Dagur - 01.02.1934, Blaðsíða 3

10. tbl.
DAGUR
31

SAMVINNUMÁL
Upphaf samvinnv.stefnun.nwr.
Allar þjóðfélagslegar umbóta-
stefnur leitast við að lækna mein
inannfélagsins með samtökum.
Ekki til hagnaðar fyrir fáeina
einstaklinga, heldur af umhyggju
fyrir meðbræðrunum. Það er aft-
ur á ný boðskapur snillingsins frá
Nazaret um bróðurkærleika
mannanna — eitt af göfugustu
aðalsmerkjum mannsins. Sam-
vinnustefnan byggir á þeirri
skoðun, að mennirnir séu félags-
verur, og þeim beri að gæta bróð-
ur síns.
Vagga samvinnuhreyfingarinn-
ar er í Englandi. Um miðja 19.
öld, þegar hagur enskra iðnaðar-
og verkamanna var mjög slæmur,
þá gerðu þeir ýmsar tilraunir til
að bæta kjör sín. Þá stofnuðu
nokkrir vefarar í Rochdale fyrsta
kaupfélag með samvinnusniði. Og
það sem merkilegra er: Lögðu
grundvöll að starfsháttum og úr-
lausnum samvinnunnar á fleiri
sviðum. Þeir ákváðu að sam-
vinnustefnan væri samstarf til
efnalegrar hagsældar fyrir neyt-
endur.
Helztu atriði í stefnuskrá
þeirra voru þessi:
1. Að mynda kaupfélög og selja
þar matvörur, vefnaðarvörur og
aðrar nauðsynjavörur. Vörurnar
skyldu greiddar við móttöku. —
Verðið var sem næst gangverði,
en arði úthlutað til félagsmanna 1
árslok. — Þessi regla hefir reynzt
bezt í samvinnufélögunum og
venjulega kennd við frumherjana
í Rochdale.
2. Að framleiða nauðsynjavör-
ur til heimilanna í samvinnu, og
veita með því atvinnulausum
mönnum vinnu og heimilunum ó-
dýrar neyzluvörur.
3. Að byggja hús fyrir félags-
menn, þar sem þeir gengju í sam-
ábyrgð hver fyrir annan.
4. Að kaupa og leigja jörð og
rækta hana handa atvinnulausum
mönnum, eða þeim félagsmönnum
sem hafa tíma frá daglegum
störfum til að stunda jarðrækt.
5. Að stuðla að bættu uppeldi
og menntun.
Þessi stefnuskrá frumherjanna
hafði einn stóran kost: Hún var
stræti og norðan við lækinn og
þangað til Kaupfélag Eyfirðinga
byggði á þessari lóð mesta vöru-
húsið, sem til er á íslandi? Það
liðu mörg ár á milli. Og mesta
verzlunarhúsið á íslandi myndi
ekki hafa verið reist á Akureyri
fyrir nokkrum misserum, ef leið-
togar samvinnunnar í Eyjafirði
hefðu alltaf verið uppteknir af
skammvinnum dægurmálum, af
umhyggju fyrir Kína, Bandaríkj-
unum o. s. frv.
Eg hefi drepið á stækkunarþörf
Akureyrar í sambandi við stækk-
un Dags. Eg vona að þar í milli
verði náin samvinna, auk þess
sem Dagur mun ekki fremur en
áður gleyma umbótamálum hér-
aðanna.
J. J.
svo einföld og óbrotin, og snerti
svo mikið hin daglegu kjör, að
alþýða manna gat auðveldlega
skilið hana. Hún var ekki byggö
á neinum fjarlægum draumsjón-
um, heldur á því að stuöla að
bættum sameiginlegum hagsmun-
um. Og þó er þessi stefnuskrá svo
margþætt, að hún lætur sig skifta
flest þau mál, er snerta hagsæld
og hamingju manna.
Hún vildi framleiða vörur og
annast dreifingu þeirra. Bæta að-
búð og húsakynni fólksins og
bæta menntun þess. Og þessar
kröfur voru ekki gerðar til ann-
ara, heldur til þeirra sjálfra, að
vinna saman að bættum, sameig-
inlegum hagsmunum. Bravtryðj-
endur samvinnustefnumiar vildu
mynda nýja kynslóð með nýjum
hugsjónum og nýju siðgæði, or/
það starf, sem þeir lögðu gnvnd-
völl að, liefir orðið mörgu- fólki
til blessunar í fjölda af löndum.
Útbreiðslu og andstaða.
I Englandi breiddist samvinnu-
stefnan mest út í bæjunum meðal
iðnaðar- og verkamanna. Mynd-
uðu þeir með sér samvinnukaup-
félög eftir fyrirmyndinni frá
Rochdale. Og svo breiddist hreyf-
ingin hratt út, að árið 1914 voru
til 1385 samvinnufélög í Englandi
með 3.054.000 félagsmönnum, og
er svo talið í skýrslum, að þá hafi
264%o (af þúsundi) af íbúum
landsins fengið nauðsynjar sínar
gegnum kaupfélög. Englendingar
hafa alltaf verið öndvegisþjóð í
samvinnumálum, og þaðan
breiddist þessi merkilega auðjöfn-
unarstefna brátt til annara landa.
En þó samvinnuhugsjónin sé
fögur, þá kom það bráðlega í ljós,
þegar hún kom í framkvæmd, að
hún átti sína andstæðinga. Svo
mikil var andstaðan frá kaup-
mönnum í Roohdale, gegn hinu
fyrsta kaupfélagi, að félagsmenn
urðu að kasta hlutkesti um það,
hver skyldi fara út og taka hler-
ann frá búðarglugganum.
En hverjir eru andstæðingar
samvinnustefnunnar? Það eru
þeir, sem hafa einhvern persónu-
legan ávinning af skipulagsleysi
í verzlunar- eða framleiðslumál-
um. Því þótt samvinustefnan sé
ekki stéttahreyfing, og beri hag
allra neytenda jafnt fyrir brjósti,
þá ræðst hún á eitt gamalt átrún-
aðargoð, sem ýmsir andstæðingar
samvinnustefnunnar hafa átt
talsvert vingott við. Hún ræðst á
ávinningshvötina, og vill gera allt
sem hægt er, til að koma henni
fyrir kattarnef. En kerling er
lífseig, enda varin með öllum
hugsanlegum vopnum af áhang-
endum sínum. Og þessir sérhags-
munamenn hafa það jafnvel til á
stundum að snúa staðreyndinni
við, belgja sig út og hrópa út yfir
löndin: Það erum við, sem berj-
umst fyrir heill heildarinnar, en
samvinnustefnan fyrir sérhags-
munum einstaklinganna. En það
mætti ef til vill spyrja þessa verj-
endur ávinpingshvatarinpar:
(haldsrödd.
»Framsókn«, blað »Bænda-
flokksins« í Reykjavík, flutti eft-
irfarandi greinarstúf sama dag-
inn bg bæjarstjórnarkosningarn-
ar fóru fram í Reykjavík:
»HEILINDI.
Mjög áberandi viðburöur kom
fyrir í bæjarstjórnarkosningun-
um á Akureyri, sem kastar birtu
yfir heilindin í vinnubrögðum hjá
þeim, sem nú ráða í Framsóknar-
flokknum. Við þessar bæjarmála-
kosningar stóðu allir hinir gömlu
Framsóknarmenn saman. Efsti
maður á lista flokksins var Bryn-
leifur Tobiasson kennari, maður
sem í meir en áratug hefir verið
einhver ötulasti starfsmaður
flokksins, bæði á Akureyri, en þó
allra helzt í Skagafirði. Brynleif-
ur var áður fulltrúi Framsóknar-
flokksins í bæjarstjórn, og fyrir
áskoranir og þrábeiðni Fram-
sóknarmanna í bænum, lét hann
til leiðast að vera á lista þeirra
að þessu sinni. Ekki bar á öðru
en að allir vildu hafa hann efstan
á listanum, enda er það vitað, að
hann á hinu mesta trausti að
fagna. — En svo komu óheilindin
í ljós. Flokksblaðið »Dagur«, kall-
aði hann »sæmilega framsækinn«
um leið og það jós lofi á aðra
menn listans. Og svo var stofnað
til samtaka, að strika Brynleif út
af listanum. Fóru svo leikar, að
þótt listinn kæmi að tveim mönn-
Hversvegna skattleggið þið þá
fjöldann, til hagsmuna fyrir
nokkra milliliði, en berjist á móti
því að menn fái vörur sínar með
sannvirði — milliliðalaust? Hvers
vegna viljið þið viðhalda við-
skiftamálunum í því horfi, að
einstaka spákaupmenn (spekú-
lantar) geti féflett neytendurna?
En eg býst við að málsvari sér-
hagsmunanna verði ekki orðlaus
við þessu, heldur komi með hið
gamla svar villimennskunnar: Á
eg að gæta bróður míns?
En þrátt fyrir þessa andstöðu
hinnar steinrunnu einstaklings-
hyggju, hefir samvinnustefnan
farið sigurför um heiminn. Og
margt bendir til þess, að meira sé
af félagshyggju uppi í heiminum
nú, en oftlega áður, og spáir það
hugsjónum samvinnumanna góðs
gengis í framtíðinni.
Bráðlega verður hér í blaðinu
sagt frá því hvað samvinnustefn-
an hefir gert og er að gera í hús-
næðis- og menningrmálum hér á
landi. —r.
Greinum um samvinnumál verður
framvegis ætlaður staður fyrst á 3.
síðu, og er ætlast til, að greinar um
þau efni komi í hverju fimmtudags-
blaði, þegar ástæður leyfa.
FERÐATASILA «^g|
með ýmsu dóti í, var send með
bíl fram í fjörð, en hefir ekki
komið til skila. Finnandi vinsam-
lega beðinn að koma töskunni hið
allra fyrsta til ritstjóra þessa
blaðs.
um, þá komu þessi samtök því til
leiðar, að efsti maður listans,
Brynleifur, féll. Er ekki um það
að villast, að sama afl er þarna
að verki, sem olli brottrekstri úr
þingflokknum og sundrung
flokksins hér syðra. Það er vitað,
að Brynleifur er traustur fylgis-
maður hinnar gömlu bænda-
stefnu, sem áður ríkti í Fram-
sóknarflokknum. Þess vegna er
nú rýtingnum stungið í bak hans.
Hver er fi'amtíð þess stjórnmála-
flokks, sem hefir slík vinnubrögð
í hásæti? Hvernig eiga drenglynd-
ir menn að haldast við í slíkum
flokki ? F.«
Höfundurinn nafngreinir sig
ekki, en kunnugur maður hefir
skýrt Degi frá því, að greinina
hafi ritað Svafar Guðmundsson.
Það skiftir raunar ekki miklu
máli. Hitt er aðalatriðið, að grein-
in er rituð nákvæmlega í sama
anda og rógsögur þær, er sorinn
úr íhaldinu hér á Akureyri ung-
aði út í sambandi við bæjar-
stjórnarkosningarnar hér 16. f.
m., og miðuðu að því að skaða
forystumenn Framsóknarflokks-
ins á Akureyri. Degi þykir rétt að
lofa Framsóknarmönnum hér að
kynnast þessari íhaldsrödd úr
»Bændaflokknum« í Reykjavík;
Þess vegna er greinin tekin hér
upp.
Þess skal og getið, að í sama
blaði, sem tilvitnuð grein birtist
í, er guð lofaður fyrir að til skuli
vera Jón og Hannes!
Áttrœður öldungur.
í gær varð Sigurður frá Helga-
felli í Svarfaðardal áttræður, og
á hann mörgum frekar skilið, að
hann væri nefndur á nafn þann
dag. Sigurður er merkur maður.
Hann settist á Helgafell, lítið ó-
ræktarkot, snemma æfi, en hefir
með fádæma dugnaði og hagsýni
breytt því í góða jörð. Hann var
ötulastur jarðabótamaður í Svarf-
aðardal um skeið, einyrkinn, blá-
fátækur, sístarfandi nótt og nýt-
an dag, með óbilandi kjark og
sterka trú á ræktun lands og
lundar. Og mörgum fannst það
óskiljanlegt í þá daga, hvernig
Sigurður fór að því, hjálparlaust,
að framfleyta stórum bamahóp
og sækja þó jafn ötullega fram í
jarðræktinni og hann gerði, og
leggja þar í mikinn kostnað ár-
lega. Og enginn þurfti að óttast
það, sem hjá honum vann, að Sig-
urður sviki hann um kaupið, því
hann var og er maður svo gull-
vandaður og áreiðanlegur, að til
dæma var jafnað.
Slíkir menn mega ekki gleym-
ast. Enda mun Sigurðar í Helga-
felli lengi minnzt í Svarfaðardal
sem eins merkasta frumherjans
hinnar nýju landnámsaldar. —
Og það mun einlæg ósk allra
þeirra er Sigurð þekkja, að þeir
dagar, sem hann á enn ólifaða,
megi verða honum bjartir og
hlýir og að endurminningin um
dáðríka æfi megi varpa ljóma og
yl í sál hans við sólarlagið.
S.