
inga.
• •••••• -••••• • • • • • • • • • •
Akureyri, 1. Nóvember 1928
•-• “f -• • •••••♦
A f g r e i ð slan
er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Gppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
47. tbl.
♦ • • • •♦-•
XI. ár. ^
-♦♦ • ♦ ♦-»-»■ ♦ • • -♦-♦--•-♦-• «
Mishepnaður
smíðisgripur
í síðasta blaði var drepið á einn
verulegan smíðisgalla á frumv. í-
haldsmanna um atvinnurekstrar-
lánin og þess jafnframt getið, að
hann væri ekki sá eini. Skal hér
enn drepið á nokkra galla þess.
I.
Alt of lítil áhersla var lögð á
það að gera rekstrarlánafélögin
sjálf vel úr garði og sem sjálf-
stæðust. Sparisjóðir og bankaút-
bú áttu að hafa á hendi einskonar
fjárhald og forráð fyrir þau,
halda viðskiftareikninga þeirra
við félagsmenn o. s. frv. Rekstrar-
lánaféiögin sjálf áttu að vera meö
losaralegu skipulagi og í raun og
veru fólgin í því einu,- að nokkrir
menn tækjust á hendur samá-
byrgð á lánum, alt að tiltekinni
upphæð, er sparisjóðir eða banka-
útbú kynnu að veita félagsmönn-
gegn fyrirfram ákveðnum trygg-
ingum. Var hér öfugt fárið að,
því að, byggja skal slík lánsfje-
iagakerfi neðan frá og upp eftir
og leggja aðaláherzluna á fast-
skipulag frumfélaganna, svo að
þar geti myndast öflugt samstarf
og félagslíf. Þau félög eiga svo að
geta orðið grundvöllur undir
stærri sameiningum eða sam-
böndum, líkt og kaupfélögin hér
á landi hafa fyrst komið sínum
eigin félagsmálum í fast horf með
sjálfstæðu skipulagi og öflugu fé-
lagslífi innbyrðis og síöan stofnað
samband. Hitt hefði verið öfug
leið, að hafa sambandið á undan
og í fyrstu röð og ætla því að
verða einskonar forráðastofnun
fyrir væntanleg kaupfélög og
reikningshaldari yfir viðskifti
þeirra við félagsmenn. Á þann
hátt hefðu kaupfélagsmál aldrei
komist í gott horf hér á landi.
Sama er að segja um rekstrar-
lánafélög. Því aðeins má vænta
þess, að þau eigi nokkra framtíð
fyrir höndum, að það félagskerfi
sé bygt neðan frá og upp eftir,
treysta þau sem bezt að grunni.
Hér fór íhaldið því öfugt að.
II.
Ákvæði frumvarpsins um end-
urgreiðslu allra lána fyrir 15. des.
ár hvert voru bæði einstrengings-
leg og 1 raun og veru gersamlega
ástæðulaus. Þó aö um rekstrarlán
sé að ræða, sem að vísu eiga ekki
yfirleitt að standa pm langan
tíma, geta menn alveg'eins þurft
á því að halda að hafa slík lán um
áramót eins og á öðrum tíma árs.
Fyrst og fremst er afurðasala
bænda ekki nærri allstaðar ein-
skorðuð við haustkauptíð, heldur
fer hún smátt og smátt sívaxandi
á öðrum tímum árs. En jafnvel
þeir bændur, sem selja aðalvörur
sínar að haustinu, geta vel haft
þörf fyrir rekstrarlán yfir vetur,
eða frá hausti til hausts. Sá bóndi
t. d., sem hefði heyjað vel og gæti
því sett á fleira fé eitt haust en
venjulega, ef hann þyrfti ekki að
farga því til skuldagreiðslu, hefir
þörf fyrir rekstrarián, til þess að
geta haft hæfilega margt fé á fóð-
urbirgðum sínum. Honum getur
veríð mikill hagur í því að stækka
þannig bústofn sinn, þótt ekki sé
nema til eins árs. Hér er um
reglulegt rekstrarlán að ræða, sem
engin ástæða er til að bóndinn
geti ekki fengið eins fyrir því, þó
að skúldin þurfi að standa yfir
áramót. Yfir höfuð er engin á-
stæða til að krefjast greiðslu allra
lána á neinum tilteknum tíma árs.
Hitt er aðalatriðið, að lánin verði
ekki að föstum skuldum til fleiri
ára, en fyrir því má sjá á annan
hátt.
III.
Alveg fráleitt virðist það ákvæði
frumvarpsins, að ábyrgð félags-
manna verði ekki tekin gild sem
trygging fyrir lánum í félaginu.
Það er eins og íhaldsmenn hafi
gengið út frá því, að engir muni
taka þátt í slíkum félagsskap
nema fjárhagslega ósjálfbjarga
menn, sem engin ábyrgð er í. ó-v
líkt eðlilegra ög æskilegra er að
gera ráð fyrir því, að sem fléstir
í hverju bygðarlagi séu meðlimir
slíkra lánsfélaga, ekki síður efna-.
lega sjálfstæðir menn en aðrir.
En hvar eiga lántakendur að fá
ábyrgð, ef sveitungar þeirra eru
allir í félagi og ábyrgð félags-
manna er ekki tekin gild? Þegar
svo væri komið er ekki sjáanlegt
annað, en slíkt ákvæði yrði slag-
brandur á vegi áframhaldandi
starfsemi félagsins. Væri það í
sannleika álappalegt skiþulag, að
einmitt vöxtnir og gengi félags-
skcupar yrði þess valdcmdi, að )iann
yrði að lixtta störfum.
IV.
Ætlast var til, að viðskifta-
gjald í varasjóð yrði y2% há"
marki rekstrarlána þvers félaga.
Ákvæði þetta er í senn bæði ó-
heppilegt og ósanngjarnt. Gætu
sum lán orðið óhæfilega dýr m'eð
þessu móti. Setjum svo, að félags-
sjórn ákveði hámark fyrir láni
einhvers félaga 4000 kr., eins og
leyft er í frumvarpinu, en að hann
þyrfti’ ekki að nota sér lánsheim-
ildina að fullu, og fengi aldrei
hærra lán en t. d. 500 kr. í 3 mán-
uði. Af því yrði hann að borga
vexti, t. d. 6%, eða 7,50 kr. En
auk þess yrði hann að borga 20
kr. í varasjóð, eða samtals 27,50
kr. Er þetta sama sem að hann
greiddi 22% ársvexti af láni sínu.
Mundi slík pkurgreiðsla ekki lík-
leg til að gera félagsskapinn vin-
sælan.
V.
Heimilað var í frumvarpinu að
rekstrarlánafélög tækju við inn-
lögum með sparisjóðskjörum, en
aðeins af félagsmönnum sjálfum.
Sú takmörkun er ástæðulaus og að
öðru leyti harla kynleg, því að
engin hætta getur fylgt því fyrir
félagið að taka við slíku fé jafnt
fyrir utanfélagsmenn sem félags-
roenn. Ef í sveitinni er einhver
efnamaður, sem af einhverjum á-
stæðum vill ekki vera í lánsfélag-
inu, en vill samt geyma fé sitt í
sparisjóði þess, þá er ástæðulaust
að hafna slíku og ekkert vit í að
neita honum um það og hrekja á
þann hátt fjármagn hans út úr
sveitinni.
Að öllu þessu athuguðu verður
ekki annað sagt, en atvinnurekstr-
arlána-frumvarp fhaldsmanna á
síðasta þingi hafi verið mishepn-
aður smíðisgripur. Það er sá mild-
asti dómur, sem upp verður kveð-
inn yfir þessu bjargráði íhalds-
ins til handa smærri atvinnurek-
endum þessa lands. Það hefði því
ekki farið illa á því, að íhaldsblöð-
in hefðu ekki verið alveg eins
kampakát og þau reyndust yfir
þessu íhaldsfóstri; gleiðletranir
þeirra og gaspur um þetta mál
hafa ekkert bætt úr smíðisgöllun-
um.
Fjármálaráðhen-a, Magnús Kristjáns-
son, er í þann veginn að fara utan í
stjórnarerindum. Er hann nú orðinn
sæmilega frískur.
Gu&mund. Hllðdal verkfræðing hefir
landssjómin ráðið, til þess að vinná að
undirbúningi byggingar síldarbræðslu-
verksmiðju.
RITFREGN.
. Kristín Sigfúsdóttir:
Gömul saga. Gefin
út' á kostnað höf-
undarins. Akureyri
1928.
Sá, sem ritar þessar línur, sat
einhverju sinni eina kvöldstund og
hlustaði á mann, sem í öllu þvi er
að bókmentum lýtur telst meðal
helztu fræðimanna á Norðurlðndum
og víðar. Honum var einkar um-
hugað um að skýra nýjustu bók-
menta-fyrirbrigði þjóðar sinnar fyrir
útlendingnum. Meðal annars komst
hann svo að orði: »Þegar um kven-
bókmentir er að ræða, stöndum við
gagnrýnendur og bókmentafræðing-
ar uppi ráðalausir. Við höfum ver-
ið svo lánsamir að Guð hefir gefið
okkur—hér nefndi hann nafn heims-
frægrar skáldkonu, sem þjóð hans
hefir alið —það er gott og blessað,
en ein af afleiðingum gengis henn-
ar hefir verið sú, að kven-bókment-
irnar vaxa hér hjá okkur að öllum
líkindum miklu meira, en annars
mundi hafa orðið. Fjöldi ungra
stúlkna, og reyndar annara kvenna
líka, tekur sér fyrir hendur að rita
skáldsögur. En flestar þeirra eiga
ekkert erindi inn á bókmentabrautina.
Pær betri meðal þeirra hafa getað
ritað nokkurnveginn læsilega byrj-
endabók. Kvenhrifnir ritdómendur
og heil halarófa fávísra blaðamanna
og einkum þó blaðakvenna hefir
svo hrópað upp, staðið á öndinni
af undrun og aðdáun yfir að kven-
maður gæti ritað annað eins —jafn-
vel það sem eigi hefði vérið litið
við eða á nokkurn hátt tekið til
umræðu vegna þess, að það aðeins
var sjálfsagt í hverri meðalbók eftir
karlmann, hefir verið hafið til skýj-
anna eins og eitthvað merkilegt eða
dásamlegt. Til þess að nefna eitt
einasta dæmi af mörgum, get eg
bent á, að nýlega hafa menn í
ýmsum, jafnvel í helztu blöðum
Norðurlanda, getað lesið eins og
eitthvað alveg einstakt, að fræg norsk
skáldkona, sem aðallega hefir bygt
skáldskap sinn yfir sögulegum efn-
um, væri vel að sér f sögu þjóðar
sinnar! Er það ekki í raun og veru
alveg eðlileg krafa, sem gera verð-
ur og sem engu skáldi ætti að
vera þakkandi þó að það uppfylti,
að það viti eitthvað hið nauðsyn-
legasta um yrkisefni sitt, sérstaklega
ef það er tekið úr einhverri fræði-
grein ?
« En af þessu dálæti og dekri verð-
ur afleiðingin sú, að kven-bókment-