Dagur - 19.03.1936, Blaðsíða 2

46
DAGUR
12 tbl.
spurningin: Hvernig stóð á því, að
Farisearnir og fræðimennirnir,
sem Jesú átti aðaliega í höggi við
og kallaði syni djöfulsins, eftir þvi
sem Sæmundur segir — hvernig
stendur á því, að þeir skyldu hafa
vit á því, að velja þessar bækur,
þegar regluritasafnið var rnyndað
— því það voru þeir, sem gerðu
það? Er það þá djöfullinn, sem hef-
ir hjálpað þeim til að veija hið guð-
innblásna orð handa Sæmundi? Eg
mundi í sporum Sæmundar vera
logandi hræddur við að lesa bibli-
una og óttast það, að hinn »gamli
óvinJ< hefði ekki verið sem hollastur
i ráðutn og beitt sinni alkunnu
bragðvísi. En látum það nú jafn-
vel gott heita, að þessir »djöfulsins
synir« hefðu hitt á að velja einmitt
hið guðinnblásna, óskeikula orð —
hver vill þá taka að sér að skilja
það og útskýra rétt? Hver hefir þá
óskeikulu skynsemi, sem til þess
þarf? Hver þann alvísdóm, sem
skilur guðs leyndardóma, er mann-
legri skynsemi eru ofurliða? Svar:
Sæmundur Q. Jóhannesson.
Hinn rökfræðilegi kjarni sérhverr-
ar bókstafstrúar á óskeikult rit er
alltaf hugmyndin um sinn eigin ó-
skeikulleik. Aðeins óskeikull maður
er fær um að skilja rétt óskeikult
rit.
Enda þótt Sæmundur þykist hafa
einkatíma í guðfræði hjá sjálfum
drottni, ætla ég að láta lesendurna
um það að úrskurða, hve líklegur
þeim þykir hann til þessa. En allar
sannanir hans með biblíuorðum
byggjast fyrst og fremst á skilningi
hans á þeim.
Það getur svo sem vel verið, að
postularnir hafi trúað á óskeikul-
leik biblíunnar og jafnvel Jesús um
eitthvert skeið æfinnar, því börnum
hefir auðvitað verið innrætt þetta
almennt. En hitt er jafnvíst, að þeir,
sem ákafast héldu þessu fram og
með mestri þröngsýni og smámuna-
semi, voru einmitt Farisearnir, þess-
ir megin andstæðingar Jesú. Og í
andstöðunni við þá tekur Jesús
smám saman að hafna þessari
kenning eindregið. Það er ekki að-
eins að hann hafni skýringu fræði-
mannanna og leggi alveg nýja og
miklu fegurri og andlegri merking
inn í ýms ummæli ritningarinnar.
Hann beinlínis andmælir lögmálinu,
eins og ég benti á í síðustu grein.
í 5. kap. Matt. gerir hann þetta ekki
minna en sex sinnum (v. 22, 28, 32,
34, 39, 44). Allir muna hvernig
hann hélt helgi hvíldardagsins.
Hann kenndi, segja guðspjöllin,
ekki eins og fræðimennirnir, heldur
eins og sá sem vald hafði. Þess
vegna undruðust menn kenning
hans, urðu forviða og sögðu: Hvað
er þetta? Ný kenning!
Eg eyði ekki fleiri orðum að þessu,
svo auðséð sem það er, enda varð
það ágreiningurinn við bókstafstrú-
armennina, sem varð Jesú að bana.
Þeir þoldu ekki hinar »nýju kenn-
ingar« hans. En hvernig stendur þá
á því, að lærisveinarnir skuli halda
áfram að vera bókstafstrúarmenn?
Það byggist sunrpart á því, að þeir
skildu aldrei Jesú til fulls, fylgdust
ekki með í þroska hans, en sumpart
er það nátengt kristniboði þeirra
meðal Gyðinga og allri þeirri guð-
fræðistefnu, er þeir tóku upp.
Kristniboðið meðal Gyðinga hlaut
að ekki svo litlu leyti að vera kom-
ið undir því, að þeir gætu komið
Jesú í samræmí við ritninguna, al-
veg eins og Jóhannes gerir Jesús að
orðinu (logos), sem var algengt
trúarlegt hugtak í hellensku menn-
ingunni. Gyðingar voru biblíutrúar-
menn, og ef hægt var að sanna
þeim það, eða gera það líklegt, svo
að þeir tryðu því, að Jesús væri sá
Messías (Kristur), er þeir væntu,
þá var björninn unninn. Vafalaust
hefir og Jesús tengt einhverskonar
Messíasarhugmynd við köllun slna
og kenning, og er þetta það, sent
kemur postulanum inn á þessa
braut. Hinsvegar er það inikið rann-
sóknarefni að ákveða hvers konar
Messíasar hugmynd það hefir ver-
ið, sem Jesú batt við starf sitt.
Hann, sem ávallt skildi hvert hug-
tak með nýrri skilning, hafði vafa-
laust allt annan skilning á þessu en
Farisearnir. Þeir væntu Messíasar,
sem væri mikill og glæsilegur her-
konungur, sem frelsaði þjóðina
undan erlendu valdi. Vafalaust hef-
ir og þessi verið huginynd ýmsra
fylgjenda Jesú til að byrja með,
jafnvel nánustu lærisveina hans, t.
d. Júdasar og líklega Péturs, sem
gekk með sverð. En þegar fram-
ferði og hátterni Jesú sýndi ekkert,
er samsvaraði þeirri fyrirfram hug-
mynd, er menn gerðu sér um hann,
þá yfirgaf fólkið hann, Júdas sveik
hann og Pétur afneitaði honum.
Aleinn og yfirgefinn gekk hann á
rnóti sínum ómildu örlögum. En eft-
ir dauðann þykir lærisveinunum sem
Jesú birtist sér á ný, og þá blossar
upp á ný kærleikurinn tii hans og
trúin á hann. Samskonar atburður
gerðist með Sál á leiðinni til Dam-
askus. Þessir menn fara nú að rann-
saka ritningarnar á ný og finna þar
allskonar spádóma eða ummæli, er
þeir þykjast geta heimfært upp á
meistarann. Margt af þessu var auð-
vitað hreinn misskilningur og
byggðist á ónógri þekkingu á þeim
ritningarköflum, er um var að ræða.
En það var nóg, að inenn þóttust nú
finna ástæður fyrir dauða Jesú, sem
mönnum hefir án efa gengið erfið-
lega að sainræma Messíasartign
háns. Þessu hafði einnig verið spáð
í ritningunum. Eldgamlar fórnar-
hugmyndir úr barnæsku kynstofns-
ins, eða af erlendum uppruna,
blönduðust inn í, til að skýra þenn-
an annars eðlilega atburð, að Mess-
ías skyldi verða margt að líða og
vera krossfestur. Allir hinir fornu
Messíasarspádómar eru leitaðir uppi
og reynt að heimfæra þá á Jesú. í
allri frumkristninni helzt þessi við-
leitni og í guðspjöllunum sjáum vér
greinilega tilhneiging (tendens) i
þá átt, að teygja til frásagnirnar, til
þess að rætist einhver ritningarorð,
sem menn héldu að ættu við Messi-
as. 1 21. kap. Mattheusarguðspjalls
er skemmtilegt dæmi um þessa guð-
fræði. Þar eru tveir asnar gerðir úr
cinum, og Jesús látinn ríða á báð-
um í einu, til þess að rætist grein úr
Sakaría spáinanni (9, 9). En að
þetta er ekkert annað en guðræki-
legur tilbúningur sést á því, að í
upprunalega handritinu er aldrei
talað um nema einn asna. Seinni
setningin er aðeins endurtekning
hinnar fyrri eins og algengt er í rit-
um Gyðinga.
F.n af þessu eina dæmi er auðvelt
að ráða, hve mikið er hægt að
byggja á guðfræði postulanna og
frumkristninnar. Messíasarhugmynd-
irnar og Messíasarvonirnar höfðu í
aldanna rás breytzt ýmislega með
þjóðinni. Stundum hélt hún, eins og
Farísearnir, að Messías tnundi vera
bara maður, voldugur herkonungur
af ætt Davíðs, er endurreisti hið
forna veldi hans, stundum var það
hálfguðleg vera, komandi í skýjum
himins (mannssonurinn), stundum
héldu þeir jafnvel, að það mundi
vera Guð sjálfur (Jahve), er tæki í
taumana og stofnsétti mikið friðar-
ríki á jörðu.
Af öllum þessum skoðunum finn-
ast leifar í Gamla testamentinu, og
þegar guðfræðingar frumkristninnar
eru svo að vitna í þetta og heimfæra
það upp á Jesú, gera þeir það allt í
belg og biðu, án þess að skilja
sögulega þróun og samhengi hug-
myndanna, eða reyna að gera sér
nokkra grein fyrir því, hverskonar
Messíasarhugmynd það hefir verið,
sem Jesús aðhylltist. En í slíkri bók-
stafstrúaðri og gagnrýnislausri guð-
fræði má alltaf búast við fjölda-
inörgum axarsköftum á borð við
það, að gera einn asna að tveim.
Þegar aldir líða, geta asnarnir orðið
hundrað.
Annars nenni ég ekki að fara að
rekja lið fyrir lið röksemdir Sæ-
mundar fyrir því, að Jesús hafi ver-
ið »annars eðlis« en vér. Allar þær
röksemdir vantar undirstöðuna, fyrst
og fremst af því, að þær taka sem
gefið það, sem þær eiga að sanna.
Það eru aðeins hugmyndir þessara
löngu Iiðinna höfunda frumkristn-
innar um Jesú, en margar af þeim
,segja ekkert um það, að Jesús sé
annars eðlis en vér, heldur aðeins
að hann sé Messías eða Guðssonur.
Þetta er líka aðalatriðið og þessu
trúum við Sæmundur báðir, þó að
það sé aðeins sitt upp á hvorn hátt.
Um þetta atriði ættum við því að
geta sameinast, og um þetta atriði
væri eðlilegra að allir kristnir menn
sameinuðust, fremur en að hanga í
hárinu hver á öðrum út af þessari
eilífu spurningu: hvcrnig, sem aldr-
ei verður leyst að fullu og aldrei er
hægt að leysa fyrir hverjum einstak-
lingi, nema að því leyti, sem sam-
svarar skilningi hans og þroskastigi.
Það er skoðun mín, að sæmra sé
fyrir alla kristna menn að leitast við
að sameinast um kenningar Jesú og
reyna að berjast fyrir að hrinda ein-
hverju af hugsjónum hans í fram-
kvæmd, en að standa í fávíslegum
guðfræðilegum deiluin um hann,
hvernig hann fæddist o. s. frv. Menn
skyldu fyrst vita full skil á því,
hvernig þeir hafa fæðst sjálfir, áður
en þeir ætla að rifna yfir því, hvern-
ig menn hafi fæðst aftur í öldum.
Slíkt málþóf um keisarans skegg
snertir ekkert kjarna málsins og
kemur ekkert við vandamálum
menningarinnar. Það er aðeins
heimskulegþ ónytju erfiði fyrir þá,
sem í myrkrunum sitja.
Sæmundi þykir það »óumræðilega
hræðilegt, að til skuli vera nokkur
mannssál, sem ekki elskar Drottinn
Jesú Krist«, og er það auðfundið, að
hann hyggur sjálfan sig elska hann
meir en aðrir. Ég veit nú ekki, hvað
Sæmundur leggur inn í þetta orð,
oð elska. Það er til margskonar ást
— alt frá því að vera fullkomin eig-
irigirni og til þess að vera fullkomin
fórnfýsi. Það hefir verið bent á Jesú,
sem dæmi hinnar fórnfúsu ástar,
spámann, sem vildi leita að hinu
týnda og frelsa það. Hinsvegar má
taka Pétur, m. k. lengi framan af,
s,'m dæmi hinnar eigingjörnu ástar.
Hann var einn af þeim, sem fylgdi
Jesú í von um að hljóta mannvirð-
ingar í himnaríki. Hann skildi fátt
af hugsjónum Jesú. »Ást« hans
leiddi hann til þess að reyna að telja
meistaranum hughvarf, er hann sá,
að hann varð að ganga sinn þyrni-
veg til enda. Loks afneitaði hann
herra sínuin á hættunnar stund. Allt
bendir á, að ást hans hafi verið af-
brýðissöm og eigingjörn eins og
gerist hjá óþroskuðu fólki. Enda
var Jesús oft hastur við hann og lét
hann endurtaka játningu sina þrisv-
ar, áður en hann tök nokkurt mark
á henni. Þetta er sú ást á Jesú, sem
Sæmundi þykir til fyrirmyndar.
Jesús mæltr hinsvegar: »Ekki mun
hver sá, sem við mig segir: herra,
herra, komast inn í himnaríki, held-
ur sá, sem gerir vilja föður míns,
sem er í himnunum«. »Og einhver
sagði við hann: »Sjá, móðir þín og
bræður þínir standa fyrir dyrum úti
og vilja ná tali þínu. Og hann
svarar þeim og segir: Hver er móð-
ir mín og bræður mínir? Og er