Dagur - 16.02.1933, Blaðsíða 2

26
DAGUB
7. tbl.
Jám- 00 glervorudeildin -
hefir nú nýlega fengið hina margeftirspurðu
galvaniseruðu þvottapotta.
Blikkfötur
mmmmmm OlíubrÚSEr
— Pvottabalar
af öllum stærðum.
Komið stytztu leið þangað sem úrvalið er mest.
Kaupfélag Eyfirðinga,
IBIIMMMHMMIIMIMBi
M y n d a s t o f a n
Qránufélagsgötu 21 er opin alla
daga frá kl. 10—6.
Guðr. Funch-Rasmussen.
sem það hafi vakið Baldvin til
umhugsunar um þessi mál. Samdi
nú Baldvin ritgerð um menntun-
arástandið á íslandi og um ásig-
komulag lærða skólans, sem þá
var á Bessastöðum, og bar fram
tillögur til breytinga á skipulagi
skólans. Fékk hann ritling þennan
í hendur prófessor Engelstoft, og
leizt honum vel á tillögur Bald-
vins, en prófessorinn mátti sín þá
mikils í skólamálum Dana. Því
næst seldi Baldvin ritgerðina í
hendur Dr. Mynster, sem kunnur
er hér á landi af hugleiðingum
þeim, er þýddar voru eftir hann,
en hann var þá hirðprestur. Segir
Baldvin, að hann hafi aðeins ypt
öxlum við. Loks fékk Baldvin
Steingrími biskupi Jónssyni afrit
af ritgerðinni, þá er hann kom
hingað heim 1828. Varðhannfyrir
miklum vonbrigðum af svari bisk-
ups, því að það virðist hafa verið
úrtölur einar. Biskup var fræði-
maður mikill, en hæglátur og held-
ur frábitinn miklum breytingum.
— Vildi Baldvin bæta fimmta
kennaranum við skólann og láta
hann kenna hjálp í viðlögum eða
ofurlítið í læknisfræði, af því að
svo íátt var um lækna í landinu,
og enn fremur dálítið í náttúru-
fræði. Hann vill og verklega
fræðslu og stórum bætt og aukin
húsakynni á Bessastöðum, og mun
sizt hafa verið vanþörf á því.
Hann vildi koma skólanum í sam-
band við þjóðlífið og koma því til
leiðar, að hann stæði jafnfætis
latínuskólum í Danmörku, eins og
síðar varð. — Baldvin sendi og
Bjarna Thorsteinsson amtmanni
þessa ritgerð.
Það er enginn efi á því, að sú
hreyfing, sem innan skamms kom
á þetta mál, var Baldvin að
þakka. Ritgerðin var send stjórn-
inni, og var litlu síðar farið að
X'æða um breytingu og endurskip-
un skólans, en allt gekk fremur
seint embættisleiðina. En breyt-
ingin kom, þó að hún væri alls
ekki að öllu leyti í anda Baldvins.
Skólinn var fullkomnaður og
fluttur til Reykjavíkur. — Einnig
á þessu sviði var Baldvin vekjari
og í'ödd nýs og betri tíma.
Baldvin var það ljóst, að fram-
farirnar koma ekki allt í einu,
eins og engill birtist af himni. Það
er uppeldið, sem er fyrir öllu.
Hann skildi það, að til þess að upp
rynni nýir og betri tímar þurfti
nýja þjóð, nýjan hugsunarhátt, og
hann var svo bjartsýnn að vona,
að þetta mætti takast með stórum
bættu uppeldi þjóðariixnar.
Enginn hefir haft meiri ímu-
gust og andstyggð á ómennsku,
leti og óreglu en Baldvin. Það
kemur glöggt í ljós í öllu því, sem
hann hefir ritað. Kæruleysi, tildur
og hverskonar heimskuleg vana-
festa, óhreinskilni og undirlægju-
skapur er honum eitur i beinum.
Hann segir: »Aðalskyldan er að
vera duglegur í sinni stétt. Undir
uppfyllingu þeirrar skyldu er það
komið, hvernig vér skiljumst við
það ætlunarverk, sem skaparinn
liefir fengið oss í þessu lífi. Mann-
dyggð, þekking og atorka er
grundvöllur allra sannra þjóð-
þrifa. Af þessu þrennu sprettur
upp farsæld mannanna«.
Bræðralagið.
Haustið 1831 stofnaði Baldvin
félag með íslenzkum stúdentum í
Khöfn, og kallaði það »bræðralag
og með einkanafni alþing«. Komu
félagsmenn saman einu sinni á
viku og lásu bækur þær, »sem við-
koma íslandk, og ræddu með sér
ýmis mál. Tilgangur félagsins var
að auka samheldni með íslending-
um og að efla þekkingu á öllu, við-
komandi föðurlandinu. Reit Bald-
viix lög félagsins. Var ætlun hans
sú, að »bræðralagið« tæki Ár-
mann að sér síðar. Stúdentar
komu í félagið, en það lognaðist
út af, þegar Baldvin dó, og Ár-
mann líka.
Vorið 1831 bárust fregnirnar
til íslands um Rasks-deiluna, um
stofnun bi’æðralagsins og um
frelsishreyfingar suður í Evrópu,
t. d. um uppreisn Belgja gegn
Hollendingum. — Flestir embætt-
ismenn hér heima óttuðust þetta
allt saman. Héldu sumir þeirra, er
sonu áttu við nám við háskólann,
að Baldvin mundi leiða þá í vond-
an soll. Hann var líklegastur til
þess líka! Meðal þessara manna
var Jón lektor Jónsson á Bessa-
stöðum. Þakkar hann stnum stela
fyrir það, að synir sínir skuli
hafa dregið sig út úr klúbb þess-
um. Sr. Árni Helgason segir í
bi'éfi, að »allir séu við þetta fyr-
irtæki hræddir, því þess meira ó-
vit saman kemur, þess meiri verð-
ur heimskan«. Þeir Bjarni Thor-
arensen og Gunnlaugur dóm-
kirkjuprestur Oddsson létu báðir
vel yfir þessum nýja félagsskap,
og þótti þeim hann spá góðu. Seg-
ir Bjarni í bréfi til Baldvins:
»Guð blessi alþing yðar«.
Mai'gir hafa auðvitað óttast, að
ef synir þeirra tæki þátt í svona
félagsskap, yrði þeim í framtíð-
inni ei'fiður róðurinn í embætti.
Þeir héldu, að hér væri um bylt-
ingatilraunir að ræða.
Með stofnun bræðralagsins í
byltingaveðrinu mikla, sem geis-
aði um Evi'ópu 1830, verða kapí-
tulaskifti í sögu íslendinga. Þjóð-
leg viðreisn og stjórnfrelsisbar-
átta fer í hönd. Fjölnisfélagið vex
upp af bræðralaginu. íslenzkir
stúdentar í Kaupmannahöfn telja
sér upp frá þessu að jafnaði skylt
að vera vígreifur Velvakandi ís-
lendinga í öllurn þeirra þjóðernis-
og sjálfstjórnarmálum.
En það er Baldvin, sem teljast
má brautryðjandi íslenzks stú-
dcntafélagsskapar, því að hinar
svonefndu »sakir« á 18. öld voru
með allt öðru sniði eix þetta félag
og ai’ftakar þess. Frá dögum
bændasona- og biskupssonaflokk-
anna á 18. öld og til Baldvins Ein-
arssonar er það aðeins einn mað-
ur, sem rýfur þögnina, að nokkru
ráði, meðal íslenzkra stúdenta í
Höfn. Það er Bjarni Thorarensen.
Baldvin fylkir stúdentunum í
þjóðlega, vakandi sveit, og flytur
hann þeim og allri þjóðinni boð-
skap þjóðrækninnar, framtaksins
og nytseminnar.
»ísalands óhamingju verður allt
a<5 vopni«.
Þessi ungi, ágæti foringi fékk
ekki að lifa og neyta krafta sinna
hér, nema stutta stund. Lífskveik-
ur hans hrökk sundur með hrapal-
legum hætti.
Skírnir 1833 segir frá dauða
Baldvins Einarssonar á þessa
leið:
»öndverðliga í decemer mánuði
næstl. ár stóð að venju Ijós á
borðinu fyrir framan hvílu hans
snemma morguns um fótaferðar
tíma, borðið veltist og ljósið náði
til sparlakanna, er héngu kringum
hvílurúmið og funuðu þau upp í
einu vetfángi, stökk hann því
nær alls nakinn útúr rúminu
og reif þau niðr og heppnaðist
honum að slökkva eldinn, exx
skambrendi sig svo, bæði á hönd-
um og fótum, að hann strax mátti
leggjast rúmfastr og reis eigi á
fætr síðan; lá hann í sárum þess-
um rúmar 8 vikur og naut alli’ar
þeirrar aðhjúkrunar, sem mann-
lig hjálp var í standi til að veita
honum; landar skiptust til að vera
hjá honum og vaka yfir honum,
þar kona hans samstundis lá á
gólfi; líkamans kraptar hans
þverruðu dag frá degi og voru al-
deilis úttæmdir, þegar hann sálað-
ist; hendrnar voru orðnar hoilar,
en annar fótrinn ekki. Sálar-
kraptar haxxs vóru undir hans
sjúkdómi að venju fjörugir og ó-
skei’ðtir allt fram í andlátið«. —
Baldvin dó 9. febrúar 1833. Rask
dó haustið 1832 og Magnús kon-
fei'enzi'áð í Viðey 17. marz 1833.
Átti íslaixd þannig á bak að sjá, á
þessu vetrarmissiri, þremur ágæt-
ismönnum; hafði hver þeirra unn-
ið, á sínu sviði, merkilegt starf í
þágu þjóðarinnar. —
Hinn ungi og tápmikli Fljóta-
maður varð mjög harmdauði lönd-
um sinum. Tómas Sæmundsson,
sem tók upp merki hans, hagar
oi'ðum á þá leið í bi'éfi til föður
sins, að skilja má, að hann hafi
metið Baldvin mest allra íslend-
inga í Kaupmannahöfn.
í 1. árg. Fjölixis er Baldvins
miixnzt mjög lofsamlega. I Skírni
kom uixdir eins fregnin um andlát
þeirra Rasks og Baldvins. Var
Rask, sem kunnugt er mörgum,
aðalstofnandi hins íslenzka Bók-
menntafélags og heiðursfélagi
þess. Baldvin hafði verið í stjói'n
félagsins 4 ár og naut þegar við-
urkenningar samlanda sinna í
Höfn sem foringi íslendinga.
Vinur hans, Bjarni Thoraren-
sen, orti, er hann heyrði lát haixs:
»ísalands óhamingju
verður allt að vopni,
í
eldur úr iðrum þess,
ár úr fjöllum
breiðum byggðum eyða«.
Lengra komst hann ekki. Honurn
féllust orð. Harmurinn varð
þyngri en orðum tæki.
ögmundur Sigurðsson orti eftir
Baldvin í Skírni, Jónas Hallgríms-
son minnist hans í Saknaðarljóð-
unx sínum og enn orti um hann
Jón sýslumaður Espólín.
Jón Sigurðsson ritar æfisögu
Baldvins í Ný félagsrit 1848.
Líkklukkunum var hringt yfir
Baldvin Einarssyni suður í Kaup-
mannahöfn fyrir hundi'að árum,
en andi hans lifir enn með þjóð
vorri. Enn eigum vér mikla hæfi-
leikamenn með brennandi fram-
faralöngun. Enn eigum vér menn
með fölskvalausa ást á ættjörðu
vorri. Enn eigum vér skapmikla
skörunga, sem láta sér annt um
heiður og velgengni þjóðarinnar
og spara sig hvergi í stríði og
striti þjóðlífsins. — Meðan slíkir
menn eru til, lifir Baldvin Einars-
son á meðal vor.
Það er aðalsmerki allra sannra
framfaramanna, bæði fyrr og síð-
ar, að af þeim stendur styrr nokk-
ur í þjóðlífinu, og þetta stafar af
því, að þeir unna þjóðum sínum
betra hlutskiftis en þær á hverj-
um tíma hafa við að búa og sjá
hvarvetna/ eymd, böl, ómennsku,
svívirðingu og hverskonar niðui'-
drep allra góðra krafta, þar sem
sljóir og vanafastir meðalmenxx
sjá viðunandi ástand. Framfara-
mennirnir eru því jafnan óánægð-
ir með ástand mannkynsins og
beita kröftum sínum af alefli til
umbóta. Þeir eru kröfuharðir fyr-
ir hönd sinna þjóða, af því að þeir
meta fólkið í kringum sig mikils
og trúa því, að það sé borið til
þess að fá að neyta krafta sinna,