Dagur - 06.12.1932, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. jálí.
Gjaldkeri: Arni Jóhanns-
son í Kaupfél. Eyfirðinga.
Afgreiðslany
er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
XV. ár. | Akureyri 1. desember 1932. j 48. tbl.
Morgunbl. og stefnu-
skrú kaupfélaganna.
Síðan landbúnaðarrkeppan skall
yfir, hefir íhaldsblöðunum orðið
heldur tíðrætt um kaupfélags-
starfsemina í landinu. öllum sam-
vinnumönnum er Ijóst hvar fisk-
ur liggur undir steini í þessu
margþvælda og síendurtekna hjali
kaupmannablaðanna um kaupfé-
lögin. Þegar að þrengir og erfiðir
tímar leggjast á bændastéttina,
hugsa kaupmannablöðin sér að
grípa hentugt tækifæri og ala á
tortryggni samvinnumanna gagn-
vart sínum eigin félögum. Er
þetta að vísu ekki ný bóla, því öll-
um er ífersku minni rógburðurinn
gegn kaupfélögunum, sem birtist
í níðbæklingi Björns Kristjáns-
sonar fyrir nokkrum árum. En
sagan endurtekur sig í hverjum
kreppudal.
Hinn 13. nóv. sL tekur Mbl. upp
fyrri staðhæfingar sinar um það,
»að sambandskaupfélögin hafi að
verulegu leyti svikið stefnuskrá
sína. En fyrir svik þau hafi starf
það, sem kaupfélög þessi hugðust
að gera, snúizt upp í ógagn«.
Þenna svikaáburð sinn á hendur
kaupfélögunum styður MbL með
þvi, að þeim hafi ekki tekizt að
útrýma skuldaverzlun, sem þau þó
hafi á stefnuskrá sinni. í þessu
atriði hafi þau því svikið stefuu-
skrána, og fyrir þau svik hafi
starfsemi kaupfélaganna snúizt
upp i ógagn.
Rétt er það, að í stefnuskrá
kaupfélaganna er ákvæði í þá átt,
að meðal annars sé tilgangur fé-
laganna sá að sporna við skulda-
verzlun og óreiðu í viðskiftum. En
hitt er og engu síður rétt, þó Mbl.
minnist ekki á það, að yfirleitt
hafa kaupfélögin gert allt, sem í
þeirra valdi stóð, til þess að full-
nægja þessu stefnuskráratriði. En
að slíkt hefir ekki tekizt að fullu
stafar af óviðráðanlegum orsök-
um. Er þar vitanlega langsamlega
þyngst á metunum hið hræðilega
verðfall landbúnaðarafurða á síð-
ustu tímum. En á því eiga kaup-
félögin enga sök. Kaupfélögin
hafa barizt af ýtrustu kröftum
gegn skuldasöfnun, þó ekki hafi
þau með öllu við hana ráðið. Þetta
er sannleikur, sem Mbl. og önnur
kaupmannablöð loka af ásettu ráði
augunum fyrir. Morgunblaðið
iwfir feYftð oftir annað staðhæft,
að forráðamenn samvinnufélag-
anna hafi stofnað til skulda af á-
settu ráði og í ákveðnum tilgangi.
0g eftir því sem Mbl. segist frá,
er til skuldanna stofnað til þess
að festa bændur á þrælsklafa, til
þess að gera þá að ófrjálsum, á-
nauðugum skuldaþrælum með það
fyrir augum að eiga hægra með að
ráða yfir atkvæðum þeirra, þegar
til kosninga kemur. Er þetta svo
andstyggileg og á állan hátt ó-
geðsleg aðdróttun í garð forystu-
manna Sambands ísl. samvinnufé-
laga og annara forráðamanna
kaupfélaganna, að hún hlýtur að
standa í órjúfanlegu sambandi við
fúlan hugsunarhátt, sem hvergi
getur þróast annarstaðar en í
allra verstu dreggjum þjóðfélags-
ins. Mbl. hefir heldur aldrei sýnt
nokkra viðleitni-í þá átt að færa
þessum orðum sínum stað með því
að benda á ákveðin og sérstæð
dæmi um þá sannfæringarkúgun,
sem það er að skýra frá að eigi
sér stað. Myndi það þó ekki hafa
sparað að draga slík dæmi fram
í birtuna ef nokkur hefði verið
þar fyrir hendi. Allir samvinnu-
menn í landinu vita, að þetta fúl-
mennskulega fleipur Mbl. og ann-
ara kaupmannamálgagna er svart-
asta lygi. Og það sem meira er:
Mbl. sjálfu er það áreiðanlega
ljóst að það er að misþyrma sann-
leikanum. En svo er blaðið þyrst í
að halda uppi róginum um for-
ráðamenn samvixmufélaganna, að
sú misþyrming liggur því létt á
hjarta. j .
En hvernig stendur á því, að
kaupmannablöðin minnast aldrei
á aðrar skuldir en þær, sem
standa í sambandi við kaupfélög-
in? Vissa er þó fyrir því, að verzl-
unarskuldir kaupfélaganna eru
smávaxnar hjá verzlunarskuldum
kaupmanna. Rétt til smekks má
benda á, að skuldir við verzlun
Stefáns Th. á Seyðisfirði voru
stuttu fyrir gjaldþrot hans nokk-
uð á aðra miljón kr., og svarar
það til sjötta hlutans af öllum
verzlunarskuldum 37 kaupfélaga.
Það er og vitanlegt, að heildsalar í
Rvík, rétt undir handarjaðri Mbl.
eiga miljónir króna útistandandi
hjá kaupmönnum. Það er eins og
Mbl. sé múlbundið, þegar um
þessa skuldasúpm er að ræða, þó
kaupmannablaðið áfelli kaupfélög-
in fynr skuldasöfnun. Ef nokkurt
réttlæti eða sanngirni stýrði
penna Mbl.-ritaranna, ættu þeir
fyrst að atinga á því kýlinu, sem
nær þeim er, því þar mun vera
holgrafið undir.
Nú þykist Mbl. hafa fundið upp
snjallt ráð, til þess að losa sam-
vinnubændur af skuldaklafanum.
Ráðið er það, að kaupfélögin taki
sjóði sína og skifti þeim upp á
milli kaupfélagsmanna til skulda-
lúkningar. Að vísu segir Mbl., að
þessir sjóðir séu hvergi til »nema
á pappírnum«, af því þeir séu ekki
í reiðupeningum, geymdir niðri í
kistu! En hvað um það, snjallræði
kaupmannablaðsins má athuga.
Og hvað kemur þá upp úr kafinn?
Eitt af stefnuskráratriðum kaup-
félaganna er að safna fé i sjóði til
tryggingar fyrir framtíð þeirra.
Eins og kunnugt er, eru sjóðir
kaupfélaganna samansafnaður
arður af margra ára viðskiftum,
sem félögin hafa varið til þess að
afla sér ýmiskonar arðberandi
verðmæta. Þessi verðmæti eiu
grundvöllurinn undir lánstrausti
félaganna. Sé þessum grundvelii
kippt burtu, er lánstraustið farið
og starfsemin hlýtur að lamast
eða hrynja í rústir.
Það, sem því Mbl. ráðleggur
samvinnumönnum er þetta: Rifið
g't'undvött þann bwrtu, sem félags-
skaimr ykkar byggist <L Burt með
sjóðina. Tvístrið þeim.
Þetta er þá bjargráð kaupmanna-
blaðsins til handa samvinnubænd-
um. Þeir eiga að kippa stoðunum
undan sjálfbjargarviðleitni sinm,
svo að öll samvinnubyggingm
hrynji yfir þá og þeir verði undir
rústunum. Þegar svó væri komið,
mundu kaupmannablöðin með sig-
urbros á vörum hlakkast yfir
þeirri heimsku samvinnumanna að
hafa hlaupið eftir vélráðum og
veilráðum þeirra.
Samvinnumenn ættu vel að at-
huga, að jafnframt því að Mbl. á-
lasar kaupfélögunum fyrir það að
hafa ekki getað fullnægt eins vel
og æskilegt hefði verið einu atriði
stefnuskrár sinnar og spinnur út
af því rógburð um þá menn, sem
hafa staðið á verði um velferð
samvinnumálanna, þá leggur
kaupmannablaðið fast að sam-
vinnumönnum að þverbrjóta ann-
að stefnuskráratriði sitt, sem er
hinn efnislegi grundvöllur undir
öllu starfi kaupfélagaima. Það eru
sjóðirnir. Þá vill blað kaupmanna
láta afnema og þykist gera það af
umhyggju fyrir velferð bænda.
Þess vegna kemur nú íhaldsúlfur-
inn til samvinnubænda í sauðar-
gæru.
Maoisler Hrni Friðriksson:
Aldahvörf í dýraríkinu.
Eeykjavík 1932.
Menningars j óður.
Árni Friðriksson magister er
mikilvirkur maður. Á sama árinu
sendir hann frá sér tvær bækur,
annast að hálfu ritstjórn tímarits-
ins »Náttúrufræðingurinn«, leysir
af hendi merkilegt og fjölþætt
rannsóknarstarf á líffræði sjávar
og ritar um það merkilegar skýrsl-
ur, auk kennslustarfa og annaia
aukaverka. ókunnugir gætu freist-
ast til að trúa, að maður, sem svo
mörg járn hefir í eldinum í einu,
mundi kasta höndum til einhvers
þeirra, en þeir, er þekkja starfs-
háttu Árna Friðrikssonar, vita
vel, að hann er engu síður vand-
virkur en mikilvirkur.
Bók sú, Aldahvörf í dýraríkinu,
er ég hér vildi benda á með nokkr-
um orðum, er yfirlit yfir sögu og
þróun dýralífsins á jörðunni, og
um leið að nokkru leyti jarðarinn-
ar sjálfrar frá öndverðu til vorra
tíma. Efnið er geisimikið og því
verður mörgu að sleppa og aðeins
að stikla á stærstu steinunum.
Tvær hættur vofa sífellt yfir
höfundi slíkrar bókar, annað-
tveggja að rit hans verði þurr og
sálarlaus upptalning, eða hann
missi sjónar á aðalatriðum,
gleymi samhengihu og sleppi sér
út í sundurlausar frásagnir, svo að
lesandinn fái enga heildarmynd
að loknum lestri. Slíkt hendir oft
höfunda, er rita vilja alþýðlegar
bækur. í bók þessari virðist höf.
hafa stýrt vel fram hjá þessum
hættum. Þeir merkisteinar, er
hann hefir valið, eru ágætlega
kosnir, og hann heldur fast við
þróun og skyldleika dýrategund-
anna, sem hinn rauða þráð, er hið
annað efni bókarinnar hleðst utan
um. Frásögnin er létt og ljós, sum-
staðar næstum svo, að maður gæti
óskað, að höf. hefði lagt meira
erfiði á lesendur sína. Enginn
þarf að forðast að lesa bókina
vegna þess, að hann skilji eigi
efni hennar, eða skorti undirbún-
ingsþekkingu, til að fá notið
hennar. Frásögnin er þannig, að
engrar fyrirframþekkingar er þörf
hjá lesanda. Til skýringar efni
eru margar myndir, fleiri en
venja er í íslenzkum bókum, samt
mætti það helzt að finna, að
myndir séu of fáar.
Það hefir eigi verið vandalaust