Dagur - 14.03.1935, Blaðsíða 3

I
11. tbl.
DAGUR
43
ríkis og bæjar aðeins 14074 kr.
Þó nær sú heildsala yfir 800
kaupfélög í öllu landinu, en greið-
ir samt minna til allra opinberra
þarfa heldur en eitt kaupfélag
hér á landi í útsvar. Og danska
samvinnuheildsalan, Fællesforen-
ingen, sem árið 1919 hafði um 80
milljón króna veltu, fyrir utan
hin mörgu iðnaðarfyrirtæki sín,
greiðir aðeins fasteignaskatta....
Til samanburðar má geta þess,
að Samband íslenzkra samvinnu-
félaga greiddi í fyrra í útsvar í
Reykjavík 35 þús. krónur...
Þar sem nú enginn óhlutdræg-
ur maður mun neita því, að sam-
vinnufélögin hér á landi hafa
valdið miklu um framför lands-
ins á síðustu 40 árunum, bætt
verzlunina, aukið vöruvöndun,
aukið ráðdeild og fyrirhyggju al-
mennings, í stuttu máli unnið
þýðingarmikið verk í þágu þjóð-
félagsins, þá verður því ekki neit-
að, að aðstaða félaganna í skatta-
málum er miður réttlát eða líkleg
til góðra afleiðinga«.
Enn síðar segir svo um ‘28.'gr.
frumvai'psins:
»Tilgangur þessarar greinar
frumvarpsins er að finna réttlát-
an grundvöll í skattamáli sam-
vinnufélaga, þar sem bæði ríki og
sveitarfélag fái af félögunum þæi
tekjur, sem réttlátar eru og sann-
gjaimar, en á hinn bóginn fyrir-
byggja gerræði og hlutdrægni,
sem auðveldléga getur komið til
greina, ef lagafyrirmæli, er þar
að lúta, eru svo ónákvæm, að
unnt er að blanda saman þjóð-
bætandi stofnunum og sjálfstæð-
um gróðafyrirtækjum...«
Um sjóðeignir félaganna er
mælt á þessa leið:
»... Sjóðir félaganna eru þrehns-
konar:
1. Innlánsdeíld.
2. Stofnsjóður.
8. Varasjóður (o. fl. óskipti-
legir sjóðir).
Tveir hinir fyrrnefndu sjóðir
eru blátt áfram sparisjóðir fé-
lagsmanna og gilda þvi vitanlega
um þá réttindi almennra spari-
sjóða. Ef greiða ætti af þeim
gjöld til bæjarfélaga eða ríkis,
væri um bersýnilega hlutdrægni
að ræða. Aftur á móti koma inni-
eignir manna í sjóðum þessum
vitanlega til að bera öll opinber
gjöld, þar sem eigendurnir eru
búsettir. Innieign í þessum sjóð-
um er nærfellt ómögulegt að
leyna fyrir hlutaðeigandi skatta-
nefndum, með því að allar slíkar
fjárreiður samvinnufélaga eru á
margra vitorði. Aftur á móti full-
yrða bankafróðir menn, að mikið
af innieignum í bönkum og spari-
sjóðum fari fram hjá skatta-
nefndum. Borgar þá hvorki eig-
andinn eða stofnunin af fénu. En
væri tvíborgað af sjóðum sam-
vinnufélaganna, yrði misrétti
það, er þau væru beitt, alveg ó-
mótmælanlegt.
Um varasjóð er að því leyti
öðru máli að gegna, að hann er
sjálfstæður sjóður og skiptilegur.
En samkvæmt frumv. þessu er
hann i raun og veru opinber sjóð-
ur og almenningseign. Að tvennu
leyti er þá varasjóður þvílílcs fé-
lags frábrugðinn varasjóði hluta-
félags. Meðan félagið stai'far, er
sjóðurinn til öryggis allri starf-
semi þess. Og þar sem samvinnu-
félag er opið öllum, án tillits til
efna, og vinnur að almennum
efnahagsumbótum, gerir vara-
sjóður þjóðfélaginu ekki minna
gagn heldur en t. d. veðlánsfélag
eða sparisjóður. En við félagsslit
'er varasjóði ekki skipt, heldur
stendur undir eftirliti stjórnai’-
valdanna, þar til hann byrjar að
nýju að vinna í þágu almenn-
ings«.
Að lokum er bent á, að veltu-
fjárskorturinn hafi á umliðnum
öldum geiT íslendinga háða er-
Iendu fjármagni, en að sjóðir
samvinnufélaganna séu róttæk-
asta úrræðið til að bæta úr þessu
gamla þjóðarböli. »Að leggja á
þá sjóði óeðlilega skattabyi'ði,
senx gerði félagsmenn ófúsa á að
auka þá eftir fremsta rnegni,
væri að viixna á móti framför
landsins«.
Þessi veigamikli rökstuðningur
um skattafyrii'komulag sam-
vinnufólaga olli því meðal annars,
að ýmsir þingmenn, sem í sjálfu
sér voi'u á móti samvinnustefn-
unni, sáu sér ekki annað fæi't, en
að greiða atkvæði með samvimxu-
mönnum í þessu máli.
Verður því næst skýrt nokkru
nánar frá gangi málsins á þingi
og afgi'eiðslu þess þar.
Tilhæfulausum ró|i íhalds-
ins tinekkL
Fyrir skömmu tóku íhaldsmenn
í Reykjavík að breiða út sögur
um það, að ríkisstjórnin hér hefði
orðið að gefa bi’ezku stjói’ninni
einhvei’ja »auðmýkjandi yfirlýs-
ingu« í sambandi við lánið, sem
tekið var í Englandi í síðasta
mánuði og notað var að mestu
til þess að breyta eldri lánunum
í hagkvæmari lán, en afgangin-
um varið til styrktar sjávarút-
veginum.
Sumar þessar sögur voi'u á þá
leið, að ríkisstjómin hefði orðið
að skuldbinda sig með skýrum
loforðum um það, að taka aldrei
framar lán, nema með leyfi Eng-
lendinga, en aðrar sögðu, að
stjómin hefði neyðst til að fallast
á, að Englendingar sendu hingað
ráðgjafa frá sér, senx svo ætti
að taka við og stjóraa fjármálum
íslands hér eftir.
Þó þorðu íhaldsmenn ekki í
fyrstu að koma fi'anx með þessi ó-
sannindi í blöðum sínum, en
fengu í þess stað kommúnista til
að birta þær í »Vei’klýðsblaðinu«.
En Magnús Jónsson, prófessor í
guðfræði tók síðan upp þessa
rógsögu í útvarpsumræðum, full-
yrti samt ekki að hún væri al-
veg sönn, en ólyginn hefði þó
bii't hana á prenti og átti þar
við kömmúnista og blað þeirra.
Síðan fór »íslendingur« að
smjatta á þessari lygasögu og
þótti bragðið gott,
Allar eru þessar sögur tilhæfu-
laus íhaldsuppspuni, en þær eru
læi'dómsríkar að því leyti, að þær
sýna vel samvimxuhætti íhaldsins
og kommúnista, þegar unx það er
að í’æða að spilla lánstrausti ís-
lenzka i'íkisiixs ei’lexxdis, því ömx-
ur áhrif geta þær ekki haft.
Islexxzka stjómin hefir enga
yfii'lýsiixgu gefið eixsku stjóminni
í sambaixdi við lántökuna. Aftur
á móti spurðist, Englands banki,
sem hefir afskipti og eftirlit með
öllum lánunx, sem boðin eru út á
eaxskum peixingamarkaði, fyrir
um. það, hver væri stefna íslenzku
stjórnarinnar í gjaldeyrisnxálum,
og svai'aði fjárnxálai’áðhei’ra því
á þessa leið:
»Það er stefna mín og áðnr yf-
irlýst að koma lagi á innflutning
og útflutning Islands í því skyni
að gjaldeyrisástand lcomist á ör-
uggan gmundvöll, og á meðan
forðast frekari lántökwr eða að
hjálpa til við erlendar lántökur
íslenzkra þegna, með því að veita
ríkisábyrgð.«
Er þá hér með niður kveðin
andstyggileg rógmælgi íhaldsins
og vikapilta þess, kommúnista,
um þetta mál.
Gagnfrœðaskóli
Akureyrar
héít kvöldskemmtun í Samkomu-
húsinu á öskudagskvöldið til á-
góða fyrir hljóðfærasjóð sinn. —
Skemmtun þessi var fjölsótt, sem
húix átti skilið, því hún var hin
prýðilegasta og öllum til sóma,
sem við hana voru riðnir.
Eimx þáttui'inn var sá, er ég
tel nxér skylt að minnast á, leik-
fimisflokk stúlkixanna, er var
æfður af Fríðu Stefáns. Hún er
nemaxxdi Björns Jakobssonar frá
Laugarvatni og mun þetta vera
fyrsti í’eynslutími hennar. Nem-
endurnir voru 8 stúlkur úr skól-
anum á aldrinum 14—16 ára,
sem eigi hafa æft slíka leikfimi
áður. Flokkurinn er vel æfður
eftir atvikum, og auðséð að kenn-
arinn hafði lagt við hann mikla
rækt og nákvæmni. Æfingamar
voi’u hæfilega erfiðar, stílhreinar
og fagrar, endá hefur nxér virzt,
að leikfimiskerfi Björns fyrir
kveixfólk væi'i ein sú allra bezta
kvenleikfimi, sem ég hefi haft
kynni af, og styrktist ég í þeirri
trú við þessa litlu sýningu.
Á síðari árum höfunx við fs-
lendingar eignast nxörg skáld og
listamenn, bæði í ljóðum, litum
og tónunx. Björn er áreiðaixlega
stórt skáld og listamaður í hi'eyf-
ingavali eða samsetningum hreyf-
inga. Þeirri list hefir ekki
verið mikill gaumur gefinn
hér á voru landi fram að hin-
um síðustu tímum, og margir
munu í fljótu bragði eiga erfitt
með að átta sig á, að í hreyfing-
unx manna sé bæði list og skáld-
skapur. Út í þá sálma ætla ég þó
ekki að fara lengra að þessu
sinni, en vildi'' eingungi8 benda á
þetta efni bugsandi lesendum til
athugunar. Á blómaöld Forn-
Grikkja var þessi tegund listar og
þessi tegund skáldskapar mjög í
hávegum höfð, eixda var hún und-
irstaðan undir tilveru himxa
nxörgu og fögru listaverka, sem
þar ui’ðu til, og allur heimurinn
dáist að eixn þaxxix dag í dag.
Ef Björn Jakobssoix hefði vei’ið
með ríkari og fjölmeixnari þjóð,
mundi haxxix áreiðanlega vei’a tal-
inn með stærri spámömxunum í
þessu efni, og trú mín er, að ef
honum gæfist kostur á, að koma
kerfi sínu vel á fi'amfæri, og í
aðgengilegum búningi fyrir kemx-
ai'a, muixdu þeir verða margir,
sem af honunx vildu læra.
Lárus J. Rist.
Ný bök — góð bók.
Bernsbumál heitir lítil bók, er
nýlega er komin út hjá Þorst. M.
Jóixssyni, Akureyri. Bókin er eft-
ir Egil Þoi'láksson kenxxara í
Ifúsavik og ætluð ungum börnum
til lestrarnáms. Er þetta fyrra
hefti ætlað börnum, sem eru oi'ð-
in ögn stautandi og er það prýtt
mörgum góðum nxyndum til skiln-
ingsauka og skemmtunar.
Þeir, sem við lestrarkennslu
fást, bæði heimilin og skólarnir,
taka fegins hendi hverri góðri
bók, sem gei’ir þeim auðveldara
og mögulegra að skila einhverjum
árangri af erfiðu og seinunnu
starfi. Og því ber að fagna þess-
ari bók Egils, að hún er tvímæla-
laust einhver sú allra bezta bók,
þessax’ar tegundar, sem út hefir
komið hjá okkur. Veldur þar
einkum, að höfundurinn er vafa-
laust prýðilegur lestrarkennari
og þaulæfður, smekkmaður á efni
og mál. Ei'u setningarnar smelln-
ar og heflaðár, þaulhugsaðar og
til þeii'ra vandað, og er bókin að
töluverðu leyti rímað mál, án þess
þó að vera »buixdið mál«, og eru
margar slíkar setningar glöggar
myndir í orðum, ágætar til þess
að festa í minni bama — Þá
felst einnig í þessari litlu bók
nxikill fi'óðleikur, skenxmtilega
sagður og á barna vísu. Gefur því
hver grein tilefni til samtals,
spurninga og’ svara, og er því
bókin samsafn verkefna handa
börnum til að hugsa um og keixn-
ui’unx til þess að leysa úr.
T. d. þetta: »Hvert fói'stu ?
Austur á Miðmorgunsásinn. —■
Vestur á Miðaftansmúla. Suður á
Hádegishéjinn. Norður á Lág-
nættisleiti.
Hvað sástu?
Þröstinn hoppa, kýi'nar ki'oppa.
lanxbið sjúga, fuglinn fljúga,
sti'áka hi'ekkja, stúlkur flekkja,-
Árna tefla, Arnar hefla.
Hvað heyrðirðu?
Karlimx kalla, fossinn falla,
gaukinn gneggja, hestinn
hneggja, þi'unxu þrymja, grjótið
glynxja.
Hvað gerðirðu?
Ruggaði, stuggaði, í'abbáði,
labbaði, flengdi, sprengdi,
spengdi, strengdi.
Þá er á heillandi máli lýst vetri
og vori, ýmsum störfum í sveit