Dagur - 20.02.1930, Page 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Koatar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Arni Jóhanns-
son í Kaupfélagi Eyfirft-
inga.
• ••••• •-•-•-
XIII. ár:

Afgreiðslan
er hjá Játti Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talaími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1.
Akureyri, 20. febrúar 1930.
9. tbl.
Nefndarálit
um trv. til laga um skiptameðferð
í búi íslandsbanka.
Frá meiri hluta íslandsbankanefndar.
Nefndin hefir rætt frv. þetta á 7
fundum, frá 4.-8. þ. m., og ætíð
í sambandi við frv. á þskj. 67 um
breytingar á lögum nr. 6, 31. maí
1921, um seðlaútgáfu fslandsbanka,
hlutafjárauka o. fl. Nefndin hefir
klofnað um bæði þessi frv. á þá
leið, að nfteiri hlutinn (SvÓ, HJ ög
HV) leggur til, að frv. til laga um
skiptameðferð á búi íslandsbanka
verði samþykt, en frv. á þskj. 67
fellt. Minni hlutinn heldur hinsvegar
fram, að samþykkja skuli frv. á
þskj. 67, en fella hitt frv.
í máli þessu hefir nefndin leitað
álits og umsagnar manna þeirra,
Jakobs Möllers og Péturs Magnús-
sonar, er eftir ‘ósk bankaráðs ís-
landsbanka framkvæmdu skyndi-
skoðun á bankanum um það leyti,
er bankinn hætti útborgunum og
lokaði 3. þi m. Sömuleiðis hefir
forsætisráðherra borið málið undir
bankastjóra og formann bankaráðs
Landsbankans, en bankastjórarnir
auk þess mætt á nefndarfundi til
viðtals og svarað ýmsum fyrirspurn-
um nefndarmanna. Skeytaviðskifti
ýms hafa gerzt, meðan nefndin
starfaði og áður, milli erlendra
lánardrottna íslandsbanka og for-
sætisráðherra, svo og milli sendi-
herra Islands i Danmörku og sama
ráðherra. Hafa þau beint og óbeint
lotið að möguleikum fyrir endurreisn
bankans og tryggingum á rétti er-
lendra kröfuhafa, og hafa þessi
atriði öli komið til yfirvegunar í
nefndinni. Frá stjórn Íslandsbanka
hafa nefndinni engar skýrslur borizt
um hag bankans, né tillögur um
viðreisnarhorfur, né heldur hefir
nefndinni borizt yfirlit það yfir
reikQÍng bankans siðasta árs, sem
formaður nefndarinnar hefir óskað
eftir.
Lokun íslandsbanka varð á óvænt-
an og tortryggilegan hátt, er banka-
stjórnin með næturfresti tilkynnti
fjármálaráðherra, að hún sæi sig til
knúða að loka bankanum, nema
tekin yrði víðtæk eða jafnvel algerð'
ábyrgð á öllum fjárreiðum hans af
ríkissjóði og bankanum lögð til
IV2 milljón kr. handbært fé til
rekstrar. Eftir forsögu bankans hefði
mátt við því búast, að nægilégan
fyrirvara hefði verið hægt að gefa
þingi og stjórn.
Bankinn hefir verið i hnignun
um langt skeið. Ríkissjóður hefir
hvað eftir annað veitt honum mik-
inn stuðning, 1921 hluta brezka
lánsins, 300 þús. sterlingspund,
1927 aftur 1 milljón kr. úr ameríska
láninu, á ábyrgð Landsbankans,
þótt það væri sjáanlega eingöngu
tekið vegna íslandsbanka, og loks
þrisvar undanþágur frá lögsk puðum
seðlainndrætti, svo að bankinn hefir
enn i umferð 4 millj. kr., í stað
þess, að ef bankalögunum frá 1921
hefði verið fylgt, væri ekki nema
rúm milljón kr. íslandsbankaseðla í
umferð. Hlunnindi þau, sem eru af
seðlaútgáfu þessari, hafa þennan
tíma fallið i skaut íslandsbanka í
stað Landsbankans, en auk þess
þefir Landsbankinn lánað íslands-
banka miklu meira fé en honum
var skylt. Prátt fyrir þennan mikla
stuðning af hálfu ríkisins og Lands-
bankans, hefir íslandsbanka hnignað
ár frá ári, traust hans rénað i út-
iöndum, skuldheimtumenn hans þar
krafizt greiðslna á lánum, eftir þvi
sem frekast var hægt að fá, en ný
lán ekki fengizt erlendis i staðinn.
Innanlands hefir sparisjóðsféð fjarað
út úr bankanum og innlánsféð einnig
rénað. Ofan á þetta hafa bæzt ný
stórtöp á siðustu árum, austanlands
og vestan, ef ekki víðar, enda gat
bankinn ekki síðastliðið haust staðið
í skilum við Landsbankann um
síðari helming dollaralánsins, er það
féll í gjalddaga. Vitanlegt er, að töp
bankans eru miklu meiri en reikn-
ingar hans sýna, og ofan á allt
þetta bætist, að Privatbankinn danski
sagði upp í janúar síðastl. 2,2 millj.
danskra króna iáni, og var þá ekki
óeðlilegt, að hlutabréf bankans féllu
mikið í verði á kauphöllinni í Kaupm.-
höfn.'
{ þessu máli, eins og því nú er
komið, getur aðeins um það tvennt
verið að ræða, að endurreisa bank-
ann með rikisábyrgð, eins og frv. á
þskj. 67 stefnir að, eða að taka bú
bankans til skiptameðferðar, eins og
frv. á þskj. 68 ráðgerir. Priðji mögu-
leikinn, að einstakir menn og stofn-
anir hlaupi hér undir bagga og
Jeggi bankanum til nauðsynlegt fé,
virðist alls ekki geta komið til greina.
Ef velja skal um tvær fyrnefndar
leiðir, verður að sjálfsögðu að líta
á það, hvor færari sé og ríkinu og
þjóðfélaginu áhættuminni. Með því
að ríkið taki að sér rekstur bankans
og ábyrgð á fjárreiðum hans, —
jafnvel þótt sú ábyrgð ætti f upp-
hafi að vera takmörkuð, — mundi
alveg óútreiknanlegum vanda velt
yfir á ríkissjóð og dregin yfir hann
áhætta af viðsjálum, gömlum og
nýjum ótryggum viðskiptum og
ábyrgðum, sem á bankanum hvíla,
áhætta, sem ógerlegt er að meta
enn sem komið er. Verði hinsvegar
horfið aó skiptameðferð bankabús-
ins, þá kemur að sjálfsögðu til kasta
Landsbankans og ríkissjóðs að end-
urreisa þau heilbrigð bankaviðskipti,
sem íslandsbanki enn hefir haft á
hendi. Pungann af þeim ráðstöfun-
um, að viðbættum þeim kvöðum,
sem á rfkissjóð geta fallið bankans
vegna, svo sem af ábyrgðinni á
seðlum bankans, af brezka láninu
frá 1921 og innstæðu Landsbank-
ans i íslandsbanka, er þó hægt að
meta, og er viðráðanlegt.
Skyndimat það á íslandsbanka, er
nefnt hefir verið og sumir hafa
viljað byggja á þá trú, að ábyrgð
væri hægt að taka á fjárreiðum hans
og leggja honum til rekstrarfé, getur
meiri hluti nefndarinnar ekki talið
ábyggilegan grundvöll. Sjálfir skoð-
unarmennirnir hafa aðeins með
óákveðnum orðum látið uppi það
álit, að bankinn mundi að líkindum
eiga nálægt þvf fyrir skuldum, að
frátöldu hlutafé, enda hafa þeir
kannazt við það sjálfir, að þeir hafi
ekki getað kynnt sér hag skuidu-
nauta bankans nema að nokkru
leyti. Petta skyndimat hefir nefndin
heldur ekki fengið tækifæri til að
kynna sér sjálf.
Hættan við lánsstraustsspjöll er-
lendis, sem hrun bankans geti bakað
íslenzku þjóðinni og ríkinu, ef ekki
verði tekin ábyrgð á öllum skuld-
bindingum hans, álítur meiri hluti
nefndarinnar ótímabæran hugarburð.
Enda þótt bankinn sé einkabanki,
sem ríkið hefir hvorki iagalega né
siðferðisiega skyldu til þess að
ábyrgjast, hefir hann að vísu með
stjórn sinni og hastarlegri ráðstöfun
til lokunar að sjálfsögðu varpað
skugga á íslenzk viðskipti, og það
mundi ekki að fullu afmást, þótt
ríkið tæki að sér ábyrgð á bankan-
um, en gæti einmitt með þeim hætti
orðið stærri og langvinnari, er
ábyrgðin smámsaman ykist og
þyngdist. En rétt skil um fjárreiður
bankans eftir lögfullri skiptameðferð
mundi öllu liklegri til að endurreisa
viðskiptatraustið út á við.
Samkvæmt framansögðu leggur
meiri hluti nefndarinnar til, að
frumvarpið verði samþykt með
eftirfarandi
BREYTINOU.
Aftan við 2. málsgrein 1. gr.
komi: og taka þau til meðferðar á
bankabúinu frá lokunardegi bankans
3. febr. 1930.
Alþingi, 9. febr. 1930.
Sveinn Úlafsson, Héðinn Vaidímarson,
form. frsm. og fundaskr.
Hannes Jónssnn.
Hinn 17. þessa mánaðar andaðist
hér á sjúkrahúsinu konan Björg
Sigurðardóttir, frá Geirastöðum í
Mývatnssveit.
Eiginmaður hinnar látnu.
Jarðarför eiginmanns míns, Ingi-
mars B. Kristjánssonar, sem and-
aðist 10. þ. m., er ákveðin að Hálsi
í Fnjóskadal laugardaginn 22. þ. m.
og hefst með húskveðju að heimili
hins látna kl. 1 e. h.
Vatnsleysu í Fnjóskadal, 19. febr. 1930.
Þórunn Pálsdóttir:
Merkilepr fyrirlestur.
Heitasta áhugamál Haralds sál.
Nielssonar prófessors var að færa
almenningi heim sanninn um fram-
hald einstaklingslífsins eftir líkams-
dauðann. Peir, sem trúa á annað
líf og samband við annan heim,
falla því ekki í stafi, þó þeir heyri
frá því skýrt, að H. N. beri þetta
áhugamál sitt enn fyrir brjósti og
hafi hvað eftir annað sannað sig á
sambandsfundum bæði í Englandi
og Danmörku. Hinir, sem engu trúa,
og engar sannanir taka gildar, hrista
bara höfuð sín yfir »heimskunni«
og »trúgirninni«, og er þeim það
sannarlega ekki of gott.
Um þetta efni fjallaði fyrirlestur
frú Aðalbjargar Sigurðardóttur, er
hún flutti hér í Samkomuhúsinu á'
sunnudaginn var fyrir troðfuilu húsi
og urðu margir frá að hverfa. Ber
þessi mikla aðsókn vott um almenn-
an áhuga fyrir því málefni, sem
hér er um að ræða, og að nokkru
getur hún einnig verið sprottin af
þeim miklu vinsældum, sem Har-
aldur Níelsson átti að fagna sem
afburða prédikari og ódeigur boð-
beri sannleikans.
Aðalefni ræðu frú A. S. var að
skýra frá, hvað gerðist á miðla-
fundum sem hún tók þátt í, bæði
í Englandi og Danmörku, *og þar
sem H. N. kom mjög við sögu. Á
fundum þessum færði hann fram
fjölda endurminningasannana, sem
fjölluðu ekki einungis um þá hluti,
sem þeim hjónum var báðum kunn-
ugt um, heldur einnig um það, sem
henni var ekki kunnugt og hafði
enga vitneskju um, þegar sannan-
irnar voru gefnar, en síðar reynd-
ist rétt. Allra merkilegust var skýrsl-
an um Kaupmannahafnarfundinn,