Dagur - 20.11.1934, Blaðsíða 3

135. tbl
DAGUR
369
V efnaðarnámskeið.
Heimilisiðnaðarfélag Norðurlands hefir ákveðið að hafa
námskeið í vefnaði hér á Akureyri frá 15. janúar til
15. apríl 1935. — Væntanlegir nemendur gefi sig fram
við undirritaða fyrir 15. desember.
Akureyri, 21. nóvember 1934.
Erna Ryel.
sem þeir hafa viðurkennt allar
þær falsanir, sem efnafræðingur-
inn hefir skýrt frá.
Þess skal getið, að landlæknir
lét framkvæma matvælai’annsókn-
irnar í samráði við fyrrv. ráð-
herra Magnús Guðmundsson og
réði fyrmefndan efnafræðing til
þess starfs, einnig með samþykki
sama ráðherra íhaldsins. Þegar
því Mbl. og Jak. Möller ráðast á
landlækni út af þessum ráðstöf-
unum, þá er jafnframt ráðist á
Magnús Guðmundsson. En svo er
ofurkapp Mbl. mikið að verja
vörusvikin, að »ekki sér það sína
menn, svo það bera þá líka«.
Auðvitað er það ekki nema
versti sorinn úr fhaldsflokknum,
sem hagar sér svona auðvirði-
lega.
§ápu> og efnaget'ðin
(Framh. af 1. síðu).
Þegar upp er komið, verða fyr-
ir auganu tveir hyldjúpir og for-
aðsvíðir járnstrokkar, og bullar
sem í Víti í báðum, líkt og grá-
myglug hraunleðja að sjá. Hver
strokkurinn tekur um 6000 lítra,
en venjulega eru ekki soðnir
nema 4—5000 í einu. I öðrum er
soðin handsápa, sólsápa og
stangasápa, en blautsápa í hinum.
Járnið í strokkunum er 1 cm.
þykkt; utan um er girt með
stöfum, en einangrað á milli, til
þess að hitinn geymist sem bezt
í strokkunum. Gegn um hvern
ketil, lóðrétt á botnflötinn, geng-
ur járnás, og lóðrétt á hann fest
4 skrúfublöð, sem ganga stöðugt,
og halda sápugrautnum í sífelldri
umferð, ekki einungis í hring um
ásinn, heldur róta einnig grautn-
um í sífellu frá botni til yfir-
borðs, svo að allt blandist sem
bczt. í báðum strokkunum er soð-
ið við yfirhitaða gufu, um 200—
250°, sem er leidd frá gufukatli
með 7 loftþyngda þrýstingi.
Fitan, sem »Sjöfn« notar í
handsápur sínar, er eingöngu kó-
kos- eða olíupálma-olía, ásamt
hreinustu dýrafeiti, sem völ er á.
1 blautasápu sína notar »Sjöfn«
aðeins línolíu, en alls ekki lýsi,
hverrar tegundar sem er, og er
það þó notað enn allvíða við
blautasápugerð. Gerir það sápuna
ódýrari, en rýrir hreinsunarmagn
hennar. En hér er viðkvæðið:
Einungis hið bezta.
Handsápan er sæpt með na-
trónlút, en blautsápan með kalí-
lút. Lúturinn er geymdur í tveim-
ur járngeymum og er blásinn úr
þeim með gufuafli upp í geyma,
er greyptir eru í vegginn uppi á
loftinu, en frá geymunum liggja
hólkrennur til sápusuðukatlanna.
Má lesa á mæli, hve mikið af lút
er í hvert skipti hleypt um hólk-
rennurnar í suðupottinn. En hver
lúthlaða tekur um 2500 lítra
(2y2 m.s).
Handsápugeiðlu.
Nú er fróðlegt að fylgjast með
sápugerðinni, frá því að fiturnar
eru sæptar með lútnum í suðu-
strpkkunum, unz þær liggja ilm-
andi vafðar í voðfelldan tréning
gagnsæjan, reiðubúnar að »fegra,
styrkja og mýkja«, hörund hús-
freyju sem hispursmeyjar.
í hinum miklu kötlum eða
strokkum, verður til undirstöðu-
sápan að handsápunni. Hún er
soðin þar í 4—5 daga. Og stöð-
ugt skófla skrúfurnar sápuleðj-
unni fram og aftur, upp og nið-
ur. Saman við grautinn er svo í
suðunni blandað saltlegi til
hreinsunar og bleikingarefni.
Þegar suðunni er lokið, er sápu-
grauturinn látinn standa í
strokknum a. m. k. 2 daga og
heldur sér heitum og fljótandi
þar, sökum einangrunarinnar.
Við þessa stöðu skilur grauturinn
sig í þrennt: Kjarnann, sem not-
hæfur er þegar, og er um % af
suðunni, límið, sem aftur er soð-
ið með í næsta skifti, og undirlút-
inn, en það er saltvatnið, sem nú
hnígur til botns og dregur með
sér allan soi'a, er leynzt hefir í
suðunni. Er nú gripið sýnishorn
af »kjarnanum« og athugað
gaumgæfilega á efnarannsóknar-
stofu sápugerðarinnar, hvort þar
finnist óbundinn lútur, er myndi
erta hörundið, og einnig er rann-
sakað salt- og fitusýruinnihald
kjarnans. Sé þetta allt í lagi, er
kjarnanum hleypt í járnsái mikla.
Tekur hver þeirra 1000 kíló, og
má skrúfa hliðar og gafla á sán-
um af eða á, eftir vild. Er sápan
fullkæld þarna eftir 3—4 daga.
Þá eru þessir risahnausar skom-
ir með stálþræði í ca. 100 kílógr.
þunga hnausa, sem svo eru aftur
skornir í venjulegar stangir í vél
þar til gerðri, er sker allan
hnausinn í einu.
Að þessu er meðferðin á undir-
stöðusápum hand- og sólsápunnar
nálega eins. Eini munurinn er
eiginlega sá, að í undirstöðusápu
handsápunnar eru notaðar enn
verðmætari fitur, inar allra verð-
mætustu, sem völ er á.
— En nú höldum við áfram
handsápugerðinni. Stengurnar
eru nú teknar og heflaðar í
spónavél í pappírsþunna spæni.
Þá er spónunum komið í þurrk-
unarvél og þurrkaðir þar með því
að láta leika um þá 40—50° heitt
loft. Við það léttast spænirnir um
20%, en fitumagn sápunnar vex
að sama skapi, eða úr 60—65% í
80—85%.
Nú er þessum þurru og mjog
stökku spónum komið í hrærivél
með sterkum stálspöðum, er hrær-
ir þá langa lengi, og blandar þá
um leið ilmolium og ýmsum úr-
vals yfirfitumeðulum, svo að sáp-
an erti á engan hátt hörundið.
Hver snjall sápugerðarmaður
heldur því vandlega leyndu, hver
yfirfitunarmeðul og ilmmeðul
hann notar, og liggui á forskrift-
um þeirra sem ormur á gulli, því
að undir þeim er mjög komið á-
gæti sápunnar. En einmitt í þess-
um efnum standa Þjóðverjar,
færustu efnafræðingar heimsins,
sérstaklega vel að vígi. Eigi nú
handsápan að vera lituð, þá er
litarefninu blandað saman við um
leið, í þessari vél.
Þegar hið ilmandi — og kann-
ske litaða — sápumauk hefir ver-
ið hrært þarna hæfilega lengi, er
því komið í »pilier«-vélina.* Það
er mikið bákn, með 4—5 digrum
völturum úr eldsteini, eða pur-
purasteini (porfýr). Þar er ilm-
sápumaukið elt og þvælt, til þess
að það verði sem þéttast og teygj-
anlegast. Áfastur við þessa vél er
tenntur hnífur, þar sem önnur
hver tönn gengur sentimeter
lengrafram en hinar. Þá er sápan
hefir verið þvæld sem þurfa þyk-
ir, er hnífurinn felldur að
fremsta valtaranum, og skefur þá
af sápuna, í örmjóum spónum,
er líkist litpappírsræmum þeim,
er menn á kjötkveðjuhátíðum ut-
anlands varpa á og yfir nágranna
sína.
»Sjöfn« er fyrsta verksmiðjan
hér á landi sem framleiðir þannig
soðnar, hrærðar og eltar (»piler«-
aðar) handsápur. En með þeim
aðferðum næst fyrst nákvæmt
eftirlit með fullkominni efna-
blöndun sápunnar. Áður voru
sápurnar kaldhrærðar, en við
það hélzt ætíð eitthvað af olíu
(palmentinsýru) ósæpt, en þá
ertu sápurnar höi’undið. Þá er og
sá gagngerður munur á hinum
nýju sápum og þeim kaldhrærðu,
að hinar síðarnefndu innihalda
aðeins 60—65% fitusýru, en nýja
Sjafnarsápan 80—85%, eins og
* Eltingar- eða þófaravél mætti kalla
hana-
óður er sagt. Og síðast — en ekki
sízt — er þess að geta, að ein-
ungis með því að sjóða vélhrærða
og vélelta sápuna, fær slyngur
ilmbyrlari notið íþróttar sinnar
til fullnustu og töfrað í sápuna
hverskyns hugsanlega angan milli
himins og jarðar.
Nú eru teknir þessir teygjan-
legu og þanþolnu spænir, er hefl-
ast af eltivélinni, og þeim stung-
ið í hlaupvíða sogskál í vél, er að
nokkru líkist tröllaukinni kjöt-
kvörn. Vindusnígill úr stáli saxar
nú spænina í mauk og þrýstir
þeim síðan gegnum fíngataða
plötu — svipað og kjötkvörnin
kjötinu — inn í keilumyndað hol.
Þar þjappar hinn skrúfgengi
vindusnígill sápunni afar fast
saman við yfirhitun og þrýstir
henni síðan, um munnstykki, sem
þétthörðnuðum kólfi, er mismun-
andi ummál og lögun hefir eftir
vídd og oplögun munnstykkisins.
Þessi vél er af sérfræðingum
nefnd »peloteuse«-vélin.* — Kólf-
inum er ýtt eftir mjóu borði und-
ir fótstigið stálþráðarhögg, er
bitar niður sápusnúðinn í hæfilega
búta. Frá þessari skurðarvél eru
bútarnir bornir í stimpilvél, settir
þar i það mót, er hverri gerð er
markað, og fergt þar enn í mót-
unum, um leið og nafni og eink-
unn er þrýst í sápuna. Og loks
eru þessi sápustykki tekin, slétt-
* Mætti e, t. v, kallast »þéttivinda«.