Dagur - 18.08.1932, Blaðsíða 3

33. tbl.
DXGUR
131
um og náð mjög góðum árangri.
En stærstu trjáfræsáningar tilraun-
anna, sem mér er kunnugt um hér
á landi, sá eg vestur í Dalasýslu f
vor, hjá hr. Theódór Jónssyni bónda
i Hjarðarholti. Hjarðarholt er sem
kunnugt er eitt af hinum mörgu
fornu höfuðbólum og sögustöðum
við Breiðafjörð. Bjó þar fyrstur hinn
ágæti höfðingi Ólafur pá, faðir Kjart-
ans. Voru i þann mund skógar
miklir i Laxárdal, eftir þvi sem Lax-
dæla segir, og ástæðulaust er að
efa. Nú er dalurinn gersamlega
skóglaus en vfða ber og blásinn.
Er Theódór keypti Hjarðarholt nú
fyrir fáum árum, var þar allt i nið-
urnfðslu, eins Og algengt er um
hin fornu höfuðból þessa lands.
En síðan hefir jörðin tekið algerð-
um stakkaskiftum. Túnið hefir marg-
faldast að stærð og íbúðar- og pen-
ingshús verið byggð upp, og skógi
sáð í ca: 10 dagslátta land rétt við tún-
ið. Var fræinu sád tyrir 4 árum og
voru hæstu plönturnar nú í vor
40 cm. Sáð var i óbylt bæði deig-
lent og þurlent graslendi og gras-
rót fleiðruð með 1 m. millibilum.
Er það tiltölulega mjög fljótlegt að
rispa eða fleiðra grasrótina, svo
fræið eigi hægra með að spíra og
skjóta rótum, og gras vaxi síður
að smáplöntunum og kæfi þær. í
fáum orðum sagt sýndi þessi lofs-
verða tilraun hr. Theódórs Jóns-
sonar ágætan árangur, og fæ eg
ekki betur séð en að með henni
einni saman séu fengnar nokkurn-
veginn fullar sannanir fyrir því að
takast megi að rækta að minsta kosti
birkiskóga thér á landi með um-
ræddri fræsáningaraðferð, i ali mis-
munandi jarðvegi og gróðurlendi.
Eg vil svo enda þessar línur með
að skýra mönnum frá þvi, að á
siðasta aðalfundi Skógræktarfélags
Eyfirðinga var það ákveðið, að láta
þá sýslu- eða bæjarbúa, sem kynnu
að vilja girða dálitia reiti til skóg-
ræktar, hafa ókeypis birkifræ og
leiðbeiningar við sáning á fræinu
og val á Iandi. Peir sem óska eftir
að notfæra sér þetta tilboð á n. k.
hausti, verða að hafa sent fræpönt-
un til félagsins (pósthólf 95 Akur-
eyri), fyrir 15. sept. n. k., og tiltek-
ið stærð á landi þvi, sem beðið er
um að sá 1.
Oeti félagið ekki orðið við öll-
um þeim fræpöntunum, sém kynnu
að berast f haust, sitja félagsmenn
----o----
Áskorun.
í forystugrein um Búnaðarbank-
ann i »íslendingi« frá 12. ágúst þ,
á. segir meðal annars;
>Stjórnin sveik bankann að mestu
um fé það er hún tók að láni i
Englandi — >Einarslánið« alræmda
— og lét mestan hluta þess ganga
til alls annars, þó að áður hefði
verið gefin hátiðleg yfirlýsing i
Timanum um það, að »hver ein-
asti eyrir gengi til bankans<«.
Eg minnist þess, að Morgun-
blaðið i Reykjavík vitnaði eitt sinn
til orða Tfmans aiveg á sama bátt
og Isl. gerir nú. Eg minnist þess
Uka, að ritstj. Timans skoraði á
Mbl. að sanna það að þessi til-
færðu ummæli innan tilvitnunarmerkja
væru rétt eftir höfð. En hins minn-
ist eg ekki, að Mbl. hafi orðið við
þeirri áskorun.
Eg hefi nú verið að leita í Tím-
anum eftir þessum tilfærðu um-
mælum, sem höfð eru eftir Tíman-
um, og hvergi getað fundið þau.
En í 65. tbl. Tímans, 15. nóv. 1930,
stendur f grein um töku enska láns-
ins: >En af láni núverandi stjórnar
verður hverjum einasta eyri varið
til þess að bæta landið og lifsskil-
yrði þjóðarinnar*. Er þetta nokkuð
annað en að segja, að >hver ein-
asti eyrir gangi til Búnaðarbankans«,
eins og fhaldsblöðin orða það. Er
þvi ekki annað sjáanlegt en að hér
sé á ferðinni ritfölsun frá hendi
ihaldsblaðanna.
En til þess að ganga hreinlega úr
skugga um þetta, er hér með skor-
að á >íslending« að skýra frá þvi
hvar og hvenær hafi verið gefin há-
tíóleg ylirlýsifig um það í Timanum
að hver einasti eyrir af enska láninu,
sem tekið var í nóv. 1930 yrði lát-
inn ganga til Búnaðarbankans.
Mörgunblaðinu hefir reynzt ofur-
efli að leysa úr þessu; nú er
eftir að vita hvað »íslendingur«
getur.
Lesandi »Iímans«.
-----0----
KreugerXToll.
Hvert mannsbarn kannast við
Kreuger, þvf nafn hans hefir undan-
farið staðið i ðllum blöðum, ásamt
margskonar frásögnum um fjársvik
og reikningafölsun, sem eru stór-
feldari og alræmdari en aðrir fjár-
prettir, og er þó úr mörgu að
velja á því sviði. Hitt er ekki öll-
um Ijóst að Kreuger átti félaga,
þvi heiti firma þess er Kreuger
var forstjóri fyrir, var ritað: »Kreu-
ger & TolU.
Eftir að Kreuger var dauður, og
og fjármálaóreiða félags hans orðin
alkunn, fóru blöð og tfmarit að
grennslast eftir hver þessi Toll
væri, og hvar hann væri búsettur.
Robert Chalmers, sem verið hefir
ritstjóri enska timaritsins >World
to day«, lætur þess getið, að svo
mikið hafi vérið spurt um hver Toll
væri, að blöðin hafi orðið að afla
sér upplýsinga, en þá hafi komið
upp, að fátt hafi menn um hann
vitað og engin mynd hafi verið til
af honum I New York, París, Lon-
don eða Berlfn og má það merki-
legt heita. Petta leiddi til þess að
tímarit það er nefnt hefir vérið,
lagði sérstaka áherzlu á að finna
þenna Toll og fræðast um starf-
semi hans og þátttöku hans f fjár-
málum Kreuger-félagsins.
Árið 1907 var Kreuger 28 ára.
Hann var þá nýkominn heim til
Stockholms eftir 7 ára dvöl f
Ameriku, þar sem bann kynntist
nýungum f verklegri list. Sú teg-
und byggingarfyrirkomulags, sem
nefnd er »Re enforced concrete*,
þ. e. járnbent steypa, hafði þá ver-
ið tekin upp f Ameríku, en var ó-
þekkt I Evrópu. En Kreuger flutti
þessa tegund verkfræði heim til
Svlþjóðar.
Par kynntist hann manni sem þá
var forstjóri fyrir byggingarfélagi.
Sá maður var Paul Sekvens Esias
Toll. Hann var þá 26 ára að aldri,
sex feta hár og sór sig á ýmsan
hátt í ætt hinna fornu víkinga, fratn-
gjarn en þó stilltur vel. Hann var
þá að hugsa um að fara til Finn-
lands og gjörast timburkaupmaður,
en áform hans breyttust við kynn-
inguna við Kreuger, og þeir stofn-
uðu með sér félagsskap, og var
höfuðstóll þeirra um 12 þúsund
krónur, og hafði Kreuger fengið
meiri hluta þess fjár að láni hjá
ýmsum ættingjum sinum, sem voru
vel efnaðir og áttu hluti f eld-
spýtnafélagi. Skrifstofur sínar höfðu
þeir i Orand Hotei, sem var bezta
gistihús Stockhólms.
Kreuger og Toll voru að mörgu
leyti lfkt úrgarði búnir hvað menntun
snerti, og báðir voru þeir ættaðir
og upprunnir úr Smálöndunum,
sem er hluti af Suður-Svíþjóð.
Báðir voru af sæmilega efnuðu
fólki komnir. Toll var útskrifaður
úr verkfræðisskóla og Kreuger var
útskrifaður úr hinum Konunglega
starffræðisskóla Stockhólms. Kreu-
ger hafði dvalið f Ameríku og
kynnst starfsaðferðum þar. Toll
hafði verið verkfræðingur fyrir Norr-
köping og sfðar hjá Kasper-Hög-
lund byggingarfélaginu f Stock-
hólmi, og frá þvf réðist hann i
félagsskap við Kreuger.
Kreuger var fjáraflamaður fyrir-
tækisins, Toll sá um framkvæmdir
þeirra verka er þeir tóku að sér,
þvi upphaflega var félag þeirra
byggingarfélag. Brátt kom f ljós að
félag þeirra mundi fá nóg að starfa;
hitt var erfiðara, að láta það bera
sig fjárhagslega. Pað varð þá strax
hlutverk Kreugers að finna ráð ti)
að greiða verkamönnunum þeirra
kaup. En að þeir héldu verkafólk-
inu er þakkað Toll, þvf svo þótti
mönnum hans til hans koma, að
þeir vildu allt fyrir hann gjöra.
Árið 1910 tókst þeim að auka
höfuðstól sinn upp f rúmlega
hundrað þúsund krónur, en þóvar
það allt lánsfé, en þá náðu þeir I
sina fyrstu stóru byggingu, og var
það Stockhólms Stadium, og reist
fyrir Olympisku leikina, er þá áttu
að fara fram f Sviþjóð. Kreuger
var það mikið áhugamál að þeir
fengju starfið, því það auglýsti þá.
Peir fengu það lika og gull->med-
aliu< fyrir framkvæmd þess. En
hitt var engu að siður satt, að þeir
græddu ekki á þvf, heldur töpuðu
þeir um 30,000 krónum. Kreuger
hafði fá orð um það, en notaði
frægðarorðið sem þeir fengu á sig
fyrir smiðið, til að slá sér nýtt lán
óg það fékk hann, og var sú upp-
hæð um 330 þúsund krónur. Pað
var Toll sem sá um framkvæmd
bygginganna, en Kreuger sem gerði
samningana.
Einu sinni vildi það til, að bygg-
ing er þeir höfðu lokið við, hrundi
48 tfmum eftir að þeir luku við
hana. Pað var sfmastöð í Gefle, þá
var það að Kreuger fann starffræði-
leg missmfði á teikningu þeirri er
þeira hafði verið fengin til að byggja
eftir. Hann sannaði þau, og félagið
var dæmtábyrgðarlaust vegna hruns-
ins, og Kreuger og félagi hans
græddu á endanum á byggingunni.
Sjóvetlingar
Peir viðskftamenn okkar, sem
eiga til sjóvetlinga, ættu að
koma með þá nú þegar.
Kaupfélag Eyfirðinga.
Kreuger var óþreytandi að finna
nýjar leiðir til fjárafla, og menn
tóku að veita honum athyggli sem
séðum fjáraflamanni og hann dró
fleiri og fleiri í félagsskap með sér.
Pess er áður getið, að ættingjar
Kreugers voru hluthafar og eig-
endur eldspítnagerðar. 1913 stakk
hann upp á þvi við ættingja sina
að þeir skyldu fá önnur eldspftna-
gerðarfélög til að sameinast og
starfa sem ein heild. Petta varð að
ráði, og 17 félög runnu saman i
eitt, en gátu ekki orðið ásátt um
forstjóra, unz þau fóru þess á leit
við Kreuger að hann tækist starfið
á hendur og það gerði hann. Um
leið fékk hann Toll í hendur alla
umsjón bygginga félagsins, og inn-
an fjögra ára hafði hann gert eld-
spftnahringinn heimsfrægan.
1916 myndaði hann svo nýtt
félag, sem hafði yfir — eða
var talið að hafa yfir — 80.000.000
punda sterling höfuðstóli að ráða
og rann þá hið eldra byggingarfé-
lag inn f það. Aðalstjórn félags
þessa var í höndum Kreugers, og
nokkurra stjórnenda, sem þó áttu
ekki hluti i félaginu fyrir stærri upp-
hæð en 100.000 sterlingspundum.
Félagið var kennt við Kreuger &
Toll, og þó að margir væru með-
stjórnendur þess, þá réði þó Kreu-
ger mestu. Toll var að vísu gerður
einn af meðstjórnendunum, en hann
virðist ekki bafa tekið sérstaklega
mikinn þátt f stjórn þess, og hluta-
bréf sín f félaginu er álitið að Toll
hafi verið búinn að selja löngu áð-
ur en orð fór að leika á óreiðu f
bókfærslu og öðrum störfum Kreu-
gerfélagsins.
Pað er álit þeirra, sem rannsakað
hafa fjársvik Kreugers, að enn verði
langt þar til fullt yfirlit er fengið
um þau.
Fjárglæfraslóð hans liggur um
Evrópu og Amerfku, og valdir
endurskoðendur úr flestum Iðnd-
unum hafa verið að athuga fjár-
haginn, er sagt að þeir hafi fundið
fölsuð skjöl og reikninga eins langt
til baka og 1924, og að bækur þær
sem rannsaka þurfi, séu næstum ó-
teljandi. Par á meðal reikningar
ekki færri en 100 smærri aukafélaga.
Ekki verður heldur með vissu
sagt, hve mikið tapið er sem af
fjárglæfrum Kreugers stafar, en það
ætla menn að ekki muni það minna
enn hundrað miljónir sterlingspunda.
Hvað varð af þessum peningum?
Spyrja menn. Pað verður ekki sagt
með fullri vissu, en ailt útlit er fyrir
að mikill hluti þess fjár, er hlut-
hafar á ýmsum tfmum lögðu í fé-
lagið, hafi verið notað til að halda
uppi markaðsverði á hlutabréfum
félagsins. Sðmuleiðis til að greiða
óeðlilega háan arð, arð sem raun-
verulega var ekki til.
Eitt atvik bregður Ijósi yfir ástand
félagsins undir það sfðasta. Kreuger
fær lánaðar 41.250.000 krónur bjá